Tarım Satış Kooperatifleri'ne öneri / Sanlı Baş

TARIM SATIŞ KOOPERATİFLERİ VE BİRLİKLERİNİN SORUNLARINA SERMAYE PİYASASI ODAKLI BİR ÇÖZÜM ve MODEL ÖNERİSİ...

Hazırlayan: Av.Sanlı BAŞ, SPK Eski Uzman Hukukçusu...

4572 sayılı Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında Kanun; tarım satış kooperatif ve birliklerini yeniden düzenlemek ve bu kuruluşların etkin ve sürdürülebilir bir şekilde özerk ve malî yönden bağımsız kılmak amacına yönelik olarak 1.6.2000 tarihinde kabul edilmiş ve yürürlüğe girmiştir.

Ancak söz konusu yasanın incelenmesinden yasanın adeta temennilerden ibaret olduğu, 2007 yılı itibariyle söz konusu kuruluşların yaşadıkları sıkıntılar düşünüldüğünde, kooperatif birliklerinin sorunlarına çözüm getirmekten uzak kaldığı anlaşılmaktadır.Yasanın, gerekli kurum ve enstrümanların hayata geçirilmesine yönelik olmadığı açıktır. Birliklerin sorunlarının çözümünün ülkemizin nüfusunun ¾’ünü tarım kesiminin oluşturduğu düşünüldüğünde ne kadar hayati bir önem taşıdığı anlaşılacaktır.

Bu konuda sermaye piyasaları yoluyla yapılabilecekleri bir yandan genel olarak aşağıda ana başlıklar altında açıklamaya çalışır iken diğer yandan hem yaklaşan fındık sezonu hem de bir fındık üreticisi olmamız nedeniyle gerektiğinde Fiskobirlik örneğine değineceğiz.

Ülkemizde yaklaşık olarak onyedi tarım satış kooperatifleri birliği olduğu göz önüne alındığında söz konusu önerilerin her birliğin öznel koşulları dikkate alınarak tüm birlikler bakımından uygulanmasına bir engel yoktur.

I)Kooperatif birliklerinin, örneğimizde, Fiskobirlik iştiraklerinin (Ordu Soya A.Ş., E.F.İ.T A.Ş. ve Fiskomar A.Ş) anonim şirket statüsünde oldukları bilinmektedir. Buradan hareketle söz konusu iştiraklerinin finansman temininde halka açılma opsiyunu öncelikle değerlendirilmeli, halka açılırken hisse edinmede öncelik birlik üyesi kooperatif üyesi fındık üreticilerine verilmelidir.Giderler birlik üzerinde bırakılmalı, iştirakler birliğin zararlarından herhangi bir sorumluluk üstlenmemeli, gelecekte söz konusu olası birlik zararlarının iştiraklere aktarımının veya karlı iştiraklerden birliklere daimi bir kaynak aktarımının önüne geçecek düzenlemeler yapılmalıdır. Böylece iştiraklerin halka açılmasında üreticilere veya hisse satın alacaklara güven verilmesi sağlanmalıdır. Fiskobirlik bir iştiraki aracılığı ile örneğin Sagra gibi bir markayı ve tesisi devralarak ( sözkonusu tesisin borcunun yapılandırılması suretiyle ) fındığı çikolata yani katma değeri yüksek bir ürün olarak dünya pazarlarına sunmalıdır. Böylece,üreticiler bir yandan ürünlerini birliğe satacaklar diğer yandan da, bu ürünlerin iştirakler tarafından işlenerek ihraç edilmesi ile oluşan katma değerden sahip oldukları hisseleri oranında karpayı elde edebileceklerdir. Bunun da yöre halkının hayat standartlarına sağlayacağı katkı ortadadır.

