GSM şirketi Aria, Telekominikasyon Kurumu'nun sözleşme şartlarını yerine getirmediği gerekçesiyle tahkime başvurup Türkiye'den 2.5 milyar dolar tazminat istedi. Doğrudan yabancı sermaye yatırımı için iş değil laf üreten siyaset ve bürokrasi Türkiye'nin başına çok büyük bir bela açtı. Türkiye'de son yılların en yüklü doğrudan yabancı yatırımını gerçekleştiren GSM şebekesi Aria'nın lisans sahibi İş-Tim (Telekomünikasyon Hizmetleri A.Ş.), Telekomünikasyon Kurumu'nun sözleşme şartlarını yerine getirmemesi nedeniyle uğradığı zararın tazmini için Uluslararası Ticaret Odası Tahkim Komisyonu'na başvurdu ve Türkiye'nin 2.5 milyar dolar ödemesini istedi. 27 Mart'ta Paris'teki Tahkim Komisyonu'na teslim edilen başvuru dosyasında, Türkiye Telekomünikasyon Kurumu'nun sözleşme şartları gereği pazarda temel rekabet koşullarını oluşturamadığı vurgulandı ve kurumun, roaming anlaşmalarının hayata geçmesi, adil pazar koşullarında interconnection anlaşmalarının gerçekleşmesi ve Line Leasing (hat kiralanması) anlaşmalarının uygulanması için gerekli koşulları sağlayamadığı belirtildi. Dosyada Kurum'un ayrıca, baz istasyonlarının korulmasının gecikmesine neden olduğu, İş-Tim'e sesli mesaj ve re-routing hizmetlerini sunma hakkını sağlayamadığı da kaydedildi. İş-Tim Tahkim Komisyonu'na başvurusunda; Telekomünikasyon Kurumu'nun bu şartları sağlayamamasının; diğer GSM operatörleriyle rekabet edebilmesini, ticari faaliyetlerini adil piyasa koşulları altında yürütmesini engellediğini vurguladı ve lisans için ödenen bedele rağmen imtiyaz sözleşmesinden doğan haklarını kullanamadığını anlattı. Dosyada İş-Tim'in ne istediği şöyle özetlendi: İŞ-TİM'İN ÖYKÜSÜ ‘‘İş-Tim Telekomünikasyon Kurumu'ndan, şimdiye kadar uğramış olduğu zarar ve kaybın tazmini için 2.5 milyar dolar ve tahkim masraflarını talep ediyor.’’ Türkiye'nin en büyük bankalarından Türkiye İş Bankası ile Telecom Italia Mobile (TİM)'in ortaklığında kurulan İş-Tim Nisan 2000'de 2.5 milyar dolar teklif vererek GSM 1800 Lisansı aldı. 27 Ekim 2000'de de Ulaştırma Bakanlığı ile lisans anlaşmasını imzaladı. Aria markası ile faaliyete geçen lisans için devlete KDV dahil 2.9 milyar dolar ödeme yapıldı. Şirket daha sonra yaklaşık 2 milyar dolarlık da altyapı yatırımı yaptı. Ulaştırma Bakanlığı, imtiyaz sözleşmesi için Telekomünikasyon Kurumu'nu görevlendirdi. Kurum'un konuyla ilgili hak ve yetkileri 12 Mayıs 2001 tarihli 4673 Sayılı Yasa ile belirlendi. Bunu takiben, İş-Tim ve Telekomünikasyon Kurumu, GSM 1800 Dijital Telsiz Telefon Sistemi'nin Kurulması ve İşleyişi'ne Dair İmtiyaz Sözleşmesi'ni 11 Nisan 2002'de imzaladı. Sözkonusu anlaşma uyuşmazlıkların Milletlerarası Ticaret Odası (International Chamber of Commerce) kuralları çerçevesinde çözümleneceğini de hükme bağladı. Anlaşma, Telekomünikasyon Kurumu'nu Türk kanunları çerçevesinde kendisine verilen yetkiler doğrultusunda, pazarda temel rekabet koşullarının oluşturulması ve pazara yeni giren İş-Tim'in etkin katılımının sağlanması için gerekli önlemlerin alınması konusunda sorumlu kıldı. İşte 2.5 milyar doların hesabı İŞ-TİM, Telekomünikasyon Kurumu'nun anlaşmanın gereklerini yerine getirememesi üzerine öngörülmemiş ilave yatırımlar yapmak zorunda kaldı. Bu da ciddi boyutta zarara yol açtı bu zarar durumu halen devam ediyor. Şirket Tahkim Komisyonu'ndan talep ettiği 