ANITLAR KURULU VE OYNANAN OYUNLAR-1-

Türkiye’de kültür varlıklarının yeterince korunup korunamadığı çoğu zaman tartışma konusu olmuştur. Geçmişten aldığımız ve gelecek kuşaklara yansıtma görevini üstlendiğimiz kültür varlıklarını kimler veya hangi kuruluşlar korumakla yükümlüdür? Günümüzde bu çalışmalar yeterince yapılabiliyor mu?

Bu araştırmamızda örneklerle geçmişten bu yana yapılan işlemleri ele alarak konuya biraz olsun açıklık getirmeye çalışacağım. Kültür varlığı korumacılığını yeniden gündeme taşımamızın nedeni de İstanbul’da tarihi yarımada olarak nitelenen Eminönü-Sultanahmet’te yapılmak istenilen bir otelin ek inşaatına olanak sağlayan ve kültür varlıklarını korumakla yükümlü bir 1.nolu Kültür ve Tabiat Varlıkları Kurulu’nun vermiş olduğu karar kadar İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile Eminönü Belediyesi’nin bu kararı desteklemiş oluşudur. İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile Kültür ve Turizm Bakanlığı arasında 2007’de imzalanan protokol uyarınca tarihi yarımada müze-kent olarak kararlaştırılmıştı. Bunun sonucu olarak da Sur-u Sultani, Topkapı Sarayı, Gülhane Parkı, Darphane, Alay Köşkü, Sirkeci Garını da içerisine alan içerisine alan Sultanahmet bölgesi müze-kent olarak düşünülmüştü.

1 No.lu Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulunun Çelişkili Kararları 

Tarihi yarımada içerisinde bulunan Sultanahmet, 1 No.lu Koruma Kurulu’nun son günlerde aldığı koruma kararları kısmen zedelenmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığı bu bölgeye “Arkeolojik Park, Turizm ve Kültür Alanı” fonksiyonun verilmesiyle yapılanmaya olanak sağlanmıştır. Bu karara İstanbul Büyükşehir Belediyesi kendisine yapılan ikazlara rağmen Bakanlığa itiraz etmemiş, dava açmamıştır. İstanbul Büyükşehir Belediye başkanı Kadir Topbaş’a Kurulun aldığı kararlardan ötürü Kültür ve Turizm Bakanlığına karşı dava açması önerilmiş, ancak bu yapılmamış, konuyu içeren dosya Belediye Meclisine gönderilmiş ve uygulamanın yapılabilmesi için zaman kazanılmıştır. Bu durum ortaya çıkınca da yanlışlıkla gönderildi denilmiştir. Bunun ardından bu konudaki dosya belediye büroları arasında dolaştırılmış, bu arada da Four Seasons Oteli’nin yanındaki alana da inşaat izni çıkmıştır. 

Neo-Klasik devir üslubu ile yapılmış olan Sultanahmet Cezaevi ise 1992 yılında otel yapılmak üzere 49 yıllığına Sultanahmet Turizm AŞ’ye kiralanmıştı. Bundan sonra da cezaevi 1996 yılında otele dönüştürülerek hizmete girmiştir.

İstanbul 1 No.lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu 1995’te tarihi yarımadanın tamamını sit alanı ilan etmişti. Bu arada İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarihi yarımada ile ilgili nazım plan çalışmalarına başlamıştır. Bu planlar 2003’de İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisince de uygun görülmüştür. Bundan sonra İstanbul 1 No.lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu 13 Ekim 2000 günü Prof.Dr. Özer Erenman başkanlığında yapmış olduğu toplantıda, Four Seasons Otelinin yanındaki arkeolojik alana ek bina yapma talebini kabul etmek gafletine düşmüştür. Kurulun o günkü üyeleri arasında Prof. Dr. Zekiye Yenen, Doç. Dr. Sümer Atasoy, Doç. Dr. Mustafa Lütfu Yazıcıoğlu Eminönü Belediyesi temsilcisi İnşaat Mühendisi İlyas Bozkurt, Mimar Kemal Akçay ve Mimar Tanju Verda Akın bulunuyordu. Mimar Kemal Akçay’ın kuruldan ayrılması üzerine yerine Doç.Dr. Mustafa Lütfi Yazıcıoğlu ile Eminönü Belediye temsilcisi İlyas Bozkurt katılmıştır. Kurul üyelerinden Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. Zekiye Yenen” İnancımı karara yansıtmak zorundayım. Yoksa öğrencilerimin yüzüne nasıl bakabilirim” diyerek karara muhalefet etmiştir. 

