NEVRUZ GERÇEĞİ / Erdem YÜCEL
Nevruz, son yıllarda toplumun bazı kesimlerinde yanlış anlaşılmış veya bilerek saptırılmıştır. Bu nedenle Nevruzun ne olduğunu, kökeninin nereye kadar indiğini dile getirmek istiyorum. Nevruzun bazı etnik kökenlilerle uzaktan yakından ilgisi olmadığını da belirtmekte yarar vardır.
Asya ve Ortadoğu'da yaşayan çeşitli toplumlar yeni yılın başlangıcını veya baharın gelişini bir bayram olarak kutlar ve buna da Nevruz denilmiştir. Nevruz, Farsça'da yeni anlamına gelen "Nev" ile gün anlamında "Ruz" un birleşmesinden ortaya çıkmış bir sözcüktür. Milâdi takvime göre, gece ve gündüzün eşit olduğu 22 Mart; Rumî takvime göre de 9 Mart günü Nevruz olarak tanımlanmıştır. Bu isim, Nevruz-ı Sultani, Sultan Nevruz, Navrız, Mart 9'u gibi sözcüklerle de ifade edilmiştir.
Orta Asya mitolojisinde geniş yer alan Nevruzun, Zerdüşt dininden kaynaklandığı sanılmaktadır. Günümüz İran'ında Nevruz "Yaşan Bayramı" olarak kutlanır. Yaşan Bayramında melekler, koruyucu ruhlar ve ölüler için çeşitli dualar okunur ve törenler yapılır. Bu dine inananlar da birbirlerine karşılıklı iyi niyet dileklerinde bulunurlar. Ansiklopedilerin belirttiği gibi, Ari dilleri konuşan halklar, güneşin koç burcuna girişini, Tanrının evleri ve insanları yarattığı gün olarak kabul ederler ve ona Nevruz ismini yakıştırırlar. Nevruz eski İran takviminin birinci ayı olan Ferverdin'in ilk gününe rastlar. Bu günün karşılığı da Milâdi takvimde 22 Mart'tır. Eski İran'da Nevruz "Nevruz-u Amme" ve "Nevruz-u Hassa" olarak iki aşamada kullanılır. Devleti yönetenler bu günlerde halkın isteklerini yerine getirmeye, onların dertlerini dinlemeye özen gösterirler. Bu arada şenlikler yapılır, herkes en yeni elbiselerini giyer, eski eşyalarını yenileri ile değiştirirler.
Sümer mitolojisine göre, Dumuzi isminde doğa tanrısının ölümü ve yeniden dirilişi, doğanın canlanması simgesel olarak belirlenmiştir. Ayrıca İlkçağ dinlerinde de mevsimlerin değişimi çeşitli şekillerde isimlendirilmiştir. Anadolu'nun yerel topluluklarında, Friglerde Dumuzi Attis ismini almış, İbranilerde ise efendi anlamında Adon'a, Yunanlılarda Adonis'e dönüştürülmüştür. Hz.İsa'nın doğum günü olan paskalya törenleri de aynı günde kutlanmaktadır. Bütün bunlar doğanın yeniden dirilişini simgelemekte olup, Nevruz ile de çok yakın bağlantıları vardır.
İslâmiyet'ten önce orta Asya'da yaşayan Türkler arasında Nevruz geleneği oldukça yaygındı. Ebugazi Bahadır Han'ın "Secere-i Türk" isimli eserinde sözü edilen Ergenekon Destanı'nda Türklerin tutsaklıktan kurtuluşu dile getirilmiştir. Eski Çin kaynaklarının doğruladığı gibi 400 yıl, dört tarafı yüksek dağlarla çevrili vadide yaşam mücadelesi veren Türkler, bir bahar günü buradan çıkarak anayurtlarına dönmüşlerdir. Bu bakımdan 21 Mart Türklerin bağımsızlıklarına kavuştukları gün olarak kabul edilmiş, ardından da kutlanmaya başlanmıştır. Zamanla bu gelenek Nevruz olarak isimlendirilmiş, günümüzde Asya'da yaşayan Kazaklar, Azeriler, Kırgızlar, Özbekler, Tatarlar, Uygurlar, Afgan Türklerinde de bu gelenek küçük ayrıntılarla sürmektedir. Asya Türklerinde Nevruz törenleri sırasında, herkes en güzel, en yeni elbiselerini giyer, evlerini temizler, eski yılın kötülüklerinden, hastalıklarından kurtulacaklarına inanır, aş denilen pilav başta olmak üzere çeşitli yiyecekler yenilirdi. Bu arada Kur'an okunur ve dualar edilirdi. Suya yüzük atma oyunu oynanır, maniler söylenir, ateşler yakılarak üzerinden atlanırken dilekler tutulurdu.
