GUERNİCA'NIN ŞİFRESİ

Acaba bulduğu büyük bir keşif mi, yoksa alelade bir sanat benzerliği mi? Mimar Sinan Üniversitesi Resim bölümü mezunu Canan Elçioğlu (58) Vatikan müzesini gezerken gördüğü bir duvar halısıyla Picasso’nun ünlü resmi Guernica arasında benzerlikler fark etti. Türkiye’ye döndükten sonra bunu bir sanat dergisinde yazdı.

Haberi duyan The New York Times bu keşfi haber yapmak için onu ABD’ye davet etti. İki ünlü Picasso uzmanı da gazetenin merkezine çağırıldı, fotokopiler çekilip çarşaf çarşaf yerlere serildi. Uzmanlardan biri iki resim arasında bağlantı yok derken, diğeri "Siz artık hayatınızı bununla geçireceksiniz" diyerek keşfi kabul etti. İkilemde kalan gazete haberi yayınlamadı ama ikinci uzmanın dediği doğru çıktı. En azından kendisi hakkında söylediği: Artık hayatını bununla geçiriyor. Elçioğlu tezini daha da güçlendirmek için araştırma yapmaya başladı. MSÜ’de bu konuda bir doktora tezi hazırladı, tezi başarılı bulunup kabul edildi. O da yetmedi, şimdi bu konuda bir de kitap yazıyor.

O ne sanat eleştirmeni, ne Picasso uzmanı, ne de ressam. Ama Picasso hakkında araştırarak öğrendikleri azımsanacak gibi değil. Canan Elçioğlu resme ilgisi yoğun bir ailenin kızı. Devlet Güzel Sanatlar Akademisi’nden 1973’te mezun olmuş. Evlenince sadece kendisi için resim yapar olmuş ama resme ilgisi azalmamış: "En sevdiğim ressam Pablo Picasso. Çünkü güzel değil, itici. Belki onun için resimlerine çok baktım, baktıkça Picasso’yu görmeye başladım. Beni çok etkileyen bir sözü var: Ben başkalarını değil, kendimi kopya etmekten korkarım. Yani başka sanatçıların resimlerini reenkarnasyona uğratıyor..."

 NEW YORK TIMES   MACERASI

1990’da eşinin işi dolayısıyla gittikleri bir Roma seyahatinde Vatikan Müzesi’ni gezerken bir anda kafasında şimşekler çakıyor Canan Elçioğlu’nun. O anısını şöyle anlatıyor: "Koridorda asılı büyük halılardan birini görünce ’Guernica’ diye bağırmışım. Bu halının Guernica’ya çok benzediğini fark ettim. Çok kalabalık bir koridordu, itiş kakışta halının fotoğrafını güçlükle çektim. Üzerinden birkaç sene geçti. Bir gün bu fotoğrafı ve benzerliği gösterdiğim sanat eleştirmeni Beral Madra, bunun önemini fark etti ve bunu bir yerde basalım dedi."

Yazı 1995’te "Türkiye’de Sanat" dergisinde basıldı. Haber üzerine The New York Times’ın o dönem Türkiye temsilcisi olan Stephen Kinzer onu aradı ve bu enteresan bir haber olabilir, dedi. New York Times’ın sanat editörleri de olayla ilgilenince Elçioğlu’nu Amerika’ya davet ettiler.

New York’ta büyük boy fotokopiler çekildi ve yere yayıldı. Gerisini Canan Elçioğlu şöyle anlatıyor: "Baktılar, bu bizi aşar, uzmanlara danışalım dediler. İki Picasso eksperi seçtik. Her ikisi de tanınmış Picasso uzmanı olan Robert Rosenblum (2006’da öldü) ve John Richardson. Rosenblum ’Hayır katiyen bir benzerlik yok’ dedi. Richardson benzerliği kabul ederek ’Avrupa’daki sanat tarihçileri bunu nasıl görmedi? Siz bu keşfinizi ömür boyu taşıyacaksınız ve belki ömrünüz bununla geçecek’ dedi. Gazete de ikilemde kaldı. Ama ikinci uzman Richardson’un kabul etmesi bile, benim için büyük bir şeydi. Hatta beni evine davet etti ve bunu kutlayalım dedi. Kendisi Picasso’yu şahsen de tanımış, Picasso’nun hayatıyla ilgili üç ciltlik bir kitabı var. Evinde koca bir Picasso kitaplığı var ve araştırmalarım için kütüphanesini kullanabileceğimi söyledi."

