KAPALIÇARŞI: 550 YILDIR DİMDİK AYAKTA!
Kapalıçarşı devasa boyutuna rağmen çeşitli etnik grup, din ve mezheplerin büyük koalisyonudur. Bugün Kapalıçarşı’da 3 bin 285 dükkân, 24 han, bir cami, iki mescit, yedi çeşme, bir şadırvan, bir kıraathane, beş lokanta, dört kafeterya bulunur. Çarşı 16 kapıyla İstanbul’a açılır.
Merkez Çarşı, 550 yıllık tarihinde, hep çeşitli etnik grup, din ve mezheplerin büyük koalisyonudur. Bu etnik koalisyon hiç çatışma yaşamadan, hep uyum içinde çalışmıştır. Kadın ise Cumhuriyet’le birlikte, hem üretici hem de ticaret yapan olarak çarşıya girer.
Çarşının en büyük çelişkisi
Dışarıdan bakıldığında çarşı taştan yapılmıştır. Binlerce tonluk taş kıymetsiz bir şey ama kapıdan içeri adımınızı attığınız zaman bu ölçülerin hiçbir manası kalmaz, çünkü artık tonu bırakın gramdan bahsedilmez, gramın binde birinden bahsedilir. Gözünüzle gördüğünüz bir üründen bahsedilmez. Küçük, 80 santim boyunda bir kapıdan girersiniz. İçeride beş milyon dolarlık altın vardır.
Tam olarak, Yağlıkçılar Sokağı 60 milyon dolar, Kalpakçılar Sokağı 264 milyon dolar, Cevahir Bedesteni 46 milyon dolar, Kuyumcular Sokağı ise 72 milyon dolar değerindedir. Hanlardaki 663 dükkânın yarattığı 330 milyon dolarlık değer de eklendiğinde, Kapalıçarşı’nın 3285 dükkânı toplam 1.5 milyar dolar değerindedir. İşte bu da çarşının en büyük çelişkisi.
Altın sektörünün kalbi hâlâ çarşıda atar
TOBB verileriyle, 260 bin olarak kestirilen altın sektöründeki toplam çalışan sayısının 1/3’ü Kapalıçarşı’dadır. Çarşı içinde dört, yakın civarda kümelenen on iki banka, “altın kredisi” başta olmak üzere çeşitli bankacılık işlemlerini yaparlar. Yılda 400 ton altın, 200 ton gümüş işleme kapasitesi olan Kapalıçarşı dünyada bu işin merkezi İtalya’yı andırır.
‘Ayaklı Borsa’ hâlâ tüm hareketliliğiyle çarşıda hayattadır
Kapalıçarşı Ayaklı Borsası deyimi, döviz alım-satımının “yasak” olduğu yıllara dayanır. Yasaya aykırılık, mal yokluğuyla buluşur. Tahtakale ise hangi biçimde olursa olsun ihtiyacın karşılandığı yerdir. Yeni filizlenmeye başlayan ekonomi basını, bir adres verme gereği duyunca, borsanın adına “Tahtakale” denir. Tahtakale; Sirkeci’nin üstü Kapalıçarşı’nın altıdır. Bir tür ortadaki tampon bölge...Serbest piyasa döviz fiyatını açıklamak için bir simge haline gelir. “Tahtakale piyasasına göre...” deyimi, bankaların döviz alım-satımına ne eklediklerini söyler. Bugün eski alım-satım marjları kalmadı, bir gösterge borsa olarak “Tahtakale”nin işlevi aynen sürüyor. Her gün, Kapalıçarşı Kılıççılar Kapısı’nın yanında, iki ara sokağa kümelenenler, “Ayaklı Borsa” adına, döviz ve altın ticareti yapar. Londra borsasına endeksli, saat 11’e doğru açılan ve ayakta/sokak üstünde yürütülen bu işlemler, saat 16’ya kadar sürer. Talebin yüksek olduğu günlerde sayıları fazla, gevşek olduğunda azdır. Bu “özel piyasanın” kaç kişiden oluştuğu ve yıllık döviz işlem miktarı bilinmez. Ne de olsa 550 yıldır Kapalıçarşı’da büyüklükler hep nispidir.
Kapalıçarşı’nın hünerli ustaları sadece taş kesmez, altın dökmez
Onlar Kapalıçarşı’nın koruyucu ve güvenli ortamında, büyük bir aile olarak Doğu’nun parlak yaratıcılık ışığıyla, Batı’nın keskin tekniklerini bir araya getiriyorlar. Ama aslında onlar, 500 yıllık bir hünerin ateşini sürdürüyor, birbirlerine dayanıyor, sırlarını kalın duvarlar ve karanlığın içinde koruyorlar. Ustaların birbirine büyük bir güvenle el vererek yaptıkları sadece çok değerli bir yüzük değil. O, Kapalıçarşı’nın tecrübeli ustalarının birbirlerine güç vererek, birbirlerine güvenerek oluşturduğu çok eski bir çalışma düzeninin yeni bir eseri.
Ben ilk kez Türkiye’de Endüstri Tasarımı bölümünü kurduğum zaman örnek aldığımız model Kapalıçarşı’nın ta kendisiydi. Kapalıçarşı farkında değil, ama orası aslında harika bir tasarım merkezidir. Bakarsınız oradaki adamcağız okur yazar değil ama altına şekil veriyor, ürününü vitrinine koyuyor ve bunu satıyor. Türkiye’nin alışveriş döngüsünü biliyor, ona göre risk alıyor. İşte Akademi Endüstri Tasarım Bölümü bu model üzerine kuruldu. Ben de 45 yıl sonra çarşıya borcumu ödemeye çalışıyorum.