Anadolu'da kutlanan eski bahar şenliklerinde bir bakıma Nevruz geleneği sürdürülmektedir. Tahtacı Türkmenlerinde Nevruz, Eski Mart'ın 9'u, Yörüklerde 22 Mart'ta kutlanırken, Anadolu'nun bir çok kentinde de yapılan kutlamalar hemen hemen birbirlerinin eşidir. Tahtacı Türkmenlerinde Nevruz, ölülerin yedirilip içirildiği gün olarak kabul edilir. Mezarlıkların içerisinde kurulan ocaklarda kahve pişirilir, sohbet edilir ve ölüler anılır. Ayrıca Yörüklerde düğer köylerden gelen akraba ve komşular ağırlanır. Nevruzunuz kutlu, dölünüz hayırlı ve bereketli olsun sözleri ile selamlaşılır, dualar edilir.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde yaşayan halkın inancına göre, 21 Mart'ı 22 Mart'a bağlayan gece Sultan Navrız, belli olmayan bir saatte gökyüzünde ayağındaki halhalları gıcırdatarak veya önündeki gergefi işleyen güzel bir kız olarak belirir. Nevruz gecesi, Sultan Navrız'ın geçtiği saatte uyanık olanların bütün dileklerinin gerçekleşeceğine de inanılır. Bu nedenle de evdeki bütün kap kacağa su doldurulur, sabaha kadar Sultan Navrız beklenir. Bu arada halk eğlence ve mesire yerlerine gider, Tunceli yöresindeki erkekler alınlarına siyah bir boya sürerek su kaynaklarına gider bu karaları orada temizleyerek dua ve dileklerde bulunurlar.
Orta Asya'da 22 Mart sabahı erkenden mezarlar ziyaret edilir, niyet tutacak kişi mezarların üzerinden birer taş alarak bunları 40'a tamamlar ve sonra da bir torbaya koyarak niyet tutarlar. Bu torbayı da evlerine asarlar. Bir sonraki 9 Mart'ta niyet kabul olsa da olmasa da taşlar, alındığı yere konulur.
Anadolu'da görülen bir diğer Nevruz adeti de ağacın güneşten etkilenmemesi için "Mart ipliği" ismi altında bir bez bağlanmasıdır.
Nevruz kutlamaları Osmanlı döneminde de sürmüştür. Osmanlı padişahları Nevruza özen göstermiştir. Padişaha "Nevruziye" denilen telhisler yazılmış, müneccim başı yeni takvimi padişaha sunmuştur. Osmanlı sarayında Nevruz için özel törenler yapılmış, çeşitli baharatlardan yapılan macunlar padişah ailesine ve devletin önde gelen kişilerine porselen kapaklı Nevruziye denilen kâseler içerisinde sunulmuştur. Bu macunların günün hangi saatinde yenileceği de müneccim başılar tarafından bir kâğıda yazılarak kaplara eklenmiştir. Bu arada saraydan "Nevruziyye Pişkesi" ismi altında bahşişler dağıtılmıştır. Nevruz törenleri hem saray, hem de halk arasında coşkuyla kutlanmıştır. Manisa'da yapılan ve Sultan Camisi'nin minarelerinden atılan Mesir Macununda olduğu gibi Nevruz Macununda da şifa ve kuvvet umulmuştur.