I.No.lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun almış olduğu ilk karar basına yanlış yansıtılmıştır. Kurul bu alanda arkeolojik araştırma yapılmasını önermiştir. Bunun üzerine İstanbul Arkeoloji Müzeleri burada uzun süreli bir çalışmaya başlamıştır. Four Seasons Oteli’nin teklifi burada açık hava arkeolojik parkı yapalım, arkeolojik kalıntılar korunarak bunun üzerine tek katlı ahşap otel odaları yapılmasını talep etmiştir. Onların bu teklifine Kurul olumlu bakmıştır.

Nitekim Avrupa’nın Barcelona, Berlin, Roma, Köln ve Atina gibi pek çok şehrinde bu tür uygulamalar vardır. Arkeolojik bazı alanlara, kalıntılar korunarak zarar vermeyecek biçimde işlerlik kazandırılmıştır. İstanbul Arkeoloji Müzelerinin kazı çalışmalarında zeminden 17.00 m. derinliğe kadar inilmiş ve İ.Ö IV. yüzyıla kadar inen kalıntılarla karşılaşılmıştır. Kazı çalışmaları sürdüğünden otel ek binasının ayaklarının yerleri bir türlü tespit edilememiş, bu durum otel yönetiminde huzursuzluk yaratmıştır. Bunun yanı sıra yönetim Kurula ne yapmak istediğini tam olarak belirtecek bir projeyi de sunamamıştır. Kurul otel yönetiminin kararını prensip olarak kabul etmiş, ancak önlerine kesin bir proje getirilmeyince de karar verilememiştir.

1 No.lu Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu, 23 Ocak 2006 günlü kararı ile XIX. yüzyılda cezaevi olarak yapılmış otelin yanındaki arkeolojik alana ek bina yapım projesini onayladı diye basına yanlış yansıtılmış ve bu konuda Kurul suçlanmıştır. Bu olayın ardından Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Kurul üyeleri çeşitli nedenlerle görevlerinden alınmış ve yerlerine AKP hükümetine yakın olanlar atanmıştır. 

1 No.lu Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulunun eski üyeleri bugünkü Kurulun vermiş olduğu karardan ve kültürü yok eden bu durumun kendi üzerlerine yıkılmasından şikâyetçidir. Bu nedenle de eski kurul üyeleri yapacakları bir basın toplantısı ile duruma açıklık getireceklerdir.

Sultanahmet Camisi, Ayasofya ve Topkapı Sarayı dış avlusu arasında kalan ve “Altın Üçgen” olarak isimlendirilen alana “Four Seasons Oteli” ne ek olarak bugünkü Kurulun kararı ile yapılmakta olan üçer katlı ikiz binalı, elli odalı yapı, Türkiye’de kültür varlıklarının yeterince korunup korunmadığı sorusunu da beraberinde getirmiştir.

Tarihi Yarmada içerisinde, Four Seasons Oteli’nin ek binası Topkapı Sarayı dış avlu duvarlarına 5.00 m, Mimar Sinan’ın eseri Ayasofya Hamamı’na (Mihrimah Sultan Hamamı) 4.00 m, Sultan III. Ahmet Çeşmesine 3.00 m., Ayasofya’ya 10.m., Yeşil Ev’e de 2.00 uzaklıkta bulunmaktadır. Sultanahmet’in arkeoloji envanterinin, İstanbul’un fethinden sonra meydana gelen yapılanmalar nedeniyle, bugüne kadar yeterince yapılmamış oluşu da bu konuda kesin yargıya varılmasını engellemiştir.

Böylesine önemli bir arkeolojik alan üzerinde, bugün var olan otelden daha geniş üç katlı ek bir binanın yapılması bilgisizlikten mi kaynaklanıyor, yoksa burada bir rant kavgası mı var? 

