Depremzedelere yardım yarışı

Son 40 yılın en şiddetli depremiyle sarsılan Asya’nın güneyindeki ülkelere yardım ulaştırılması için uluslararası toplum harekete geçti. Kızılhaç, depremin ve depremi takip eden dev dalgaların yaralarını sarabilmek için acil olarak altı milyar doları aşkın yardım talebinde bulundu.

Örgüte göre bu çağrı sadece ilk aşamadaki ihtiyaçları gidermek üzere gereken miktarı içeriyor. Merkezi Cenevre’de bulunan Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Federasyonları depremden etkilenen bölgeden sağlıklı bilgi akışının hala sağlanamadığına dikkat çekti.

Örgütün ilk adımı Sri Lanka’da yüz bin kişiye tıbbi yardım sevketmek olacak. Bu çağrıya ilk yanıt veren Avrupa Birliği oldu. Birlik deprem mağdurlarına dört milyon dolar (üç milyon euro) tutarında yardım yapılacağını açıkladı.

Avrupa Komisyonu’nca yayınlanan bildiride, yardımın öncelikle ’’hayati ihtiyaçları’’ karşılamak için kullanılmasının hedeflendiği, ihtiyaçların tam olarak belirlenmesinin ardından da ikinci bir yardımın bölgeye gönderileceği belirtildi. Almanya ve İrlanda acil yardım için birer milyon euro bağışlayacaklarını açıkladı. Kuveyt de bir milyon dolar yardım sözü verdi.

Tayland'da 15 Türk kayıp

Tayland’daki Türk Büyükelçiliği’nden alınan bilgilere göre, bu ülkede bulunan 3’ü dalgıç 15’e yakın Türk vatandaşından haber alınamadı. 9 Türk vatandaşı ise Türkiye’ye dönmek üzere Bankgkok Havaalanı’nda bekliyor.

Kurtarma ekipleri yola çıktı

Birleşmiş Milletler, afet ekiplerini bölgeye sevkeden örgütlerin başında geliyor. İlk ekipler Sri Lanka’ya yola çıkarıldı. Rusya Dışişleri Bakanlığı deprem hakkında bir kriz merkezi oluştururken yardıma hazırlanıyor. Bu sabah yola çıkan iki nakliye uçağı Sri Lanka’ya bir helikopter, kurtarma ekipleri ve çadırlar gönderecek.

Fransa bu sabah 100 doktor, kurtarma ekipleri ve iletişim uzmanlarından oluşan bir ekibi Sri Lanka’ya yola çıkaracak. Pakistan da depremden en fazla etkilenen ülkelerin başında gelen Sri Lanka’ya çadır, ilaç ve su göndereceğini duyurdu.

Hindistan hükümeti de kendi sahillerinde çalışmalarını sürdürürken komşusu Sri Lanka’nın da yardımına koştu. Beş savaş gemisiyle gıda ve ilaç yola çıkarıldı. Yunanistan, Hindistan ve Sri Lanka’ya bir kargo uçağı ile yardım malzemeleri gönderiyor. İngiltere Dünya Sağlık Örgütü’ne yüz bin dolar aktarırken, Türkiye ve ABD yardıma hazır olduklarını açıkladı.

Ölü sayısı 18 bine ulaştı

Depremin etkisiyle Hint Okyanusu açıklarında oluşan dev dalgalar, iki bin kilometrelik bir sahil şeridini vurarak, en az 18 bin kişinin ölümüne yol açtı.

Yüzyılın en büyük 5. depremi

Merkez üssünün Endonezya’nın batısında yer alan Sumatra adası olduğu açıklanan
deprem, son 40 yılda yaşananların en büyüğü; 1900 yılından bu yana dünya genelinde kaydedilenler arasında da beşinci sırada yer alıyor. Deprem ardından Hint Okyanusu açıklarında oluşan dev dalgalar ise yıkımı artıran başlıca neden oldu.

