Mendilin saltanatı bitti

"Eskiden bayramlarda mendil yetiştiremezdik. Çocuklara bahşiş vermek için hazırlık yapan büyükler ilk önce bizim gibi mendilcilerin yolunu tutardı. Alıcısı o kadar çoktu ki, hatırlı müşterilerimize kalmayacak diye bazen mendilleri tezgâh altında tutar, herkese satmazdık. Şimdi ise eski geleneklerin ölmemesi için direnen birkaç müşteri ile avunuyoruz."

1971'den beri Adana’dan Samsun’a, İzmir’den Gaziantep’e kadar Türkiye’nin dört bir yanına toptan mendil satışı yapan "Türkiye'nin mendilcisi Salih Usta" diye tanınan Salih Kahraman eski bayramları ve bugünü işte bu sözlerle anlatıyor.

Kolonya, şeker, lokum ve mendil... Eski bayramların vazgeçilmezi bu ürünler her şeye rağmen zamana meydan okuyor. Bir zamanlar bayram öncesi kapısında kuyruklar oluşan, siparişleri yetiştiremeyen mendilciler, kolonyacılar, lokumcular eski bayramlardan kalma alışkanlıkla bu bayrama da telaşla hazırlandı. Onların bu telaşı "Kalmadı böyle şeyler" diyenleri ise haksız çıkarıyor.

Tıpkı eski zaman bayramlarında olduğu gibi bugün de hâlâ bazı evlerde bayram ziyaretçilerine "hoş geldin" demek için kolonya tutuluyor. Lokum, çikolata ya da Türk kahvesi ikram edilirken yanında küçük kadehlerde likör unutulmuyor.

"Likör çeşitlerini artırmak için kolları sıvadık. Amacımız eski gelenekleri unutturmamak" diyen Mey İçki CEO’su Galip Yorgancıoğlu, Ramazan Bayramı'na özel Türk kahveli likör bile ürettiklerini dile getiriyor. 1883’ten bu yana Türk lokumu üreten Cemilzade’nin 5. kuşak temsilcisi Fatma Cemiloğlu da bayram nedeniyle yoğun bir tempo içinde çalıştıklarını anlatıyor.

Kolonyacıların bayram telaşı ise aylar öncesinden başlıyor. Ramazan bayramı için hazırlıklarına ağustos ayında başlayan kolonyacılar, vazgeçilmez olmanın keyfini sürüyor. İşte eski bayram geleneklerini yaşatmak için direnenlerin hayat verdiği markalar ve ürünler...

250 bin düzine mendil satışından 500'lere düştü

Eski bayram gelenekleri arasında zamana en fazla yenilen ürün mendil... Eminönü'nde yaklaşık 40 yıldır mendil ticareti ile uğraşan 65 yaşındaki Salih Kahraman, mendilin zamana yenilgisini şöyle anlatıyor: "Bir zamanlar sadece bayramlarda 250 bin düzine satış yaparken bugün 500 düzine satamıyoruz. 1986 yılına kadar sadece mendil sattım. O dönemler 260 tane bayim vardı. Şimdi dükkânımda havludan çarşafa kadar her şeyi satıyorum. Bayi falan da kalmadı. Birkaç mendil satmak için ise ya yazın sıcaklarını ya da okulların açılmasını bekliyorum."

Salih Kahraman'a göre mendilin saltanatı, Turgut Özal döneminde bayramların tatil ilan edilmesiyle sona ermiş. "Bir de" diyor Kahraman, "Ne zaman Erol Günaydın çıktı kağıt mendil reklamında oynadı, bizim de sonumuz geldi."

Kahraman'ın müşterilerinden Gülnaz Yaş ise bu geleneği sürdüren ender kişilerden. Kahraman'a 6 düzine mendil siparişi verirken geleneği annesinden devraldığın anlatan Gülnaz Yaş, "Tıpkı annnem gibi her bayram çocuklara dağıtmak üzere gelir mendillerimi alırım. Bayramlar en çok onlar için güzel olmalı" diyor.

