Rusya-Ukrayna gaz tehtidinin ardından şimdi de şirketlerin ürettiği elektrik sorun oldu. Enerjinin yüzde 17’sini üreten firmalar 1 kWh elektriği 9,5 cente mal ederken TEDAŞ 8,8 cente satıyor. Çarpıklığın giderilmemesi halinde ise kepenk indirme uyarısı yapıyorlar.

Bursa Doğalgaz Çevrim Santralı’nda üretimin durması sonucu 13 ilin karanlıkta kalması, Türkiye’deki enerji sıkıntısını bir kez daha gözler önüne serdi. Elektriğin yüzde 42’sini doğalgazdan üreten Türkiye, ‘kaynak’ güvenliği konusunda sıkıntı yaşıyor. Gazın önemli bir kısmı Rusya’dan ithal ediliyor. Türkmenistan’ın Rusya’ya doğalgaz vermeyeceğini açıklamasının yanı sıra, geçen kış sorun çıkaran Ukrayna ile de sürtüşmenin sürmesi, Türkiye'yi endişelendiriyor. Tehlikenin bir diğer boyutu da elektrik üretiminin yüzde 17’sini gerçekleştiren kojenerasyon-otoprodüktör (ısı ve elektriğin aynı anda üretimi) şirketlerinden kaynaklanıyor. Doğalgaza sürekli zam gelmesine rağmen, elektrik fiyatının sabit kalmasının, kendilerini zor durumda bıraktığına dikkat çeken üreticiler, satın almanın üretmekten daha kârlı hale geldiğini ifade ediyor. Türkiye Kojenerasyon Derneği Başkanı Özkan Ağış, “1 kilovat elektriği en ucuz 9,1 cent, en pahalı 9,9 cent ile üretir hale geldik. Aynı elektriği TEDAŞ sanayiciye 8,8 cente satıyor.” dedi.

Türkiye'de alım garantili yap-işlet ve yap-işlet-devret santralları doğalgazla elektrik üretiyor. Bunun yanında yine ağırlıklı olarak doğalgaz kullanan ve öncelikle kendi elektriğini üretme amaçlı kurulan kojenerasyon-otoprodüktör (ısı ve elektriğin aynı anda üretimi) tesisleri bulunuyor. Bu santrallar, ürettikleri elektriğin ihtiyaç fazlasını kamuya veya serbest tüketicilere satabiliyor. Ancak, artan doğalgaz fiyatları son dönemde bu tesislerin üretim maliyetlerini olumsuz yönde etkiledi. Maliyet artışı, tesisleri üretimi kısmaya yöneltti. Tüketiciler, daha ucuz elektrik satan kamu kuruluşlarına yüklenince kesintiler başladı.

Kojenerasyon-otoprodüktör tesisleri, gaz fiyatlarının artması sebebiyle bir süredir zor durumda olduklarını dile getiriyordu. Enerji Bakanlığı, bu şirketlerin sorunlarının çözümüne yönelik somut adım atamazken, arz güvenliği için nisanda devreye almayı planladığı doğalgaz deposu inşaatında da bir ilerleme olmadı. Adının açıklanmasını istemeyen bir bakanlık yetkilisi, Bursa santralında geçen cuma gecesi üretimin durmasının otoprodüktör tesislerinin bir uyarısı olabileceğini belirtiyor. Yetkili, son dönemde sıkıntılarını dile getiren tesislerin pratik çözüm bulunmamasına dikkat çekmek için ani bir üretim kısıtlaması yapmış olabileceklerini dile getiriyor. Enerji Bakanı Hilmi Güler de, pazar günü Habertürk televizyonunda yaptığı açıklamada, otoprodüktörlerin saat 20.00’den itibaren ucuz elektrik satmamak için kenti santrallerini kapattığını, sistemden ucuz elektrik çekerek diğer santrallere yük bindirip arızaya yol açtıklarını söyledi. Türkiye Kojenerasyon Derneği Başkanı Özkan Ağış, artan gaz maliyetleri sebebiyle Enerji Bakanlığı'nın acilen kojenerasyon tesislerini teşvik eden uygulamaları devreye sokmasını istiyor. 