Alevi ve Bektaşi geleneğine göre Nevruz, Hz. Ali'nin doğum günü ve Hz. Fatma ile evlendiği günün yıldönümü olarak kabul edilmiş, üç günlük bir şenlik yapılması da gelenekselleşmişti. Günümüzde de süren bu gelenek doğrultusunda temiz elbiseler giyilir, evler temizlenir, etrafa güzel kokular saçılır. Evin yaşlı kadınları etrafa bereket ve verimliliği simgeleyen sular serper. Bu gelenek bütün İslâm topluluklarında da uygulanmıştır.
Kökeni Orta Asya'ya kadar uzanan bu geleneğin, günümüzde karnavala dönüşmesi, amacından uzaklaşması ve birtakım siyasi gerginliklere yol açması üzüntü vericidir.
erdemyucel2002@hotmail.com
TuranYurt IP: 88.226.71.xxx Tarih : 17.03.2008 21:48:40
Türk dünyası tarafından büyük bir coşku ve mutlulukla kutlanılan Navruz Bayramı son zamanlarda Türkiye de yaşayan bölücü hainler tarafından istismar edilip hain emelleri doğrultusunda kullanılmaktadır.O hainler Navruz Bayramını anlayamayacak kadar cahil ve ihanet içindedirler...Bu vesile ile Türk-İslam aleminin mübarek Navruz Bayramını en içten dileklerimle kutlar Türk-İslam alemine hayırlara vesile olmasını yüce Allah'tan dilerim.
Yılmaz Ergüvenç IP: 78.184.63.xxx Tarih : 19.03.2008 11:49:13
Musa Karataş kardeşim. Yazarın bilimnsel gerçeklere dayanan yazısına karşı, bir millet yaratmak amacı ile sahiplenilen politik söylemlerin esiri olmuşsunuz. Eğitim durumunuzu bilmiyorum. İşin aslını merak ediyorsanız bu konuda Türkçe ve de İngilizce, Fransızca, özellikle Farsça kitaplar var. Dil bilmiyorsanız bir bilene sorabilir veya tercümelerini okuyabilirsiniz.
ROSA GUL IP: 77.102.135.xxx Tarih : 23.03.2008 19:39:05
NOEL BAYRAMI HANGI MILLETE AIT BUTUN HRISTIYAN ALEMI KUTLUYOR BIR COK MILLET KUTLUYOR INSANLAR BU KADAR MI CAHIL OLABILIR BAHAR BAYRAMI YANI NEVRUZUNUN MILLETI YOKTUR BOSUNA kurtler SAHIPLENIP KENDINIZE UYDURMA TARIH YARATMAYIN SAZ DA TURKLERE AIT ALEVILIKTE BIZ TURKLERE AIT ONLARIDA SAHIPLENIP KOMIK DURUMA DUSUYORSUNUZ MAALESEF BUNLAR GERCEK KABUL ETMEK ZORUNDASINIZ UZGUNUM HALINIZE
kadir kara IP: 193.140.28.xxx Tarih : 21.03.2008 14:33:59
kardşim kimse kafasına göre buraya yorum yazmasın tarih denilen birşey var araştırmadan soruşturmadan atıyorsunuz.işte bizim böyle bir zaafımız var araştırma özürlüsüyüz.nevroz araştırıldığında kürtlerin tarihiyle ilgili olduğu ortaya çıkmaktadır.
rıza IP: 88.227.96.xxx Tarih : 23.03.2008 18:50:39
musa karataş ne yazdığını bilmiyorsun nevruzu öğrenmik için osmanlı tarihine bak sizler hep böyle hayalerle yaşayın kürtlerin nasıl kutladığgını biliyoruz nevruzu
T.C VATANDAŞI IP: 88.229.40.xxx Tarih : 23.03.2008 21:23:08
NEVRUZA NICIN BUKADAR COK TARAFLI SAHİP CIKILMIŞ HİC DUSUNEN VARMIDIR........ ,HERKES BENIM DIO DA BAKIN BI OLAY VE OLGULARA HELE KIRMALI DOKMELI DIMI YA? SAHIP BU ŞEKILDE CIKILMAZZ TARIH BIZIM.. GECMİŞ BİZİMMM... BAYRAM BİZİMMTORE BİZİMM... AGIT BIZIM... 40 GUN 40 GCE BAYRAM BİZİMM.... DAYANIŞMA BIZIMM.... AKIL BIZDE AMA.... KULANMASINI BILENE.....? BAKIN AVRUPA TARIHI NE DIO BIZLERE OKUYAN YADA CAHIL VEYAHUT (PARDON)KARACAHIL BIZLERE....? MAYASI SAGLAM ATILMIŞ Bİ TOPLUM TURKLER (72 ULUS TAMAMI) DİŞDAN BOLUNMEZZ AMA İCTEN BASITTIR DIO TARIH DIOO BUNLARI.... ..........ANLAYAN ANLASIN ARTIK....?
