AMAN DA AMAN! MANDA MOZARELLA AFYON BAĞINDA

Geçen yıl faaliyete geçen Hayvancılık Araştırma ve Uygulama Merkezi'nde şimdilik 110 manda var. Şehir genelindeki toplam manda sayısı 5-6 bin civarında.
Afyon'un nesi meşhurdur?... Diyeceksiniz ki; sucuğu ve kaymağı. Peki bu sucuğu meşhur eden şey ne? Afyonlular doğrusunu bilir ama başka biri 'etleri daha lezzetli' şeklinde genel bir cevap vererek işin içinden sıyrılır.

Oysaki bir sucuğa, Afyon sucuğu denilebilmesi için, içinde yüzde 35 oranında manda eti olması gerekiyor. O lezzetli kaymaklar da manda sütünden yapılıyor. Ancak Afyon'da manda yetiştiriciliği neredeyse yok olmak üzere. Kültür sığırının yaygınlaşması mandalara olan ilgiyi zamanla azaltmış. Şehirdeki kayıtlı ve kayıtsız toplam manda sayısı 5-6 bin civarında. Bunu fark eden Afyon Kocatepe Üniversitesi Veteriner Fakültesi bir yıl önce bir proje başlatmış. Üniversite bünyesinde açtıkları 'Hayvancılık Araştırma ve Uygulama Merkezi'nde ekonomik değeri yüksek, kaliteli manda sütü elde etmek ve et üretimini artırmak için çalışmalar yapıyorlar. Ayrıca hem yerli hayvan ırkını korumak hem de yeni bir manda tipi oluşturarak ülke hayvancılığını geliştirmeyi amaçlıyorlar.

Fakülte Dekanı Prof. Dr. Oğuz Sarımehmetoğlu, dekan yardımcısı Doç. Dr. Fatih Birdane ve Zooteknik ve Hayvan Besleme Bölüm Başkanı Doç. Dr. Mustafa Tekerli hayvancılığı endüstriye dönüştüren Yeni Zelanda'yı ve Amerika'yı bu anlamda örnek gösteriyor. Çünkü Yeni Zelanda parasının değerini Çin'e sattığı sütlerle belirliyor. Orta Amerika, Çin'e yılda 30 milyar dolar et ve et ürünleri ihraç ediyor. Amerika'yı güçlü bir devlet haline getiren en önemli etken 1940'lı yıllarda ülke hayvancılığına büyük bir yatırım yapması. Araştırma ve geliştirme çalışmaları sonucunda ortaya çıkan yeni Hereford sığır tipinin ekonomiye katkısı büyük olmuş. Tekerli, "Kovboy filmlerinde gördüğümüz hayvan sürüleri var ya, işte onlar ABD'nin ekonomisini güçlendirdi. Biz de burada daha verimli bir hayvan tipi geliştirmek için şimdiden temel atıyoruz. Üstün genetik yapıya sahip hayvanlar yetiştirmeyi hedefliyoruz. Hedef teknolojik hayvancılık yapmak." diyor.

Manda birliği

Fatih Birdane'nin öncülüğünde şehirde bir de Manda Birliği kurulmuş. Şimdilik 140 çiftçinin üye olduğu bu sivil toplum örgütü, manda yetiştiriciliği konusunda çiftçileri bilinçlendiriyor, manda sayısını artırarak nasıl para kazanılacağını köylüye öğretiyor. Manda sütü katma değeri yüksek bir ürün. Yağ oranı yüzde 7'nin üzerinde. (İnek sütünün yağ miktarı ise yüzde 3.1 civarında.) 10 kilo manda sütünden 1 kilo kaymak çıkıyor. Kaymağın kilosu ise 40 TL'den satılıyor. Ayrıca çalışmalar sonucunda normalde 3 gün dayanabilen kaymağın raf ömrü 25 güne çıkarılmış. Birdane, "Hemen yanı başımızdaki Arap ülkeleri yani komşularımızın yıllık et ithalatı 54 milyar dolar. Eğer manda üretimi artırır, etini ve sütünü kaliteli hale getirebilirsek ülkemize büyük katkısı olacak. Türkiye'deki et fiyatları Şuhut'ta, yumurta fiyatları ise Başmakçı'da belirleniyor. Afyon bir hayvancılık merkezi. Hayvancılık bir endüstri aslında. Ama bunun farkında değiliz. Manda Afyon'da bitmek üzere. Eski mandacılığı geliştirelim istedik." diye konuşuyor.

Araştırma Merkezi sadece çiftçilere çalışmıyor. Üniversite kendi 'ayran, yoğurt ve peynir' markasını da çıkarmış. Adı Amanda. Yani Afyon mandası. Manda sütünden yapılan bu özel ayran ve yoğurt şimdilik üniversitenin sosyal tesislerinde satılıyor. Tarım Bakanlığı'ndan ruhsat alındıktan sonra şehirdeki restoranlara satışı gerçekleştirilecek. Amanda peynirinin ise yeri ayrı. İtalyanların pizza yaparken kullandığı Mozeralla peynirine Afyonlular Amanda demiş. Birdane, "Pizzanın ana maddesi Mozarella peyniridir. Bu peynirin büyük bir kısmını ithal ediyoruz. Biz burada kendimiz üreteceğiz. Şimdilik deneme üretimleri yapıyoruz. İtalya'yla mandacılığı nasıl geliştirebiliriz noktasında görüşülüyor. Manda sütünden bebek maması bile yapılıyor. Yapısı nedeniyle kolesterol hastaları için daha tercih edilebilir bir süt." ifadelerini kullanıyor.

***

Manda, sosyal hayatı en yüksek hayvan

Bugüne kadar ülkemizde bilimsel anlamda mandalarla ilgili bir projesi gerçekleştirilmemiş. İlk kez Afyon'da yapılıyor. Ülkemizdeki tek manda enstitüsü de kısa bir süre öncesine kadar Afyon'daydı. Kapanınca yerine üniversite bu araştırma merkezini kurmuş. Oysa Yunanistan'da 4, İtalya'da 3, Romanya'da 2, Bulgaristan'da 2 manda enstitüsü var. Hayvancılık Araştırma ve Uygulama Merkezi'nin Konya karayolu üzerinde kurduğu çiftlikte üç bölgenin mandası bulunuyor; Diyarbakır, Kızılırmak ve Afyon mandası. Sayıları henüz 110. Üç bölgeden mandaların Afyon'da bir araya getirilmesinin nedeni, yeni bir manda tipi oluşturmak. Diyelim ki, Diyarbakır mandasının süt verimi iyi, Kızılırmak mandasının eti daha kaliteli, Afyon mandasının yaşam gücü yüksek.

Bu üç özellik bir mandada bir araya getirilerek eti, sütü ve doğal şartlara dayanıklılığıyla daha iyi bir manda tipi geliştirilecek. Manda, sosyal hayatı yüksek bir hayvan. İneklere hiç benzemiyorlar. Çok hissiler, süründen ayrılanın sesini bile 2 kilometre öteden tanıyorlar. Sizi dikkatle dinliyor, tanımaya çalışıyorlar. Biraz sesinizi yükseltince ters ters bakıyorlar. Yani üslubuna uygun konuşmayı onlar da bekliyor. Her sürünün bir dişi lideri var. Manda hayatında liderlik dişilerin elinde. Biraz sert mizaçlı ve güçlü olan manda, diğerlerine hakimiyet sağlayarak liderliği ele geçiriyor. Yavrularını da kimseye kaptırmıyorlar. Çiftlikten bir yavruyu çıkarmaya kalkın, hemen birlik olup onu korumaya alıyorlar.