II)İştiraklerin yeniden yapılandırılmasında bir diğer model üreticilere yani iştiraklerin hissedarlarına hissedar olmadan önce hisse senedi ile değiştirilebilir tahviller (HDT) satılması yoluyla kaynak teminidir.Bu enstrüman, HDT’lerin üreticilere satılmak yerine yönetim kontrolünün üreticiden çıkmasına yol açmayacak orandaki bir hisseye dönüşecek miktarda tahvilin tahsisli olarak bir veya birkaç alım gücü yüksek yatırımcıya satışı şeklinde de düşünülebilir. Hem böylece iştirakler kısa vadede ihtiyaç duydukları finansmana kavuşmuş olacaklar hem de dönem sonunda tahvil sahipleri (üreticiler veya alım gücü yüksek yatırımcılar) iştirakte hisse sahibi olacaklardır. Bu yöntem ile üreticiler tahvil dönemi boyunca faiz geliri elde ederken tahvillerin itfası ile birlikte verilen tahvil ile değiştirilen hisse senedi ile de iştirakte pay sahibi olacaklar ve profesyonel bir yönetim sonucunda oluşan kardan pay elde edebileceklerdir.

III)İştirakler, birliğin veya kendilerinin ihracat gelirlerine dayalı olarak yurtiçinde veya yurtdışında tahvil ihraç edebilirler.Söz konusu uygulama finans piyasalarında menkul kıymetleştirme (securitisation) olarak bilinmekte olup bilindiği üzere dünyada son derece yaygın olarak uygulanan bir finansman yöntemidir.Ülkemizde özel sektör tahvilleri olarak Koç tüketici finansman hizmetleri A.Ş. ile Altınyıldız A.Ş.’nin çıkardığı tahviller sayılabilir . Söz konusu tahviller birliklerce, Dünya Ticaret Örgütü Tarım Anlaşması çerçevesinde tarım ürünlerinin ihracatlarında Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonundan yapılan iade ödemelerine dayanılarak da ihraç edilebilir.

IV)Tüm bunların sonucunda, ekonomik olarak iştirakleri ile birlikte güçlenen birlikler, ilgili ürünün fiyat oluşum mekanizmasında da etkili bir oyuncu olarak rol oynayacak ve böylece piyasa dinamikleri içinde fiyatın üreticiler için optimum seviyede oluşmasını sağlayacaklardır.Bu durumun birlik üyesi üreticilerin hayat standardına sağlayacağı katkı ortadadır. Fiskobirlik özelinde özellikle dünya fındık arzının %70’ni sağlayan ülkemiz için Fiskobirlik’in fındık fiyatının uluslararası oluşum sürecine etkin bir oyuncu olarak dahil olmasının, geçimi fındığa dayalı yaklaşık altı milyon insan için arzettiği hayati önem yadsınamaz.

Yukarıda sayılan öneriler, finans piyasalarının gelişen dinamizminden yararlanılarak zenginleştirilebilir, yeni enstrümanlar kullanılabilir ancak tüm bunların gerçekleştirilebilmesi her şeyden önce finans piyasalarının işleyişine hakim profesyonel kadrolar ile mümkün olabilecektir. Bunun sonucunda, tarımsal üretim faaliyeti cazip bir geçim alanı olacağı gibi ülkenin tarımsal gelirinden üreticilerin azami oranda yararlanması sağlanacaktır. Öte yandan, tarımsal üretimde ve ihracatta ülkemizin varolan potansiyeline uygun bir artış sağlanacak ve üreticilerimizin hayat standardı yükselecektir.

(1) Geçtiğimiz aylarda yürürlüğe giren 5582 sayılı Konut Finansmanı Yasası da konut kredi alacaklarına dayalı menkul kıymetleştirmeye ilişkin ayrıntılı hükümler içermektetir.Bu konuda bkz.International Securitisation Report,June 2007,Sayı 125,D.Avrupa,O.Doğu ve Afrika Bölge Eki(EEMEA),s.14 , http://www.isr-e.com/section.asp?navcode=618

Hazırlayan: Av.Sanlı BAŞ, SPK Eski Uzman Hukukçusu...