musa karatas IP: 194.27.149.xxx Tarih : 18.03.2008 10:29:29
sizler neye dayanarak newrozu orta asya geleneğine götürüyorsünuz bi kere newroz kürtlerin bayramıdır sizler ilk olarak newrozu inkar ettiniz sonra da çıkıp onu milli bayram haline getiriyorsunuz bu nasıl bir iş ben anlayamadım
yokyok IP: 217.14.96.xxx Tarih : 20.03.2008 21:31:01
yazinin basinda newruz hic bir millete ait degil diyor sonra turk devletelrini siralamis . dogru bir cok turk devleti kutluyor ve cok guzel oluyor ama bazi arkadaslar kurtlerin bayrami olarak kabul etmiyor yada kabulemek istemiyor sonra newruz zerdust dininden kaynaklanmistir soruyorum bu zerdustluk yani bu dini cikarana adam hangi irktan gidin arastirin ve ozelikle iran kaynaklarina bakin cevapi sizce ne olabilir tabi bu adam kurt dur ama gidin iyice ogrenin ondan sonra yorum yaziin
Müspet Arp-Krt-Trk IP: 88.229.11.xxx Tarih : 25.03.2008 09:32:00
Ağzı olan konuşuyor benimde ağzım var bende fikrimi beyan etmek isterim. Fakat diğer kardeşlerim gibi ortalığı karıştırarak ve bizi birbirimize bırakarak değil. Nevruz baharın gelişini müjdeler. Dünya insan için şekillendirilip donatılıp yaşanır duruma getirilmiştir. Her şey zıttı ile bilinir. Misal olarak soğuk-sıcak, siyah-beyaz, açlık-tokluk, gece-gündüz. vs aynen bunun gibi kış dahi baharla anlaşılır. İnsanoğlu kışı gördü sıkıntı çekti. Sıkıntı sevinci ister ve kış da baharı ister. Bahar insan için olduğundan insanda baharı görmek ister. Bu sevinç herkesin hakkıdır bu sevinci ziyade etmek, bunu anı şekline koymak ve bunu nevruz dediğimiz ad ile anıp kutlamak herkesin hakkı ve ihtiyacıdır. Kimse kendine mal etmesin. Hatta sadece kendisinin kutladığını düşünenler daha önce kutlamayanların kutlamasında, kendisine iştirak etmesine sevinmelidir. Kesin manada da değil ihtimal üzere konuşmak gerekirse. Bence böylesi daha iyidir. Nevruz daha çok yer şekilleri bakımından dağlık bölge insanının yaşatacağı ve kutlayacağı bir bayram şenliğidir. Bunun tarihide yeni olacak türden değildir. Yer bakımından Anadolu, asya ve orta doğu bölgelerinin kutlanmasına ve başlatılmasına daha elverişlidir. Tahminen İslamiyet ten öncede olmalı ve İslamiyet'e göre olumlu bir durum olduğu için bu geleneğe cevaz verilmiş veya kutlanmasına devam edilmiş. Osmanlının gerileme ve parçalanma dönemlerinde devleti ayakta tutmanın çareleri aranırken Avrupa ya uymak olabileceği ve bu esnada oranın kültürü alınmış ve böylece kendi kültürlerimizden uzaklaşmaya başlanmıştır. Bu olumsuzluğa en maruz kalan kesim Anadolu nun batı kısmıdır. Kürtler doğu kısmında yerleştikleri için ve yer şekilleri bakımından şehir içindeki kültürel faaliyetler dağlık kesimdekileri fazla etkileyemediğinden ve böylece süre gelen nevruz kutlama geleneği Kürtlerin devam ettirilmeye katkılarıyla nevruz kutlamaları devam etmiştir. Son zamanlarda