Trabzon Müzesi'nin hikayesi

Trabzon'da, 1890'lı yıllarda yaşayan Rum bir bankacının sevdiği kıza olan aşkının anısına yaptırdığı sanat eseri konak bugün hala ihtişamını koruyor. Zeytinlik caddesi üzerinde bugün Trabzon Müzesi olarak kullanılan Kostaki Konağı'nın yapım hikayesi dinleyenlerin ilgisini çekiyor.

Konağın yapımıyla ilgili bilgi veren Trabzon Müzesi Müdürü, Arkeolog Nilgün Yılmazer Salihoğlu, kentin en önemli tarihi varlıkları arasında yer alan ve müze olarak kullanılan konağın Anadolu'da barok-rokoko sanatının ayakta kalan tek örneği olduğunu söyledi.

Binayı yaptıran Rum Kostaki Teophylaktos'un banka memuru bir genç olarak 1890'lı yıllarda Trabzon'da yaşadığını anlatan Salihoğlu, binanın yapım hikayesini şöyle anlattı: "Banka memuru genç, çalıştığı bankanın sahibinin kızına aşık olmuş. Gitmiş kızı babasından istemiş ancak kızın babası onu kızına layık görmeyerek evden kovmuş.

Evden yüreği yaralı olarak çıkıp giden genç o gün bir yemin eder 'Gün gelecek bu evin karşısına ne olursa olsun daha ihtişamlı bir ev yapacağım' diye. Aradan geçen yıllar Teophylaktos yüreğindeki bu acıyı asla silemez. Eline geçen tüm fırsatları değerlendirir ve kendine Trabzon'da bir banka kurar. O sırada evlenen ve birde oğlu olan Kostaki, o evden kovuluşunun ve aşık olduğu kızla evlenememenin üzüntüsünü asla unutamaz. 1898 yılında kovulduğu evin karşısında şimdi ki Cumhuriyet Mahallesi Uzun Sokak'ta yer alan kendisine kızını vermeyen, hatta evinden kovan bankerin evinin karşısında bir ev yaptırmaya başlar.

Ev Trabzon'da eşi benzeri olmayan bir ev olur. Malzemeleri, inşaat ustaları ve mimarları İtalya'dan, ahşap işçileri Rusya'dan getirtilir. Evin camları bile özel gemilerle Trabzon'a getirtilir ve günlerce Trabzon limanında gemide bekletilir ki kırılmadan tek tek yerine takılabilsin' diye. 1898 yılında başlanan inşaat ancak 1913 yılında tamamlanır. Kostaki, bin 500 metrekare alan üzerinde yaptırdığı 15 yılda bitirilen konakta 4- 5 yıldan fazla oturamaz. İflas eden ve tüm varlığına haciz konan Kostaki'nin elinden çıkan konak 1917 yılında el değiştirir ve Trabzon'un o dönem asilzadelerinden Nemlioğulları tarafından satın alınır."

Konağın bundan sonraki sahiplerini de anlatan Salihoğlu, şu bilgileri veriyor: "Milli Mücadele yıllarında karargah binası olarak kullanılan yapı, 1924 yılında Atatürk'ün Trabzon'u ilk ziyaretinde konaklaması için düzenlenmiştir. Atatürk ve eşi Latife Hanım ve beraberindekiler 15-17 Eylül 1924 tarihlerinde bu konakta kalır. Trabzon Valisi Ali Galip Bey zamanında 25 bin TL bedelle kamulaştırılan yapı, 1927-1931 yılları arasında Hükümet Konağı, 1931-1937 yılları arasında Genel Müfettişlik Binası olarak kullanılmıştır. 1937 yılında Milli Eğitim Bakanlığı'na tahsis edilen yapı, 50 yıl Kız Meslek Lisesi olarak hizmet verdikten sonra müze olarak düzenlenmek üzere 1987 yılında Kültür Bakanlığı'na tahsis edilir. 1987-2001 yılları arasında Kültür Bakanlığı'nca yaklaşık 13 yıl süren restorasyon sonucunda aslına uygun yenilenen konak 22 Nisan 2001 tarihinde arkeolojik ve etnografik eserlerin sergilendiği Trabzon Müzesi olarak ziyarete açılır."