Dalgalar sahil beldelerini yuttu

Dalgaların etkisiyle yüzlerce balıkçı teknesi kayboldu; Hint Okyanusu kıyıları sahile vuran cesetlerle dolarken, açık denizde de hala çok sayıda ceset görüldüğü bildiriliyor. Sadece Sri Lanka’da ölü sayısı dört binin üzerinde. Ülkesi tarihinde böyle bir afet olmadığını söyleyen Devlet Başkanı Çandrika Kumaratunga dünyadan acil yardım istedi.

Depremin merkez üssüne en yakın noktadaki Endonezya’da da dört bini aşkın ölü var. Kuzeydeki Sumatra adasının başkenti Banda Aceh’in depremden en fazla etkilenen yer olduğu bildiriliyor. Buradaki köylerden bir görgü tanığı, ağaçlarda cesetler gördüğünü söyledi.

Yine Aceh’te bir hapishanenin duvarlarının dalgaların gücüyle yıkılması sonucu 200’den fazla mahkum kaçtı. Sumatra’nın güney sahilindeki tatil beldesi Nias’ta da bir otelin tamamiyle sular altında kaldığı yönünde haberler geliyor.

Hindistan’ın özellikle güney sahillerinde de üç bini aşkın kişinin hayatını kaybettiği bildiriliyor. Ülkede en fazla hasar Madras kenti çevresinde meydana geldi. Hindistan’ın güneyindeki Maldiv Adaları ise olağanüstü hal ilan etti. Ülkenin ortalama rakımı sadece bir metre kadar. Bu nedenle dev dalgalar adaları adeta örttü. Şu ana kadar burada tespit edilen ölü sayısı sadece 30. Ancak ülkeyi oluşturan 200 kadar küçük adacığa ulaşılamıyor. Bu nedenle sayının artabileceği kaydediliyor.

Başkent Male’nin üçte ikisinin sular altında olduğunu belirten yetkililer ülkenin tek uluslararası havalimanını uçuşa kapattı. Artçı şokların etkisiyle suların hala zaman zaman yükseldiği haber veriliyor.

Tayland’ın noel dolayısıyla kalabalık olan turistik sahil beldeleri de dev dalgalara teslim oldu. Buradaki ölü sayısı 400 kadar. Bölgedeki binlerce turistin de tahliye edilmesine çalışılıyor.

Bangladeş, Malezya ve Birmanya’nın yanı sıra depremin etkisi, binlerce kilometre ötede Afrika’nın doğu kıyılarında bile sahile vuran dev dalgalarla kendisini hissettirdi.

Somali ve Seyşel Adaları’nda bazı yerleri sel bastığı, burada çok sayıda balıkçının teknelerinin alabora olması sonucu boğulduğu belirtiliyor.

Yerel saatle Pazar sabahı 08.00 sıralarında meydana gelen ilk depremin ardından dokuz kadar şiddetli artçı şok da kaydedildi.

Bölgede elektrik ve telefon hatları kesildiğinden, hasar ve can kaybı konusunda bilgi almak hala güç. Yetkililer sular çekildikçe ölü sayısının daha da artmasından endişe ediyorlar.

Işıkara: Depremin Türkiye ile bir ilgisi yok

Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü eski Müdürü Prof.Dr. Ahmet Mete Işıkara, Güney Asya’yı depremin Türkiye ile bir ilgisi olmadığını söyledi.

Depremin farklı bir tektonik rejimde meydana geldiğini belirten Işıkara, "depremin Türkiye ile bir ilgisi yok. Çok farklı bir coğrafyada meydana geldi. Marmara kapalı bir alan. Tsunami açık denizlerde olur. Marmara’da en fazla iki, üç metre dalga beklerim" dedi.

"Dünya 10 gün daha sallanacak"

Jeofizik Kurumu Derneği Başkanı Prof.Dr. Ahmet Ercan ise depremin bütün dünyayı etkilediğini belirterek, "bütün dünya bir hafta 10 gün sallanacak. Depreme duyarlılığı artmış bölgelerde yeni deprem boşalmaları olabilir. Türkiye de bunun içindedir" diye konuştu.

Bu depremle ortaya çıkan enerjinin miktarının 100 atom bombasından daha fazla olduğunu ve enerjinin yerin çekirdeğine kadar vardığını kaydeden Prof.Dr. Ercan, "yer şu anda çalkalanmakta" dedi.

