HER ŞEYE RAĞMEN, ÖĞRETMENLİK CAZİP

Türkiye’de ilköğretim kurumlarında 448.584, ortaöğretim kurumlarında 194.561 olmak üzere, kadrolu ve sözleşmeli toplam 643.145 öğretmen görev yapıyor. Öğretmenlik mesleğini yapmak kadar bu bölüme girmek de kolay değil. ÖSS’de 300 puan ve üzeri alan öğrenciler programları tercih edebiliyor. Bölüm puanları, tıp fakültesi puanlarıyla karşılaştırılınca arada çok da fark yok.

2008 yılı ÖSYS kılavuzuna göre, Türkiye genelindeki tıp fakültelerinin puanları 350-370 arasında değişirken, öğretmenlik programları 300 ila 360 arasında değişiyor. Punanların yüksek olması, bölüme olan ilgiyi azaltmazken, en çok öğretmen evebeynler çocuklarının aynı mesleği yapmasını istiyor.

Öğretmen olabilmek için Talim Terbiye Kurulu’nun 7/7/2009 tarihli ve 80 sayılı kararında belirlenen Yüksek Öğretim Kurumları’ndan birinden mezun olmak gerekiyor. Türkiye’de 65’i resmi, 8’i özel olmak üzere toplam 73 Eğitim Fakültesi bulunuyor. Bunların 19’unu Teknik Eğitim, 2’sini Mesleki Eğitim, 2’sini Mesleki ve Teknik Eğitim, 3’ünü Ticaret ve Turizm Eğitimi, 1’ini Endüstriyel Sanatlar Eğitimi, 1’ini Eğitim Bilimleri Fakültesi ve 45’ini Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu (43’ü resmi, 2’si özel) oluşturuyor. Mezun olduktan sonra, devlet okullarında öğretmenlik yapmak isteyen adayları, ÖSYM tarafından yapılan KPSS (Kamu Personeli Seçme Sınavı) bekliyor. Sınavlar genel kültür, yetenek ve öğretmenlik mesleğiyle ilgili sorulardan oluşuyor. Sınavı başarıyla tamamlayan adayların KPSS’de aldıkları puan üstünlüğüne göre atamaları yapılıyor.

İlk atamalar sınav sonucuna göre yapılıyor

Öğretmenlerin mecburi hizmetleri yok, ancak belirlenen illerde 3-5 yıl arası zorunlu çalışma yükümlülükleri bulunuyor. Çalışma yükümlülüğü, 3’üncü hizmet bölgesine dahil illerde (Ağrı, Bingöl, Diyarbakır, Erzurum vs) 3 yıl, 2’nci hizmet bölgesine dahil illerde (Adıyaman, Erzincan, İstanbul, Rize vs) 4 yıl ve 1’inci hizmet bölgesine dahil illerde (Adana, Bursa, İzmir, Kayseri vs) illerde 5 yıl olarak yerine getiriliyor.

İlk atamalar KPSS’de alınan puan üstünlüğüne göre yapılıyor. Zorunlu hizmet bölgesinde 2 yılını tamamlayan öğretmenler, isterlerse geri kalan zorunlu hizmetini 1’inci, 2’nci ya da 3’üncü hizmet bölgelerinden birini tercih ederek orada tamamlıyor. Bu atamalar da hizmet puan üstünlüğüne göre yapılıyor. Her ilin ve ilçenin bir hizmet puanı var. Örneğin, 1’inci hizmet bölgesindeki Adana’nın Aladağ ilçesi hizmet puanı 22. Bu puan görev yapılan yıl ile çarpılıyor. Ortaya çıkan rakam hizmet puanını gösteriyor. Atamaları yapılan öğretmenler mesleğe başladıkları ilk 1-2 yıl arası adaylık sürecine tabi tutuluyor. Adaylık süreci temel eğitim, hazırlık eğitimi ve uygulama eğitimi olmak üzere 3 bölümden oluşuyor. 50 ile 220 saat arasında değişen eğitim programlarında, devlet memurlarının ortak özelliği, meslekle ilgili bilgiler ve uygulama eğitimleri yer alıyor. Bir üst aşamaya geçmek için, her eğitimin sonunda sınav yapılıyor. Sınavları geçen ve eğitimi tamamlayanlar, adaylık sürecini bitirmiş oluyor.

