1990`lı yılları birbiri ardına gelen ekonomik krizlerle geride bırakıp 2000`li yıllara da tarihinin en büyük kriziyle başlayan, alım gücü düşen, gelir dağılımı bozulan Türkiye`de, gelirini artıramayan her kesiminden vatandaş, geçinebilmek için akla gelmedik yollar buluyor.

Ankara Ticaret Odası`nın (ATO) ``Tasarrufun 101 Çeşiti`` adlı raporu vatandaşın mucizeler yaratan geçinme öykülerini gün ışığına çıkarıyor. Rapora göre geçinebilmek için inanılmaz fedakarlıkları göze alan vatandaşlar iğneden ipliğe her harcamayı hesap edip, kuruş kuruş artırarak ay sonunu yakalıyor.

2002 yılı DİE verilerine dayanılarak hazırlanan rapora göre Türkiye`de nüfusun yüzde 2`den fazlası günde 1 dolarla geçiniyor. Günde 2 dolarla geçinenlerin oranı ise yüzde 10`u aşıyor. Türkiye`de ``en yoksul`` 14 milyonu aşan kişi günde 1.9 dolar ile yaşamaya çalışıyor. İkinci sıradaki 13.6 milyon kişilik ``yoksul`` kesim 3.5 dolar, ``orta direk`` 5 dolar, zengin kesim 7.3 dolar, ``çok zangin`` kesim ise 17.7 dolar günlük harcama yapıyor.

Rakamlar alt alta toplandığında toplam 70 milyonu aşan nüfusun neredeyse yüzde 60`ı kıt kanaat geçinmeye çalışıyor. Kazancı, gideri ne olursa olsun hepsinin ortak noktası ise tasarruf.

YAŞAMAK DİLİM DİLİM

Rapora göre vatandaş gram gram, dilim dilim alış-veriş yapıyor. Bir sallama çay poşetini iki bardakta kullanıyor, kesme şeker yerine toz şekeri tercih ediyor. Kimi zaman sabahın erken saatlerinde halk ekmek kuyruklarına giriyor kimi zaman fırın kapılarında ucuz bayat ekmek almak için bekleşiyor. Nereden alınırsa alınsın, dar gelirli ailelerde ekmekler atılmıyor, dilimi ziyan edilmiyor. Buzdolabında ya da naylon poşetlerde saklanıyor.

Alışveriş için pazar tercih ediliyor. Bunun için fiyatların düştüğü akşam saatleri bekleniyor. Bir gün yapılan pilav, ertesi gün kadın budu köfte ve çorbaya dönüşüyor. Sebzelerin yapraklarını ayıklandıktan sonra kalan sap ve köklerine kasaplardan toplanan kemiklerden yapılan et suyu da eklenerek sebze çorbası yapılıyor.

Yemekler tüpgaz ya da fırında değil soba üzerinde pişiriliyor. Kızartmada kullanılan yağlar bir kaç kez kullanılıyor. Kapıdan süt alınıyor, evde gıda hazırlanıyor.

Çoğu aile kışlık erzağını memleketinden karşılıyor. Kimi aileler bir araya gelip erzaklarını toptan alıyor. Kızartmalık yağ, peçete, kağıt havlu, hijyenik ped, tuvalet kağıdı gibi ürünlerde ikinci kalite ve ucuz ürünleri tercih ediyor. Şarküteri ürünleri, balık gibi pahalı ürünleri almıyor, etlerin, sucukların en ucuzunu tercih ediyor, tavuk ciğerini et yerine sofraya koyuyor. Alışverişte limona sıra gelmeyince salataya limon tuzu koyuyor.

Hazır mama alamayanlar undan, nişastadan yaptığı mamalarla bebeklerini beslemeye çalışıyor. Çocuğunu bisküviden, çikolatadan mahrum bırakmak istemeyen aileler ise açık ürünlere yöneliyor. Sigaranın ucuzu alınıyor, o da olmayınca tütün sarılıyor.

Şehirlerarası yolculuklarda kumanya hazırlanıyor, işyerlerine evden yemek getiriliyor, işyerlerinin verdiği yemek çekleri market alışverişinde kullanılıyor. Alışveriş yapsın yapmasın yol parasından tasarruf etmek için süpermarketlerin servis araçlarından yararlanılıyor.

DEVİR HESAP DEVRİ

ATO`ya göre mağazalardan alınan kumaşın metresinin çok pahalı olması nedeniyle vatandaşlar, çeşitli boylardaki parça kumaşlara ilgi gösteriyor. Eteklik, pantolonluk, bluz ve gömleklik parça kumaş satan dükkanlar, ilgi ve talebin artması üzerine, ürün yelpazelerine perdelik, yatak nevresimleri ile abiye kıyafetler için fantezi kumaşları da ekledi.

Alt gelir grubuna mensup aile buzdolabı, televizyon, çamaşır makinası gibi ikinci el kullanılmış ev eşyalarını tercih ediyor, giyim eşyası ihtiyacını bit pazarlarından karşılıyor. Bu yüzden ikinci el mal satan mağazalar hızla çoğalıyor.

Orta gelir grubu ise daha çok spot mağazalar, outletler ve sosyete pazarlarını tercih ediyor, markalar yerine taklit markalar satın alıyor.

Ayakkabıların tabanını değiştirip yeniden kullanmak, bir kaç kez giydiği abiye ayakkabının topuklarını kestiriyor gündelik kullanmak, evdeki örme kazakları söküp yeni bir kazak, pas pas, elbezi, lif, kaçık çoraplardan bulaşık bezi ve pas pas, eski t-shirtlerden toz bezi, havlulardan yer bezi, uzun kollu gömleğin yaz aylarında kolunu kestirip kısa kollu gömlek yapmak, bildik ama her zaman etkili tasarruf yöntemleri.

ÇALDIR-KAPAT DEVRİ

Tüketici faturalı telefon hatlarını iptal ederek, kontürlü telefonlara dönüyor. Faturadan tasarruf için çaldır-kapat yöntemiyle aranan kişiye ``beni ara`` mesajı veriyor. Direkt aramıyor, mesaj göndererek haberleşiyor. Arama yapacağı zaman indirimli saatleri tercih ediyor. Cep telefonu kullanıcıları her promosyonu takip ediyor. Bir operatörü bırakıp diğerine geçiyor. Böylece en ucuza onlar konuşuyor.

Vatandaş, kış aylarında buzdolabını çalıştırmıyor, yiyecekleri balkona koyuyor. Kitap ve CD`lerde orjinal yerine korsan ürün kullanıyor.