"Böyle bir deprem Türkiye’de olamaz"

Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü’nce, Güney Asya’da meydana gelen büyüklükteki depremlerin Türkiye’de meydana gelmesinin söz konusu olmadığı bildirildi.

Enstitüden yapılan yazılı açıklamada, Güney Asya’da bugün meydana gelen 8.9 büyüklüğündeki depremin dış merkezinin, Kuzey Sumatra’nın batı kıyıları yakınları olduğu kaydedildi.

Depremin meydana geldiği bölgenin genel anlamda Avustralya, Pasifik levhalarının sınırı olduğu ifade edilen açıklamada, "genellikle dünya üzerinde levha sınırları boyunca çok büyük depremler olmaktadır" denildi.

Anadolu faylarıyla birebir ilişkileri yok

Depremin ardından en büyüğü 7.3 olan büyük artçı sarsıntıların oluştuğu ifade edilen açıklamada, "bu büyüklükteki depremlerin (8.2-9.2), ülkemizde olması söz konusu değildir. Bu depremler genellikle okyanus tabanlarında, ana levhalarınsınırlarında, dalma-batma zonları boyunca nadir olarak oluşurlar. Ülkemizdeki fay zonları ile bire bir ilişkileri yoktur" denildi.

"Türkiye ya da italya’ya uzantısı olamaz"

İtalya Ulusal Jeofizik ve Yanardağ Bilim Enstitüsü Müdürü Alessandro Amato, Hint Okyanusu çevresindeki ülkeleri sarsan şiddetli deprem ve artçı sarsıntıların, Türkiye ve İtalya gibi ülkeleri etkilemesinin söz konusu olamayacağını söyledi.

Hint Okyanusu’nda yaşanan trajedinin son 100 yıldır yaşanan en büyük beşinci deprem olduğuna dikkat çeken Amato, "böylesine büyük çaplı bir depremin, Türkiye veya İtalya’da da benzer bir tehlikeyi beraberinde getirebileceği söylenemez" dedi.

Tarihteki en büyük tsunamiler

1 kasım 1775: Portekiz’in başkenti büyük Lizbon Depremi ile yıkıldı. Atlas Okyanusu dalgası Portekiz, İspanya ve Fas kıyılarını altı metre yüksekliğinde süpürdü.

27 ağustos 1883: Endonezya-Krakatao Yanardağı patladı, Java ile Sumatra kıyılarını süpüren tsunami, 36 bin insanı öldürdü. Yanardağın patlaması o denli şiddetliydi ki dünya gök kubbeleri uzun geceler kızıl lav külleriyle ışıldadı. Norveçli ressam Edward Munch, ’20 bin kilometre öteden’, başkent Oslo’da kasım 1883-şubat 1894 arasında geceleri parlayan göğe bakarak ’Çığlık’ resmini yaptı.

15 haziran 1896: Sankriku Tsunamisi, Japonya’yı vurdu. Dini bayram için toplanan kitlenin üzerine 23 metre yüksekliğinde çöken tsunami 26 bin insanı öldürdü.

17 aralık 1896: ABD’de California-Santa Barbara Deniz Seddi’ni tsunami yıktı. Ana cadde dalga altında kaldı.

31 ocak 1906: Büyük Okyanus’un deprem dalgası, Kolombiya’da Tumaco kentinin bir kısmını, Ekvador-Rioverde ile Kolombiya-Mikay arasında kıyıda tüm evleri yıktı. 1500 kişi hayatını kaybetti.

1 nisan 1946: Alaska Kuzey Burnu Deniz Feneri’ni beş kişilik personeliyle yutan tsunami, Hilo-Hawaii’ye yürüyerek 159 insanı öldürdü.

22 mayıs 1960: 11 metre yüksekliğindeki tsunami, Şili’de bin, Hawaii’de 61 can aldı. Dev dalga Pasifik’in öte yakalarına yürüyerek Filipinler ve Japonya-Okinava Adası’nı sarstı.

28 mart 1964: ABD-Alaska’da ’Paskalya Hayırlı Cuma’ tsunamisi üç köyü haritadan sildi. 107 kişi hayatını kaybetti. Oregon ve California’da da 15 kişi öldü.