Okul öncesi ve rehberlikte açık var

2006 yılından bu yana, her yıl ortalama 39 bin öğretmen ataması yapıldı. Önümüzdeki 5 yılda 200 bin atama daha yapılması planlanıyor. Bir yandan atamalar yapılırken, bir yandan da emeklilik ya da başka nedenlerden her yıl ortalama 19 bin öğretmen görevden ayrılıyor. Sayının değişmesi ve belli branşların (okul öncesi öğretmenliği gibi) mezun vermemesi, öğretmen açığına sebep oluyor. İlk ve ortaöğretimde en çok rehber öğretmen ve okul öncesi öğretmenine ihtiyaç duyuluyor. Atamalar norm kadro uygulamasına göre yapılıyor. Yani, eğitim kurumunun haftalık ders yükü ve hangi alanlarda öğretmen açığı olduğu tespit ediliyor ve atama ona göre yapılıyor.

Sağlık sorunları ve eş durumu gibi özürler de yapılan nakilleri etkiliyor. En çok öğretmen açığı Şanlıurfa, Kars, Mardin, Tunceli ve Van gibi 2’nci ve 3’üncü hizmet bölgesine dahil illerde yaşanıyor.

Bakanlığa bağlı resmi okullarda kadrolu öğretmenlerin yanı sıra, 48.572 sözleşmeli öğretmen görev yapıyor. Sözleşmeli öğretmenler de KPSS’de aldıkları puan üstünlüğüne göre atanıyor. İhtiyaç duyulan illerde sözleşmeli öğretmenler de istihdam ediliyor. Devlet memuru statüsünde çalışan öğretmenlerin maaşları, ek ders ücreti, aile yardımı ve asgari geçim indirimi de eklenince ortalama 2 bin TL’yi buluyor. Kanunlar, öğretmenlerin kurum dışında çalışmasını yasaklıyor. Ancak buna rağmen yetersiz ücretler ve geçim sıkıntısı, öğretmenleri kayıtdışı işler yapmaya zorluyor. Birçok öğretmen özel ders vererek, dershanelerde part-time çalışarak ek gelir elde ediyor. Özel ders ücretleri saat bazında hesaplandığı için daha avantajlı. Fiyatlar branşa göre 100 ile 300 TL arasında değişiyor. Bu durum yasal olmadığından, tespiti halinde öğretmen hakkında yasal işlem başlatılıyor. Devlet okullarında görev yapan öğretmenlerin tek derdi de geçim sıkıntısı değil. Kalabalık sınıf mevcutları, ders araç gereçlerinin yetersizliği, imkanların kısıtlı olması, ekonomik baskılarla okula uzak yerlerde oturmak (ulaşım) işlerini daha da zorlaştırıyor. Birçok öğretmen bu sebeplerden dolayı, şartları daha iyi olan özel okul ya da dershanelerde çalışmak istiyor. Özellikle özel okullara talep çok fazla. Bir iş ilanına, kısa zamanda 3 bin öğretmen başvuruyor.

Kamuda ve özel okullarda ücret ve çalışma şartları farklı

Özel bir okulunun idareciliğini yürüten 19 yıllık bir eğitimci, devlet ve özel okullarla ilgili şunları söylüyor:

"19 yıllık öğretmenlik hayatımda 2 devlet, 3 özel okulda görev yaptım. Şu anda özel bir okulda idareci olarak çalışıyorum. Karşılaştırma yapmak gerekirse, ücret ve çalışma koşulları arasında farklar var. Her iki okulun da kendine göre olumlu ve olumsuz şartları bulunuyor. Devlet okulunda işiniz daha garantili, çünkü memur statüsünde çalışıyorsunuz. Çalışma saatleri ve tatil günleriniz belli. Ücretler yetersiz, çalışma koşulları zor ama, iş garantisi var. Özel okullarda öğretmenler sözleşmeli olarak çalışıyor. Birçok okulda sözleşme tarihi 1 Eylül’de başlayıp, gelecek yılın 31 Ağustos tarihine kadar devam ediyor. Kimi okullar, hiçbir sebep göstermeden ve tebliğ etmeden bir anda işinize son verebiliyor. Her kurum için geçerli olmasa da, özel okullarda çalışmak riskli. Alınan ücretler arasında 300-400 TL gibi fark var. Özel okulların tercih edilme sebebi ücretlere bağlı zannedilse de durum böyle değil. Bu okullar öğretmenin eğitimine önem veriyor. Kişisel gelişimi desteklemek için öğretmenin seminer ve eğitimlere katılmasını zorunlu kılıyor. Özellerin tercih edilmesindeki diğer neden, devlet okullarında görev yapmak için KPSS’ye girme zorunluluğunun olması. Sınava girmek istemeyen ya da kazanamayan adaylar tercihini bu yönde kullanıyor. Atamaların istenmeyen illere çıkma korkusu da devlet okullarından vazgeçiriyor."

