Enerjide kriz kapıdan döndü

Olumsuz hava şartları sebebiyle tüketim patlayınca sıkıntıya giren enerji yönetimi ilk olarak sanayinin gazını kesti. Kar yağışı birkaç gün daha sürseydi Türkiye soğukta kalacaktı. Uzmanlara göre krizin tekrarlanmaması için depolama sorunun çözülmesi gerekiyor.

Havaların soğumasıyla artan doğalgaz tüketimi, enerji yönetimine ecel terleri döktürdü. Yoğun kar yağışının yaşandığı önceki gün tüketim 150 milyon metreküpe dayanınca, devletin doğalgaz tedarik şirketi BOTAŞ, alarm durumuna geçti. İlk olarak kamunun elektrik santrallarına verilen gazda kısıntıya gidildi. Ardından uluslararası piyasadan sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) tedariği için arayışa girildi. Ancak fırtına ve tipi yüzünden gemilerin Çanakkale Boğazı'ndan geçişi ve LNG terminallerine ikmal yapmasına izin vermeyeceği hesaba katılarak, 'daha geniş tasarruf' seçekleri üzerinde yoğunlaşıldı.

Bu arada gelen bir haber, Ankara'ya rahat bir nefes aldırdı. Ağır kış şartları yüzünden elektrik telleri kopmuş, 6 il, 28 belde ve bin 73 köyde elektrik kesilmişti. Ekipler, tamirat için seferber edilirken, elektrik üretimine harcanacak gaz da konutlara yönlendirildi. Uzmanlar, kar yağışının 2-3 gün daha ilk günkü gibi devam etmesi durumunda Türkiye'nin ciddi bir şekilde hem karanlık hem de soğukta kalma riskiyle karşı karşıya kalacağına dikkat çekti.


Son 3-4 günde yaşanan soğuklarla birlikte Türkiye'deki gaz tüketimi günlük 15 milyon metreküpe ulaşan miktarda arttı. Benzer şekilde elektrik tüketiminde 25 milyon kilovatsaate (kwh) varan artış kaydedildi. Türkiye genelinde günlük tüketilen elektrik miktarı 570 milyon kwh'den 600 milyona çıktı. Kar yağışının tipiye döndüğü önceki gün, sadece İstanbul'daki elektrik tüketimi yüzde 10 artışla, 85 milyon kwh'den 110 milyona yükseldi. Arz-talep dengesi 'elde olmayan sebepler'den gerçekleşen elektrik kesintisi ve havalardaki nisbî yumuşamaya rağmen, zor sağlanıyor. Ani bastıran kış doğalgazın yanında elektrik kesintilerine de neden oldu. Ancak bu seferki kesintiler, üretimdeki kısıntıdan değil, yıkılan elektrik direklerinden kaynaklandı.

Yoğun kar ve fırtına, pek çok yerleşim yerindeki elektrik tellerini kopardı. Fırtına ve tipi yüzünden zarar gören dağıtım şebekesinde devam eden onarma çalışmaları, yine aynı sebeplerden zaman zaman aksıyor. Enerji Bakanlığı'ndan üst düzey bir yetkili, mevcut durumu şöyle özetliyor: "Havaların soğuması doğalgaz ve elektrik tüketimini artırdı. Şu an için üretimden kaynaklanan bir sorun yok. Dağıtımdan kaynaklanan fiber arızalar var. Dolayısıyla bölgesel kesintiler söz konusu. Doğalgaz konusunda da sıkıntı var, henüz dengeye oturmadı. BOTAŞ, kamu elektrik üretim santrallarına verdiği gazı azaltma yoluna gitti. İran'ın gelen gazda muhtemel bir kesintiye gitmesi, cidi sıkıntı doğurabilir."

Yıl başında İran'ın iç tüketimindeki artış ve Türkmenistan'ın kesintiye gitmesini gerekçe göstererek vanayı kapatması ciddi bir krize dönüşmüştü. Tahran ile görüşmelerinden bir sonuç alamayan Ankara, Moskova'dan verdiği gaz miktarını artırmasını istemişti. Doğalgazdan elektrik üreten santrallar ile gazı indirimli kullanan sanayicilerden yapılan kesinti, spot piyasadan LNG alımı ve Silivri'deki depodan takviye ile arztalep dengesi ince bir dengeyle sağlanabilmişti. Şimdi İran'dan gelen gaz günlük 10 milyon metreküp civarında ancak, Türkiye'ye gelen hat bu ülkenin iç şebekesine bağlı olduğu için soğuklar bu ülkede de baş gösterince kesinti yeniden başlayacak. Günlük 140-150 milyon metreküp arasında değişen rakamlara ulaşan tüketimin karşılanması için önceki geceden itibaren bazı kamu santrallarını verilen gaz büyük oranda azaltıldı. Buna rağmen yaşanan sıkıntı hafiflemedi. BOTAŞ yönetimi, 'istediği anda kesme' şartına karşılık ucuz gaz sattığı sanayiciler alternatifini de masada tutuyor.