Türk milleti eski benliğine dönme yoluna girmiştir. tabiî ki Osmanlının izlediği ve artık kendi benliği haline gelen dünyada barış cihanda barış parolasına devam etmesi beklenen bir durumdur. Türk milleti İslamiyet hizmet ederken kendi benliği haline gelen benliği gereği insanlar için yaşanır bir dünya oluştururken ilk başlayacağı millet onun öz kardeşi hükmündeki Kürt kardeşidir. Tabiî ki burada nevruzda barışı temsil ettiğinden ve son zamanlarda bu güzel geleneğin kötü durumlarda kullanılmasına izin vermemek için o geleneği tekrar kutlamaya devam edecektir. Bunu kimse kendine mal edip kötü emellerde kullanamaz. Barışı simgeleyen bu geleneğin yaşatılması ve kutlanılması herkesin hakkıdır. Hak sadece benimdir diyen ve Kürtlerindir deyip ortalığı karıştıranlar acaba kendileri Kürt olarak doğmayı isteyip de mi Allah da onu Kürt olarak yarattı. Farklı bir ırkta olsaydı acaba menfi Kürtçülük yapan Kürtlerin bu sahiplenmesini ve kutlamasını nasıl değerlendirirdi ve yine diğer milletlerin bunda payı yoktur deyip bencillik ve cahillik etmekte değiller mi?Hak isteyen her türlü menfi ırkçılık yapanlar Hakkari ye gitsin belki bulurlar..nerde.
rosa gul IP: 77.102.135.xxx Tarih : 23.03.2008 19:21:31
nevruz bayramini sizden ogrenmedik biz TURKLER BAHAR BAYRAMI DERIZ gercekleri soyleyen Turan arkadasimizin sozleri sizi rahatsizmi etti siz onun bunun kulturunu calarak kendinize kultur tarih yaratmaya calisiyorsunuz TURKLERE ait olan sazi dahi sahiplendiniz cunku siz sonradan ortaya cikmis bir milletsiniz kisacasi TURKLERIN asimile olmus insanlarisiniz birde nevruz yazarken TURKCEDE olmayan hartfleri kullanmayin siz avrupada yasasaydiniz bu kadar ozgurlugu ruyanizda gorurdunuz AVRUPA birlesirken sizin gibi ne oldugunu bilmeyen insanlari kullanarak PARCALA BOL YOKET mantigi kullaniliyor sizde bu tuzaga cok rahat dusecek kapasitedesiniz TUM TURK MILLETININ BAHAR BAYRAMI KUTLU OLSUN SAYGILAR
behman IP: 78.184.178.xxx Tarih : 22.03.2008 11:59:38
Newroz Türk bayramıdır diyenler acaba bana Türklerin tarihte kullandığı hangi takvimde Newroz ayını gösterebilirler.Kürtlerin yerel takviminde Newroz ayı var(yeni nesil asimilasyon sebebiyle pek bilmez ama 20 şubatta başlayıp 21 martta biten bir aydır newroz ayı.
gari-ban IP: 78.163.180.xxx Tarih : 23.03.2008 22:39:34
NEVRUZ TÜM İNSANLIĞIN SEMAVİ DİNLER ORTAYA ÇIKMADAN ÖNCE DE KUTLADIĞI BİR BAYRAMDIR. BUNU DİNSEL BİR BOYUTTAN ZİYADE DOĞA OLAYLARI KARŞISINDA DOĞANIN GÜCÜNE DUYULAN BİR SAYGI, DOĞANIN UYANIŞINI KUTLAMADIR. ŞU ANDA DA TÜM ASYADA SADECE (KÜRT KARDEŞLERİMİZİ TEMSİL ETMEDİKLERİ HALDE KENDİLERİNE KÜRT DİYEN)BÖLÜCÜLERİN BAYRAMI DEĞİLDİR. ONLAR BU YAPTIKLARINA BAYRAM DİYORLARSA BEN SÖZLÜKLERE BİR DAHA BAKAYIM. SAYIN YAZARIMIZA ARAŞTIRMASINDAN ÖTÜRÜ TEŞEKKÜR EDERİM. BİLGİLERİMİZ TAZELENDİ, BİLMEDİĞİMİZ BAZI ŞEYLER DE ÖĞRENDİK.