Yaş ve branş özelde iş bulmayı etkiliyor

Özel okullarda, okul öncesi eğitimde 7.564, ilköğretimde 24.889 ve ortaöğretimde 15.025 öğretmen olmak üzere toplam 47.478 öğretmen görev yapıyor. Bu okullarda iş bulma garantisi ve alınan ücret, branş ve yaşa göre artıyor ya da azalıyor. İlanlar genellikle "45 yaşını aşmamış öğretmen aranıyor" şeklinde veriliyor. Eğer bu yaşları geride bıraktıysanız ve şansınız varsa idareci olarak iş bulabiliyorsunuz. Resim, müzik, beden eğitimi ve sanat branşları bu okullarda en az rağbet gören branşlar. İngilizce ve matematik ise en çok tercih edilenler arasında. Mesleğe yıllarını vermek avantajlı olmak anlamına gelmiyor. Bazı kurumlar, az ücret ödemek için 5-10 yıllık öğretmenleri tercih ediyor. Tecrübeli eğitimciler de iş bulamama korkusuyla düşük ücretlere çalışmayı kabul ediyor. ÖSS ve SBS’ye hazırlayan dershaneler de öğretmenler tarafından rağbet görüyor. Aylık ücretler 2.500 ila 3 bin TL arasında dağişiyor. Yoğun çalışma temposuna rağmen yüksek maaşlar kimi eğitimci tarafından cazip görülürken, kimisi bu sorumluluğu taşımak istemiyor.

MESLEĞİN ARTILARI

Güvenilir ve saygı duyulan bir meslek

İş garantisi var (Özellikle devlet okullarında)

Çalışma saatleri belli

Yıllık tatil süresi uzun

Her zaman geçerliliği olan bir meslek

Devlet tarafından ödenen ek ücretler var.

MESLEĞİN EKSİLERİ

Sınıf mevcutları fazla

Ücretler yetersiz

Araç-gereç ve donanım eksikliği var

Bazı branşlarda öğretmen açığı var

Zorunlu hizmet bölgelerinde 3-5 yıl görev zorunluluğu var.

Mesai saatleri, ücretler ve diğer mali haklar

Öğretmenlerin yıl içinde 15 gün, yaz tatili boyunca da 2 ay izinleri bulunuyor. Hafta sonu ve bayram tatilleri çıkarıldığında, yaklaşık 200 iş günü görev yapıyorlar. SGK hükümlerine göre, kadın öğretmenler 20, erkek öğretmenler 25 yılını doldurunca, belirlenen yaş şartını taşıyorsa emekliye ayrılabiliyor.

Bütün öğretmenler asgari geçim indirimi adıyla aylık olarak bir ücret alıyor. Bu ücretler, eş için 9.99 TL, bir çocuk için 7.49 TL, iki çocuk için 14.98 TL. Erkek veya kadın öğretmenin eşi çalışmıyorsa devletten her ay aile yardımı alınıyor. Bu ücretler eş için 83.88 TL, bir çocuk için 13.98 TL, iki çocuk için 27.96 TL.

KPDS’ye giren (Kamu Personeli Dil Sınavı) öğretmen, sınavdan yüksek puan alırsa maaşına (puanına göre) aylık 16 TL ila 67 TL arasında bir ilave yapılıyor.

Mesleki ve teknik öğretim kurumlarında görev yapan atölye, laboratuvar ve meslek dersleri öğretmenlerin maaşına aylık 21.24 - 79.68 TL arasında ilave eğitim öğretim tazminatı ekleniyor.

Her öğretmen yıllık kırtasiye giderleri için yılda bir kez, eğitim öğretim yılının başında 475 TL ödenek alıyor.

Öğretmen yetiştiren programlar

Eğitim Fakültesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi, Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Fakülteleri, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulları’nın öğretmenlik programları; Edebiyat Fakültesi, Fen Fakültesi, Fen ve Edebiyat Fakültesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, İlahiyat Fakültesi’nin lisans programları ve Ortaöğretim Öğretmenliği Tezsiz Yüksek Lisans programı.

Müdür yardımcılığı ve müdürlük

Okul müdürlüğü, müdür başyardımcılığı ve müdür yardımcılığı öğretmenlerin yapabileceği diğer görevler arasında yer alıyor. Çalışmaları süren yeni yönetmelik taslağına göre, müdür ve müdür yardımcılığı görevleri için seçme sınavına yapılacak. Müdür yardımcılığı sınavında başarılı olan adayların sınav puanı üstünlüğüne göre, müdürlük sınavında başarılı olan adayların sınavdan aldıkları puana göre atamaları yapılacak.