I No.lu Anıtlar Kurulu Başkanı Prof. Dr. Zeynep Ahunbay yöreyi çok iyi tanıyan, aynı zamanda Ayasofya restorasyonunda çalışmış, yayınlarıyla Mimarlık ve Bizans sanatına ışık tutmuş bilimsel bir kişidir. Bu bakımdan O’nun yazdıkları ile söylediklerinin üzerinde durulması gerekir. Bilimsel bir toplantıya katılmak üzere Avrupa’ya gitmesi zorunlu olan Prof. Dr. Zeynep Ahunbay, 1.No.lu Kültür ve Tabiat Varlıkları Kurulu tarafından kendisinin bulunamayacağı zamana göre ayarlandığını ve tarihi yarımada için çok önemli olan kararın alındığını iddia etmektedir. Z.Ahunbay, yurtdışına giderken önemli bir konu görüşülmeyecek diye kendisine garanti verildiğini söylemektedir. Bununla beraber Sultanahmet için böylesine önemli olan arkeolojik alana yapılanma konusu görüşülmüş ve kurul tarafından da onaylanmıştır. Zeynep Ahunbay, Kurula getirilen projeye kesinlikle karşı olduğunu ileri sürmekte, özellikle bu alana inşaat izni verilmesinin suç olduğunu açıkça söylemektedir. Onun yarı sıra Kurul üyesi olmamakla beraber Topkapı Sarayı Müzesi Başkanı Prof. Dr. İlber Ortaylı da Milliyet Gazetesi’ndeki köşesinde bu olaya yer vererek “Sultanahmet katlediliyor” dedikten sonra “ Tarihin sermayeye peşkeş çekildiğini görüyoruz. Otelin genişlemesinde kamusal yarar yok” demiştir.

Sultanahmet İçin Çelişkili Kararları Alan Kurul Üyeleri Kimlerdir?

Sultanahmet’te “Four Seasons Oteli”ni genişleten ek binanın arkeolojik alana yapılmasına karar veren 1.No.lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu yedi üyeden oluşmaktadır. Bu üyelerden Prof. Dr. Zeynep Ahunbay Sultanahmet için hayati önemi taşıyan toplantıya yurt dışında oluşundan ötürü zorunlu olarak katılamamıştır. Onun yerine toplantıya Prof. Dr. Cengiz Eruzun başkanlık etmiştir.

Bu karar, kurul üyelerinden İstanbul Büyükşehir Belediyesi Plan Tarihi Çevre Koruma Müdürü Mimar Cem Eriş, hukukçu Sinan Kılıçaslan, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Etüt ve Projeler Daire Başkanı Murat Tuncay ve Eminönü Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürü Mustafa Karasu tarafından onaylamıştır.

Başkan Vekili Prof. Dr. Cengiz Eruzun Mimar Sinan Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü ve Restorasyon Meslek Yüksek Okulu öğretim üyesidir.

Üyelerden Mimar Cem Eriş 1994’ten bu yana İstanbul Büyükşehir Belediyesinde Şehir Planlama Müdürlüğü yaptıktan sonra 2003’de kurul üyeliğine atanmıştır. Halen İstanbul Büyükşehir Belediyesi Tarihi Çevre Koruma Müdürüdür.

Mimar Mustafa Karasu 1986’dan bu yana Eminönü Belediyesi’nde görev yapmaktadır. Halen İmar ve Şehircilik Müdürüdür.

Murat Tuncay İ.T.Ü Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü mezunu olup, Bahçelievler Belediyesi’nde şehir plancısı, ardından İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nde Şehir Planlama Müdür Yardımcılığı yapmıştır. Halen İstanbul Büyükşehir Belediyesi Etüt ve Projeler Daire Başkanıdır.

Sinan Kılıçaslan hukukçudur.

Kurul üyelerinden Mimar İhsan Sarı karara muhalefet şerhi koyarak verilen karara katılmamıştır.

Sultanahmet için tarihi kararı, kurul üyelerinin görevlerinden de anlaşılacağı gibi AKP’li belediyelerin üst düzey yöneticileri almış, Prof. Dr. Cengiz Eruzun da onlara katılmış veya katılmak zorunda kalmıştır.