Müze Müdürü Nilgün Yılmazer Salihoğlu, Kostaki Teophylaktos'un oğlunun 1990'lı yıllarda Trabzon'a gelerek binayı satın almak istediğini hatırlatarak şöyle konuştu: "Konak, o dönemde bir gayrimüslim tarafından yaptırılmasına rağmen Trabzon'un ve Türkiye'nin sahip çıktığı bir sanat eseri olmuştur. Milli tarihimizden içinde parçalar barındıran ve milli kültürümüz adına sahip çıkılan, Trabzon'un taşınır kültür varlıklarının sergilendiği ve Türkiye'deki 23 ulusal müze arasına girebilen bir sanat eseridir. Aşk ve sanatın birleştiği bu konak koridorlarında artık yerli ve yabancı konuklarını ağırlamaktadır."

Ülkemizin sayılı sivil mimarlık örnekleri arasında yer alan konağın bodrum katı hariç diğer katlarının tamamen kalem işi bezeli olduğunu anlatan Salihoğlu, sözlerine şöyle devam etti: "Konak müzeye çevrildikten sonra bodrum katı arkeolojik eserler bölümü olarak düzenlenmiştir. Arkeolojik Eserler Bölümü'nde Erken Tunç Dönemi'nden Osmanlı Dönemi sonuna kadar taş, pişmiş toprak, metal, cam vb. eserler sergilenmektedir. Giriş salonu olarak kullanılan birinci mekanda 1927 yılında Trabzon Tabakhane mevkiinde Trabzon Müze Müdürlüğü'nce yapılan kurtarma kazısında çıkarılan M.S. 2. yy.'la tarihlenen Roma Dönemi Bronz Hermes heykeli sergilenmektedir. Heykel müzenin en önemli eserleri arasında yer almakla birlikte normal insan boyutundadır. Bu mekanda ayrıca aynı kazıda çıkarılan mermer tapınak buluntularına, Roma dönemi mermer mimari parçalar ve Osmanlı Dönemi mermer mimari parçalar yer almaktadır.

Trabzon Müzesi olarak ziyarete açılan Konakta barok-rokoko sanatlarının etkisi olarak, ana salonda yer alan dört adet sütunda Marmarina (imistasyon mermer) tekniği kullanılmıştır. Sütunlar Geç Roma dönemi korint başlığı tarzında işlenmiştir. Ayrıca konakta sütun başlıklarının yanı sıra Marmorino tarzında kartonpiyer kullanılmıştır. Aslında konağı bu kadar özel kılan eklektik mimari tarzıdır. Binanın dış kısmında da İtalyan mimarisinin izleri yer alırken, iç mekanda kullanılan ahşaplar Rus işçiliğini göstermektedir."

Salihoğlu, binanın 2001 yılından bu yana müze olarak kullanıldığını ve 19. yüzyıla ait bir bina olduğu için sürekli yenilenmesi gerektiğini düşündüklerini söyledi. Arkeolojik eserlerin bulunduğu bölümdeki vitrinleri değiştirmeyi ve modernize etmeyi planladıklarını anlatan Salihoğlu, sözlerini şöyle tamamladı: "170 milyar civarında bir keşif bedeli söz konusu. 2. kattaki vitrinleri şeffaf hale getirmek istiyoruz. İslami eserlerin bulunduğu bölüme yönelik de yenileme çalışmalarımız var. Çatının ve
akarların onarılması gerekiyor. Kalem işçiliği ile ilgili de düzenleme yapılması gerekiyor. İl Koruma Kurulu'nun da onayını aldıktan sonra restorasyon çalışmalarına başlayacağız. Bizim amacımız öncelikle binayı sağlıklı bir şekilde yaşatmak. Çünkü konak, Anadolu'da barok rokoko sanatının ayakta kalmış tek örneği."