Türkiye yaz aylarında 80-90, kış aylarında 120-130 milyon metreküp arasında seyreden günlük gaz ihtiyacını yaptığı anlaşmalarda Rusya, İran ve Azerbaycan'dan boru hatları ile, Nijerya ve Cezayir'den gemilerle temin ediyor. Ayrıca regülasyon amacıyla spot piyasadan da sıvılaştırılmış doğalgaz satın alınıyor. Anlaşmalarda tüketeceği miktarı taahhüt ederek kendini bağlayan Türkiye, fazladan gelen gazı depolama imkânına ancak geçen yaz kavuştu. Silivri'de yer altına yapılan depoda 1,6 milyar metreküplük gaz tutulabiliyor. Ancak bu depodan sisteme günlük en fazla 14,5 milyon metreküplük gaz çekilebiliyor. Tuz Gölü'nün altına yapılacak depo konusunda ise, ihale enerji yolsuzluğu operasyonuna takıldığı için somut bir adım atılmış değil. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Hilmi Güler, son derece soğuk, ağır şartlarla geçen bir kış dönemini halkı üşütmeden başarıyla yönettiklerini söyledi. Güler, "Hem yer altı depomuz, hem LNG terminalleri hem de Batı Hattı'ndan gelen gaz gayet iyi, yeterli bir şekilde. Dolayısıyla herhangi bir sorun söz konusu değil." dedi.

Bu arada İstanbul Gaz Dağıtım AŞ(İGDAŞ) sanayi abonelerinin doğalgazını keseceği yönündeki haberlere açıklık getirdi. Açıklamada İGDAŞ'ın tüketimin olağanüstü boyutlara ulaşması durumunda sanayi bölgelerine önlem almaları konusunda bir uyarı yazısı gönderdiği ifade edildi. Yazının her yıl rutin olarak sanayi kuruluşlarına gönderildiği ifade edilen açıklamada "Burada olağanüstü bir durumda konutların mağdur olmaması gözetilmektedir. Fakat bu uyarı kesinlikle bir doğalgaz kesintisi anlamında değildir." görüşüne yer verildi.

'Köklü çözüm için EPDK devreye girsin'

Rutin hale gelen doğalgaz kriziyle ilgili inisiyatifi Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu'nun ele alması istendi. Üst kurulun konuya acilen el koymasını isteyen enerji uzmanı Arif Aktürk, "Sürekli aynı sorunu yaşamamıza rağmen, ortada bir çözüm yok. Bir süre bu kriz haliyle yaşayacağımız ortada. Bu yüzden EPDK devreye girmeli ve bir arz güvenliği direktifi açıklamalı." önerisinde bulundu. Aktürk'e göre BOTAŞ, Bosphorus Gaz, Shell, Enerco ve Avrasya Gaz'dan oluşan bütün toptancılara, müşterilerinin en az yüzde 10'uyla 'kesinti' opsiyonlu anlaşma şartı getirilmeli. Doğalgazı diğerlerine nazaran daha indirimli satın alacak ve kriz durumunda vanası ilk başta kapatılacak bu şirketlere de kesinti prosedürü tam olarak izah edilmeli. Aktürk, "Ortaya bir prosedür koyacaksın. Hangi durumlarda ve hangi şartlarda kısıntıya gidileceğini, tam kesintinin hangi durumlarda gerçekleşeceğini kayda alacaksın. Acil durumlarda belirlenmiş böyle bir kriz yönetim programına sahip olmalıyız." şelinde konuştu.

Elektrik kesilince kombileri kapatın

Doğalgaz-elektrik ilişkisinin günlük hayata etkisi ile ilgili ilginç bir açıklama geldi. İstanbul Doğalgaz Dağıtım AŞ (İGDAŞ) abonelerini uyararak, kesintilerin olduğu durumlarda elektrik gelene kadar kombilerin kapatılmasını istedi. Şirketin açıklamasında şu ifadelere yer verildi: "Elektrik kesintilerinin yaşandığı bölgelerde bulunan abonelerimizin, kombi ve kazanlarını elektrikler tekrar gelene kadar kapalı konuma getirmeleri gerekmektedir. Aksi halde elektrik kesintisinin sona ermesinden sonra, durmuş olan sistemlerin aniden çalışmaya başlamasıyla doğalgazda 'pick' çekişler olmaktadır. Bu ani yüklenmeler binaların önündeki servis kutularını etkilemekte ve çeşitli arızalara sebebiyet vermektedir. Abonelerimizin bu konuda hassasiyet göstermeleri ve kombi ve kazanlarını elektrikler gelene kadar kapalı konumda bulundurmaları, önemle duyurulur."


Sorun tekrar ediyor ama çözüm yok

Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu'nun doğalgaz kriziyle ilgili inisiyatifi ele alması isteniyor. Enerji uzmanı Arif Aktürk, "Aynı sorun sürekli yaşanmasına rağmen, ortada çözüm yok. EPDK devreye girmeli ve arz güvenliğinde inisiyatifi ele alıp arz güvenliği direktifini açıklamalı." diyor. Aktürk, BOTAŞ, Bosphorus Gaz, Shell, Enerco ve Avrasya Gaz'dan oluşan toptancılarla müşterilerinin en az yüzde 10'unun 'kesintili' abone olması için anlaşma yapılabileceğini ifade ediyor