KAFAYA TAKIP DOKTORAYA BAŞLADI

New York Times Gazetesi yazıyı yayınlamadı ama Picasso uzmanının artık ömrünüz bununla geçecek sözü gerçek oldu. Canan Elçioğlu için daha her şey yeni başlıyordu: "Hırslı bir karakterim yok ama kabul edilmeyince, konuyu daha çok sahiplenip doktora yapmaya karar verdim. Eski okuluma gittim. LES’e kızım çalıştırdı mesela. LES’in ardından baraj imtihanları, lisan ve genel kültür sınavlarını da geçtim. Guernica keşfini yapmamdan tam 9 yıl sonra doktoraya (sanatta yeterlilik tezi) başladım. Hatta bazı hocalar benden gençti. Keyifli bir 5 sene geçti."

Araştırmaları boyunca Richardson’un şahsi kütüphanesi, Washington’daki Kongre Kütüphanesi, yine aynı kentteki National Museum of Modern Art (Modern Sanat Müzesi) kütüphanesi, özellikle de Paris’teki Picasso Müzesi’nin üst katındaki arşivden çok yararlandı. İşi gereği Amerika’ya gidip gelen eşi ona kitaplar getirdi. Picasso’nun 1917 yılında Roma’ya gittiği ve Vatikan’ı gezdiği biliniyor. Ünlü eseri Guernica’yı yaparken etkilendiğini düşündüğü halının geçmişini de Vatikan’da araştırdı Canan Elçioğlu:

MASUMLARIN KATLİ

Ona göre "Masumların Katli" isimli bu halının Picasso’yu etkilemesi normal, çünkü çok güçlü, müthiş bir deseni var. Bunu görür görmez zihnindeki müzede yerini almış olmalı diyor:

"Eser Rafael Okulu’na sipariş edilen bir dizi halıdan biri. Bunların hepsi İncil’den, dini konuların işlendiği halılar. Rafael’in ölümünden sonra asistanları siparişleri çalışmaya devam etmişler. Vatikan Müzesi, büyük ihtimalle bu resmi yapan asistan Giulio Romano, diyor. Halı Vatikan’a 1531’de asılmış. Halının konusu masum çocukların katli. Üç Kahin Kral, Kudüs’e gelerek Kral Herod’a bir erkek çocuğun (Hz. İsa) doğacağını ve onun krallığının daha büyük olacağını söylüyor. Kral Herod da tüm küçük erkek çocukların öldürülmesi emrini veriyor. Halı, çocuklarını kurtarmaya çalışan annelerin dramını anlatıyor."

GUERNICA NASIL ORTAYA ÇIKTI ?

Guernica İspanya’da bir kasaba. 1937 yılında, iç savaş sırasında, Nazi ve faşist İtalyan kuvvetlerince bombalandı, kasabada büyük bir katliam yaşandı. Picasso, ayaklanan faşist general Franco’ya karşı mücadele eden İspanya Cumhuriyeti hükümetinin Paris Fuarı için kendisine sipariş ettiği resmi bu olaydan etkilenerek yaptı: Guernica, bugün savaşın özellikle sivil insanlara yaşattığı dehşet konusunda da tüm dünya için önemli bir sembol.


CANAN ELÇİOĞLU’NA GÖRE HALI VE GUERNICA NE YÖNLERDEN BİRBİRİNE BENZİYOR

1. İlk anda göze çarpan, ikisinin de orta kısmının ışıklı bir üçgen kompozisyonun içinde olması.

2. Halıda en sağdaki kadın, Guernica’da kolları yukarı uzanan kadın olmuş.

3. Halının üst kısımdaki askerin kolu, Guernica’da lambayı tutan kola dönüşmüş. Kolun üzerindeki örtü Guernica’da da var.

4. Guernica’da kolun altındaki yüz, halıda da aynı dehşet ifadesi olan profil.

5. Guernica’da tam ortadaki şaşkın kadın figürü, halıdaki çocuğu öldürülen kadının dehşetli yüzü.

6. Guernica’da en alttaki kılıcı tutan kol, halıda çocuğu öldüren askerin bıçağı tutan kol.

7. Halıda sol baştaki kadın, Guernica’da çocuğunu kaybetmiş olarak resmedilmiş.

8. Halıda olmayıp Guernica’da olan iki temel figür boğa ve at. Bunlar Picasso’nun ömür boyu resmettiği İspanya’ya ait iki figür. At boğa güreşinde kurbandır, buradaki at da kurban, hatta resmin en önemli figürü at. Guernica’daki boğa ise halıda da var olan kaba kuvvetin temsili.