Ağış, aksi halde, yüzde 50 kapasite ile çalışan tesislerin üretimi daha da azaltmak zorunda kalacağını vurguluyor. Böyle bir durumda ise Türkiye'nin birçok bölgesinde elektrik kesintileri söz konusu olacak. Türkiye Kojenerasyon Derneği verilerine göre, elektriğin yaklaşık yüzde 20'sini doğalgaz kullanan kojenerasyon tesisleri üretiyor. Toplam kurulu güç kapasitesi 5 bin 700 megavat olan bu santrallar bugün için yüzde 52 kapasite ile çalışıyor. Dernek Başkanı Ağış, son dönemde doğalgaza sürekli zam gelmesine rağmen elektrik fiyatlarının sabit kalmasından şikayetçi. Maliyetteki büyük artış sebebiyle birçok tesis ya üretimini durdurdu ya da kapasiteyi düşürdü. Ağış'a göre çözüm, Avrupa Birliği'nin kojenerasyon direktiflerinin acilen Türkiye'de de uygulamaya konulması. İstanbul Teknik Üniversitesi Enerji Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Abdurahman Satman, doğalgazda muhtemel riskleri en aza indirebilmek için acilen yeraltı deposu inşa edilmesi gerektiğini belirtiyor. Satman'a göre, elektriğin önemli bir kısmının doğalgazdan elde edilmesi, depolamanın önemini artırıyor. Bunun yanında doğalgazda tek kaynağa bağımlı olmak da ciddi riskler taşıyor.

Türkiye'nin elektrik ihtiyacının yarıya yakınını doğalgazdan karşılıyor olması, kısa vadede doğalgaz rezervleri ve depolama konusunu öne çıkarıyor. Türkiye'nin tespit edilen doğalgaz rezervleri ihtiyaca cevap vermekten uzak. Boru Hatları ile Petrol Taşımacılığı AŞ (Botaş) verilerine göre geçen yıl tüketilen 26,8 milyar metreküp gazın tamamı ithalat yolu ile karşılandı. İthalatın yüzde 70'e yakını Rusya'ya ait. Botaş'ın stoklama imkanı olmadığından ithal edilen gazın tamamı tüketime veriliyor. Gaz temininde herhangi bir kesinti olması halinde, elektrik santralları başta olmak üzere gaz kullanıcıları anında etkilenebiliyor. Öte yandan, uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Fitch, Rusya'yla Ukrayna arasında gaz konusunda yeniden gerilimin doğması üzerine Avrupa ülkelerine, yeni bir kriz uyarısı yapmıştı. Türkmenistan da geçen hafta yaptığı açıklamada, eylül itibarıyla Rusya'nın doğalgaz şirketi Gazprom'a gaz sevkıyatını durduracağını açıklamıştı.

Enerjide darboğaza nasıl gelindi?

Yerli kaynakların (rüzgar, su vb.) harekete geçirilmesi için çıkarılan kanun uygulamaya geçirilemedi.

Son dönemde Enerji Bakanlığı, nükleer enerji gibi uzun vadeli çözümlere ağırlık veriyor.

Elektrik üretiminde doğalgazın ağırlığı devam ediyor. Türkiye için en önemli tedarikçi olan Rusya'nın Ukrayna ve Türkmenistan ile sorunları sürüyor.

Dünyada petrol fiyatlarına paralel doğalgaz fiyatları da sürekli artıyor. Bu durum elektrik üretim maliyetlerini olumsuz etkiliyor.

Elektriğin yaklaşık yüzde 20'sini doğalgaz ile üreten kojenerasyon tesisleri, artan gaz maliyetleri sebebiyle zor durumda kaldı.

Türkiye, elektriğin yaklaşık yarısını doğalgazdan üretiyor. Kriz dönemleri için stok tutulmaması sebebiyle dalgalanmalardan anında etkileniyor.

Özelleştirmeler sebebiyle elektrik sektöründe gerekli yatırımlar yapılamıyor veya gecikiyor. Diğer yandan, elektrik özelleştirilmeleri de sürüncemeye bırakıldı.

Elektrik fiyatlarına eklenen TRT payının kaldırılmaması ve doğalgazda ÖTV, ek yük getiriyor.

İletim ve dağıtım bedelleri yüksek. Ayrıca, kayıp kaçak oranı yaklaşık yüzde 20 gibi büyük boyutlarda.