İtalyan şirketler çamfıstığına göz dikti

İzmir, Balıkesir, Aydın ve Muğla yörelerindeki dağ ve yaylalarda yetişen çam fıstığının işlenmeden kozalak olarak ihraç edilmesi, bu bölgelerdeki küçük işletmeleri sıkıntıya soktu.

İrili ufaklı 20'ye yakın firma, işleyecek ürün bulamayınca kapanma noktasına geldi. Türkiye'nin çam fıstığı üretiminin yüzde 50'ye yakınını işleyen Kermes Tarım Ltd. Şti.'nin sahibi Önder Özdemir, 2008 yılında işleyecekleri ürünün İtalya'ya gittiğini belirtiyor. Çam fıstığı üretiminde söz sahibi ülkeler arasında İspanya, İtalya, Türkiye ve Portekiz bulunuyor. Türkiye'nin yıllık üretimi ise bin 200 ton civarında. Bunun da büyük bölümü AB ülkelerine ihraç ediliyor. Ege Bölgesi'nde birçok köyün geçim kaynağı olan bu ürünü geçmişte işleyecek tesisler olmadığı için İtalya'ya kabuklu (küner) ve kozalak halinde ihraç ediliyordu. Yerli firmaların kurulmasıyla Türkiye, son yıllarda işlenmiş ürünle ihracat pazarlarında yer almaya başladı. Yerli firmalar, İtalyanların çam fıstığını kozalak halinde almasının, pazarlarda Türkiye'nin önünü kesmek amacını taşıdığını savunarak, "Bizden aldığı ürünü işleyerek İtalyan malı olarak piyasaya sürüyorlar." iddiasında bulunuyor. İtalyan firmalar, çam fıstığını Türkiye'den kozalak halinde almaları durumunda kilosunu KDV dahil 25 YTL'ye mal ediyor. Aynı ürünün Türkiye'de işlenerek ihraç edilmesi durumunda ise gelir, kiloda 43 YTL'yi buluyor. Türkiye'nin çam fıstığı geliri, yıllık 40 ile 45 milyon dolar arasında değişiyor. Yakıt olarak kullanılan kabuk da Türkiye'de kalıyor.

Firmalar, kozalak ihracatının durdurulması için Ege İhracatçı Birlikleri (EİB) aracılığıyla Dış Ticaret Müsteşarlığı'na başvurdu. Müsteşarlık da çam fıstığının kabuklu ve kozalak halinde ihracatını durdurdu. Yasak konulana kadar büyük bölümü kozalak olarak ihraç edilince, yerli firmalar işleyecek ürün bulmakta sıkıntıya girdi. Firmalar yasağın sadece bu yılla sınırlı kalmamasını, zeytinyağında olduğu gibi işlenmeden ihracatın devamlı yasak olmasını istiyor. Kermes Tarım sahibi Özdemir de yerli firmaların ürünü işleyerek hem istihdama katkı sağladığını hem de daha fazla katma değer elde ettiğini söylüyor. Özdemir'in verdiği bilgiye göre üreticiler, kozalak olgunlaştıktan sonra toplayıp içinden fıstığı çıkararak kendilerine veriyor. Firmalar da kabuğundan ayırdıkları fıstığı paketleyip ihraç ediyor. Özdemir, bu yıl yabancı alıcıların piyasaya girmesiyle dengenin bozulduğunu ifade ederek, "İçi olgunlaşmamış kozalakları toplayıp sattılar. Hem fıstıkta verim ve kalite kaybı oldu hem de katma değeri düştü." bilgisini veriyor. Çam fıstığının en çok üretildiği bölgelerin başında Bergama'nın Kozak Yaylası geliyor. Bölgedeki 16 köy, geçimini bu üründen sağlıyor. 350 üreticinin ortağı olduğu İzmir'in Bergama ilçesindeki Kozak Bucağı Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Başkanı Feyzullah Ertan ise çam fıstığının kozalak halinde götürülmesinin stopaj, katma değer ve işçilik açısından kayıplara yol açtığını savunuyor. Ertan, yabancıların iki yıl önce de alım için geldiğini; ancak başarılı olamayarak gittiklerini belirterek, "Bu yaz gelip olgunlaşmamış kozalakları götürdüler. Bugün çam fıstığı altın gibi oldu. Onun da bir borsası var ve fiyatı devamlı yükseliyor; hattâ İstanbul'dan müşterilerimize uçakla ürün gönderiyoruz. Kalorisi yüksek olan kabuğunu da yakacak olarak satıp para kazanıyoruz. Böyle değerli bir ürünü işlemeden ihraç etmemeliyiz. Yarın ürün değil de kozalak ihracatı başlarsa fiyatlar geriler, yöredeki insanlar geçim kaynağından olur. Başka ürünün yetişmediği bu bölgede insanlar fakirleşir." şeklinde konuşuyor.

Kozak Doğal Hayatı Koruma, Kültür ve Turizm Derneği Başkanı Selim Demircan ise bölgedeki çam fıstığı işleme tesislerinde 300 civarında kişinin çalıştığını ifade ediyor. Bu kişilerin aileleriyle birlikte yaklaşık bin kişiye istihdam sağladığını anlatan Demircan, ürünün kozalak olarak ihraç edilmesinin işletmelerin kapanması anlamına geldiğine dikkat çekiyor. Demircan, İtalya'nın çam fıstığında Türkiye'nin önüne kesmeye çalıştığını savunarak, "Ürün kozalak olarak giderse, Türkiye işlenmiş ürün pazarından çekilmek durumunda kalacak. Bizim ürünümüz de İtalyan çam fıstığı olarak pazarlarda yer alacak." diyor.