2.5 milyar dolarlık tazmin bedelinin gerekçesini ise şöyle özetledi: İş-Tim'in yaptığı pek çok resmi ve gayriresmi başvurulara rağmen Telekomünikasyon Kurumu, roaming anlaşmalarının hayata geçmesi, adil pazar koşullarında interconnection anlaşmalarının gerçekleştirilmesi, Line Leasing (hat kiralanması) anlaşmalarının uygulanması için gerekli koşulları sağlayamadı. Telekomünikasyon Kurumu, baz istasyonlarının korulmasının gecikmesine neden oldu. Kurum, İş-Tim'e sesli mesaj ve re-routing hizmetlerini sunma hakkını sağlayamadı. Tüm bu unsurlar İş-Tim'in diğer GSM operatörleriyle rekabet edebilmesine, ticari faaliyetlerni adil piyasa koşulları altında yürütmesine engel teşkil etti. İş-Tim, lisans için ödemiş olduğu bedele rağmen imtiyaz sözleşmesinden doğan haklarını kullanamadı. Tahkim'de ne olacak? TAHKİM'de uyuşmazlıklar genellikle 3 kişilik komisyon tarafından çözümleniyor. Bu komisyon, biri davacı, biri davalı, biri de iki tarafın üzerinde mutabık kaldığı bir hakemden oluşuyor. Eğer mutabık kalınan biri yoksa Tahkim üçüncü kişiyi re'sen atıyor. Hakem seçimi Dünya Bankası'nın yatırım ve ticaret uzmanları listesinden yapılıyor. Uyuşmazlıkların çözümü için tek ve temel ölçü ise taraflar arasında yapılmış sözleşme ya da anlaşmalardır. TBMM devlet imtiyazlarında Uluslararası Tahkimi 21 Haziran 2001'de kabul etti. Taraflar anlaşmaları yaparken uyuşmazlık halinde hangi Tahkim'e gidileceğini belirtiyor. Dünyada Uluslararası ticaret ve yatırım anlaşmalarında yer alan genel kabul görmüş 3 Tahkim Müessesi bulunuyor. Bunlar; 1923'te kurulan Uluslararası Ticaret Idası (ICC) Tahkim Komisyonu, Birleşmiş Milletler Teşkilatı Tahkim Komisyonu (UNCITRAL), Dünya Bankası Uluslararası Yatırım Uyuşmazlıkları Çözüm Merkezi (ICSID) Tahkim Komisyonu. Büyük balığın boğazı sıkıldı TELECOM Italia Mobile (TIM), İş-Tim'de yüzde 49 hisseye sahip. TİM, tek network üzerinde GSM hatları sayısında Avrupa lideri. TIM Grubu, Avrupa, Güney Amerika ve Akdeniz bölgesindeki iştirak ve ortaklarıyla birlikte 39.1 milyon hatta sahip. Şirket 2002'de 4.5 milyar dolar Euro brüt kar elde etti. TİM, Türkiye dışında Avusturya, Çek Cumhuriyeti, Yunanistan, Brezilya, Peru, Venezuela, Arjantin, Bolivya ve Şili'de de faaliyet gösteriyor. Türkiye'ye en yüksek miktarda yabancı sermaye girişi 3.2 milyar dolar ile 2001'de oldu. Bu girişin büyük bölümü İş-Tim ortaklığının GSM 1800 Lisansı için yaptığı ödemeden ibaretti. Türkiye yıllardır yatırım ortamının iyileştirilmesi için çalışmalar yürütülüyor. Ancak, siyaset ve bürokrasi bir türlü adım atamıyor. Bu nedenle herşeye rağmen Türkiye'ye gelmiş yabancı sermaye de haksız rekabetle karşılaşıyor ve büyük zararlara uğruyor. İş-Tim'in yaşadıkları Türkiye'de yatırım yapmayı düşünen uluslararası sermaye için kötü bir olay olarak tarihe geçti. Tahkim nedir? TÜRKİYE'nin 21 Haziran 2001 tarihinde kabul ettiği uluslararası tahkimin literatürdeki adı ‘Arbitration’. Bu kelime Türkçe'ye ‘‘hakem’’ olarak çevrilmektedir. Hakemlik müessesinde uyuşmazlıklar genel olarak 3 kişilik bir komisyon tarafından çözümlenir. Hakemlik müessesesinde uyuşmazlık çözümü için tek ve temel ölçü taraflar arasında yapılmış olan sözleşme ya da anlaşma koşullarıdır. Hakemler uyuşmazlık çözümünde, tarafların sözleşme ya da anlaşma koşullarına uyup uymadıklarını inceler ve kararını verir.