Üretim sadece Denizli'de

Mendil üretimi ise şu anda sadece Denizli'nin Kızılbölük kasabasında yapılıyor. Mendil üretimi yapan son 5 işletmeden birinin sahibi olan Şaban Yağlıca "Bu işi babamdan devraldım. Onların döneminde bu yörede bin 500 tezgâh çalışırmış. Şimdi en fazla 100 tezgah kaldı. Bir zamanlar mendil yetiştiremeyen bu tezgâhlarda şimdi kurulama bezi, peştemal dokunmazsa geçim sağlanamıyor" diye konuşan Yağlıca, geriye kalan son tezgâhların da korunması gerektiğini söylüyor. Mendillerin fiyatlarına gelince, kadınlara göre biraz daha büyük olan erkek mendilleri 1-2 YTL arasında değişiyor. Kadın mendillerinin fiyatı ise 50 YKr ile 1 YTL arasında. 

Kolonya satışlarının yüzde 60'ı bayramlarda

Anadolu'da bayramda evler limon, lavanta, tütün kolonyası kokar. Bayramlaşmaya gelenlere hoşgeldin demenin en samimi yöntemlerinden biridir kolonya tutmak. Kolonyanın geleneksel kullanımının oldukça yaygın olduğunu söyleyen 100 yıllık marka Selin Kolonyaları'nın üreticisi Eczacıbaşı'da Uzman Ürün Müdürü olarak çalışan Neslihan İnce, "Bayramlarda konuğa kolonya tutmak hâlâ yaşayan bir gelenek. Bunu satışlarımızdan da çok açık şekilde görüyoruz. Yıl içinde yaptığımız satışların neredeyse yüzde 60'ını bayramlarda yapıyoruz" diyor. Kolonyanın Türk tüketicisi için sadece geleneksel değil temizlik ve hijyen olarak da günlük yaşamda önemli bir yeri olduğunu söyleyen İnce, "Kullanıcısı için kolonya vazgeçilmez alışkanlıkların başında geliyor" diyor. Eyüp Sabri Tuncer Kolanyası satış yetkilileri de aynı fikri paylaşıyor. Bayram nedeniyle hazırlıklarını ağustos ayından başlattıklarını söyleyen yetkililer, "İlgi o kadar yoğun ki. Hazırlıklara aylar öncesinden başladık. Bayrama özel ürün çıkarmadığımız halde siparişlere yetişemiyoruz" diyor.

Yılda 6 milyon litre kolonyanın tüketildiği Türkiye'de en tanınan markalar arasında Selin, Duru, Eyüp Sabri Tuncer, Hacı Şakir, PeReJa ve özellikle Ege bölgesinde etkin olan Tariş yer alıyor. AC Nielsen'in yaptığı 2006 araştırmasına göre ise pazar 45 milyon YTL'lik büyüklüğe sahip.

Likör geleneği hâlâ Anadolu'nun vazgeçilmezi

Büyükler bilir bayramlarda konuklara ikram edilen çikolata veya Türk kahvesinin yanında likör ikram edilmesi adettendir. Bu geleneğin Anadolu'da tüm canlılığı ile devam ettiğini söyleyen Mey İçki CEO'su Galip Yorgancıoğlu, tüketicinin yoğun ilgisi nedeniyle bu Ramazan Bayramı'na yetiştirmek üzere ilk kez kremalı Türk kahveli likör ürettiklerini söylüyor. Şeker bayramında ikramlık likör satışlarının en üst noktaya çıktığını anlatan Yorgancıoğlu, "Bazıları talebin büyük kentlerde olduğunu sanıyor. Ama öyle değil. Tüm Anadolu kentlerinden yoğun ilgi ile karşılaşıyoruz. Çünkü bu geçmişten gelen bir gelenek" diyor.

Lokum satışları 10 kat artıyor, gençler bile alıyor

Bayramlarda ağızları tatlandıran en özel ürünlerden biri olan lokum da vazgeçilmezlerden. Türk lokumu denilince akla ilk gelen Cemilzade'nin 5. kuşak temsilcilerinden Fatma Cemiloğlu, bayramlara 15 günü satışlarının hızlandığını ve normal dönemlere göre 10 kat arttığını söylüyor. Lokuma artık her yaştan ilgi olduğunu söyleyen Cemiloğlu, "10 yıl önce olsaydı müşterilerimiz daha çok 40 yaş ve üstü derdim. Ama artık her yaştan ve her kesimden tutkunlarımız var. Bayramlarda sadece ikram için değil, hediye için de çok fazla satış yapıyoruz" diyor. Bayramlarda en çok satılan çeşitler arasında ise akide şekeri, fıstıklı ve damla sakızlı lokum geliyor.