hurriyet turnalı IP: 88.239.149.xxx Tarih : 23.03.2008 03:18:49
çok doyurucu ve açıklayıcı buldum. teşekkürler.Kent Haberden aldığımı yazıp aynen benim oraya koyuyorum. SEVGİLER.
özgür güllü IP: 88.240.42.xxx Tarih : 20.03.2008 13:21:40
yazınız için teşekkür ederim sn erdem yücel ve ayrıca bizim bu haberi okuyan tüm dostların nevruz bayramını kutlarım .(Özgür güllü) esn kalın
lizli IP: 194.27.35.xxx Tarih : 18.03.2008 18:16:41
turan arkadaşımız yorumunu yazarken bahsettiği kişileri elinden gelirse adeta yiyecek gibi davranmış. ve sonra da allah tan, dinden bahsetmiş... unutma ki islam dini hoşgörünün zirvelerde olduğu bir dindir. islam peygamberi yapılan onca zulüm ve haksızlıklara karşı hiç böyle davranmışmıydı acaba? bu sorunları iyice araştır sonra gel yeniden bir yorum yaz biz de bilelim....
deniz yalçın IP: 88.252.72.xxx Tarih : 23.03.2008 16:02:58
yazar çok yanlı bir şekilde yazmış.navrız. nevruz vs. her ismi yazmış fakat iş kürtlere gelince NEWROZ u gözardı ederek yan çizmiştir.bilimselliği tartışmalıdır.yazını8n bir kısmı doğru olmakla birlikte yanlış anlamaya meydan bırakacak derecede eksiktir.dediğim gibi bilimsellikten ziyade kopyala-yapıştır zihniyeti ön plana çıkarılmış ve resmi ideolojinin hizmetkarlığını yapanların bilimsel düşünmelerinin mümkün olmadığının ayrıca bilinmesi gerekir.Özellikle konu KÜRT SORUNU olduğunda medyanın bakış açısı genelkurmayın askeri zihniyetiyle şaşılacak derecede aynıdır.Erdem bey de aynısını uygulamış.Bir yerde bile NEWROZ kelimesine yer verilmemiş.Ayrıca DEMİRCİ KAWA DESTANI tamamen yok sayılmış bahsi bile edilmemiştir.
mehmet IP: 85.104.21.xxx Tarih : 18.03.2008 21:18:50
newroz ile ilgili bilgi sahibi olmak isteyenler İranlı şair Firdevsi nin Şehname adlı eserini okusun. ozaman bu bayramın hangi millete ait olduğunu daha iyi anlarlar.daha düne kadar newroz dan haberi olmayanlar şimdi bu bayrama sahip çıkıyorlar.ayrıca bu bayram kürtlerin olsa da niçin öfke duyuyorsunuz. çünkü bayram evrenseldir. kürtlerin diye gocunmaya gerek yok.çünkü bayram sevgi ve kardeşliğe vesile olan en iyi araçtır.
vtansever IP: 88.242.47.xxx Tarih : 22.03.2008 17:23:10
Musa KARATAŞ denen vatandaş sen anlamassın önceki yorumlarda cahillikten bahsedilmiş bölücüler için hala ne analamaya çalışıyorsun..
süleyman özer IP: 88.247.37.xxx Tarih : 19.03.2008 11:24:11
nevruz türk milleti içerisinde yaşayan ırkı, boyu, mezhebi ve yaşam yeri farklı olan topluluklar tarafından kabul edilen bir değer ise bunu birleşterici, biraraya gelici ve toplumsal yapıyı güölendirici bir etkinlik olarak kutlanması hem devlet hem de halk tarafından desteklenmesi gerekir düşüncesindeyim. yazınız için teşekkür ederim.