Marmara Denizi’nden ve Sultanahmet Meydanı’ndan Tarihi Yarımada’nın görünümünü etkileyen bu yeni yapılanmanın projesi ne yazık ki, 1 No.lu Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulunu oluşturan bu kişiler tarafından onaylanmıştır. Kurul kararı doğrultusunda otelin ek inşaatı başlamış, sessiz sedasız yürütülen bu işlem bazı yayın organlarınca gündeme taşınmıştır.


Kültür varlığı Cinayeti Olarak Nitelenen Bu Olayın Sorumluları Kimlerdir?

I No.lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu üyeleri mi?

İstanbul Büyükşehir Belediyesi mi?

Eminönü Belediyesi mi?

Yanı başındaki bu olaya sessiz kalan İstanbul Kültür Müdürlüğü ve o bölgede bulunan, yörelerindeki eski eserleri korumakla yükümlü olan müzeler mi?

Yoksa Sultanahmet halkı tarafından üst makamlar ile yakınlığı olduğu iddia edilen, Mehmet Emin Karamehmet’ten “Four Seasons’u” satın alan otelin yeni sahibi mi? 

Four Seasons Oteli’nin yeni sahibi Mesut Toprak, gazetecilerin kendisine sorduğu bir soru üzerine, buradaki eserlerin korunması için on milyon dolar harcayarak arkeolojik bir alan meydana getirdiklerini ve bununla ilgili devletten hiçbir yardım almadıklarını söylemiştir. Ayrıca yapılmakta olan ek binaların zemine oturtulmadığını, böyle olunca da temel kazılmayarak yapıların 2.20 m. yüksekliğindeki çelik ayaklar üzerine yerleştirildiğini ileri sürmüştür.

1 No.lu Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu’nun kararı yeni olmayıp, Atilla Koç’un Kültür ve Turizm Bakanlığı zamanında alındığı iddia edilmektedir. Bu karara Y. Mimar olmasına rağmen İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Kadir Topbaş karşı çıkmamış, Eminönü Belediye Başkanı Avukat Nevzat Er de sessiz kalmıştır. Bu arada bazı iddialara göre, inşaatın dosyasına yapılan itirazlar nedense yukarıda da belirttiğimiz gibi yanlış adreslere gönderilmiş, daha doğrusu inşaatın devamı için zaman kazanılmıştır. Böyle olunca da Sultanahmet’te çelik çirkinlik, görünümü etkiyen, şehircilik anlayışına ters düşen yapılanma devam ederek bu günlere gelinmiştir.

Bazı bilimsel kişilerin tarihi bir cinayet olarak yorumladığı bu alana yaklaşık 600 gün öncesi 600 ton İtalyan çelik ayakların taşıdığı çelik tablalara 600 ton gri betonlar dökülmüştür. Ek binaların projesi 15.000.000’u bulmuştur. Ek binalar 2.50 m. yüksekliğinde çelik ayaklar üzerinde yükselecektir. 

Yaklaşık 17.000 metrekarelik alanda önceki dönemlerde Bizans Büyük Sarayı uzantıları, Darülfünün, Topkapı Sarayı Nakkaşhanesi, Osmanlı Meclis-i Mebusan Binaları, Maliye ve Evkaf Nezareti’nin kalıntıları bulunuyordu. İstanbul Arkeoloji Müzelerinin geçtiğimiz yıllarda burada yaptığı kazılarda ortaya çıkan küçük buluntular müzeye taşınmıştır. Onun dışında çeşitli devirlere ait kalıntıların korunacağı söylenmektedir. Ancak bir gazetede yayınlanan fotoğrafta bir işçi elindeki aletle taşları kırarken görüntülenmiştir.

Sultanahmet’te böyle bir tarihi cinayetin işlenmesi üzerine Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul Günay, basına verdiği demekte konunun kendilerine intikal ettiğini, adaletle incelendiğini söylemiştir. Öğrenildiğine göre Kültür ve Turizm Bakanlığı uzmanları, ilgili kuruluşlar, otel sahibi bir araya gelip konuyu çözmeye çalışacaklarmış...

Bu arada UNESCO’dan da gözlemci istenecekmiş…

Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu, tarihi yarımadada böyle bir tarihi cinayetin işlenmesine göz yumarken, öte yandan kurullara işi düşen vatandaşlara bin bir türlü bürokratik engel koymakta ve karşılayamayacakları maddiyattan onları inim inim inletmektedir.

Devam Edecek...