16 ağustos 1976: Pasifik tsunamisi Filipinler’in Moro Körfezi’nde 5 bin can aldı.

17 temmuz 1998: Papua-Yeni Gine’nin kuzeyinde yer sarsıntısı dalgası 2 bin 313 insanı öldürdü, yedi köy yok olurken binlerce insan evsiz kaldı.

26 aralık 2004: Güneydoğu Asya’yı yedi ülkede vuran 8.9 büyüklüğündeki deprem ve dev dalgası, 11 binden fazla kişinin hayatına mal oldu.

Tsunami nedir?

Okyanus ya da deniz dibindeki depremlerin, volkanik hareketlerin yol açtığı tsunamiler tarihte bir çok defa, pekçok yeri yıktı geçti ya da tamamen haritadan sildi.

Dev dalgaların son hedefi ise Güneydoğu Asya oldu. Korkutucu dalgaların nasıl oluştuğuna ve tarihteki örneklerine bir gözatalım.

Holywood filmlerine sıkça konu olan, boyu yüzlerce metreyi bulabilen dev dalgalar yani tsunaminin şiddetine dayanmak imkansız.

Sözcük Japonca’dan geliyor

Tsunami, Japonca’da ‘liman dalgası’ anlamına geliyor. Sözcük, dünya dillerine 15 haziran 1896’dan sonra Meiji depremiyle girdi. 21 bin kişinin hayatını kaybettiği 8.5 büyüklüğündeki Meiji depreminden sonra tarihin gördüğü en büyük tsunimalerden biri meydana geldi. Dalgaların boyu 38.2 metreydi. Yani 12-13 katlı bir apartmanın yüksekliği kadar dev dalgalar oluştu.

Deniz dibindeki deprem tsunamiye yol açıyor

Tsunami, okyanus ya da denizlerin tabanında oluşan deprem, heyelan ve volkan patlaması bunlara bağlı taban çökmesi, zemin kaymaları gibi olaylar sonucu denize geçen büyük enerjiyle oluşuyor.

Tsunami ilk oluştuğunda tek bir dalga ancak kısa bir süre içinde üç ya da beş dalgaya dönüşüyor.

İlk dalga zayıf geliyor

Dalgaların birincisi ve sonuncusu çok zayıf, ancak diğer dalgalar etkilerini kıyılarda şiddetli biçimde hissettirecek enerjiyle ilerlerliyor. Bu nedenle depremlerden kısa bir süre sonra kıyılarda görülen yavaş ama anormal su düzeyi değişimi ilk dalganın geldiğinin habercisi oluyor.

Değişim, arkadan gelecek olan çok kuvvetli dalgaların öncüsü olabiliyor. Bu dalgalar da deniz kıyısındaki topraklarda ölümcül ve yıkıcı etki yapıyor.

Tarihteki önemli tsunamiler

Son yüzyılın en büyük depremi, 1960’ta Şili’de meydana geldi. Şili açıklarında deniz dibinde oluşan 9.5 büyüklüğündeki bu depremin ardından yine son yüzyılın en büyük, en güçlü dalgaları görüldü. 11 metre yüksekliğindeki tsunami, Şili’de bin, Hawaii’de 61 kişinin ölümüne yol açtı.

Dalgalar, saatte 750 kilometre hızla Japonya kıyılarına ulaştı ve değdiği yeri yıktı. Tsunaminin kattettiği mesafe yani Şili-Japonya arası yaklaşık 17 bin kilometre.

Tsunami Nikaragua kıyılarını vurdu: 170 ölü

Pasifik kıyısındaki Nikaragua da Okyanus’ta meydana gelen 7.6’lık depremden sonra kıyılarında 10 metrelik dalgaları gördü.170 kişi öldü 13 bin kişi evsiz kaldı.

Ölü sayısı çok daha ürkütücü olabilirdi, ancak büyük ve yıkıcı dalga depremden 20 dakika sonra ulaştı Nikaragua kıyılarına. Kaçmak için kıyadakilerin vakti vardı. Nicaragualılar bu dev dalgadan hemen önce gelen uyarıcı dalganın verdiği mesajı almıştı.