Türkiye'de her 100 hastadan 99'u uygun doku bulunamaması nedeniyle ölüyor. İlik nakli tam bir kısır döngü. Çünkü yeterli sayıda gönüllü verici yok. Gönüllü verici olmak için gereken tetkikler 70 euro. Gönüllü verici olmayınca nakil merkezleri ameliyat yapamıyor. İki yılda 20 ameliyat yapamayan merkeze çocuklara ilik nakli yapma yetkisi verilmiyor. Bu yüzden yurtdışından donör bulan için de hastane bulunamıyor

Ölümcül kan ve bağışıklık sistemi hastalığı nedeniyle Türkiye'de binlerce hasta ölüyor veya ölümü bekliyor, hem de ilik nakliyle kurtulma şansları olmasına rağmen. Bu üzücü tablonun en önemli nedenleri ise, Türkiye'de yeterli sayıda gönüllü verici olmaması, olsa dahi ilik nakli yapılacak yeterli hastanenin bulunmaması... 

İstanbul Üniversitesi (İÜ) Tıp Fakültesi Kemik İliği Bankası Tıbbı Biyoloji Ana Bilim Dalı Başkanlığı kayıtlarına göre, son 4.5 yılda 683 hasta uygun doku bulamadığı için yaşamını yitirdi. Şu an uygun doku bulmak için bekleyen 986 hasta var. Türkiye'deki iki kemik iliği bankasından biri olan Ankara Üniversitesi'nde de (AÜ) 120 hasta akraba dışı uygun doku bekliyor. Uzmanlar, toplam 1106 hastanın uygun doku bulunmaması halinde yaşamını yitireceğine dikkat çekiyor.

Şansları sadece yüzde 1
Yetkililerin verdiği rakamlara göre, akrabadan uygun doku bulunmaması halinde Türkiye'de her yüz hastadan ancak birine ilik nakli yapılabiliyor. Amerika 100 hastadan 84'üne, Almanya da 81'ine nakil gerçekleştiriyor. Yani her 100 hastadan 99'u Türkiye'de uygun doku bulunamaması nedeniyle ölüyor. Bu hastaların yüzde 60'ını çocuklar oluşturuyor. 

Üstelik, yurtdışından uygun doku bulunsa bile bu çocukların ilik naklini yapma yetkisine sahip tek hastane Antalya'daki Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi. Çocuklarda akraba dışı ilik nakli yapma akreditesine sahip bu hastanenin yıllık kapasitesi 30 - 40. Ancak 100 çocuk nakil için sıra bekliyor. 

Çünkü Dünya Kemik İliği Donör Federasyonu, iki yıl boyunca toplam 20 ilik nakli operasyonu gerçekleştirmeyen hastanelere akreditasyon, yani ilik nakli yapma yetkisi vermiyor. Bu nedenle de Türkiye'deki 9 ilik nakli ünitesinden yalnızca biri, yurtdışından uygun doku bulunması halinde çocuklara nakil yapma yetkisine sahip. Yetişkinlere ise diğer başka merkezler yurtdışından alınan ilikleri nakledebiliyor.

Öncelik acil hastalara
Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Akif Yeşilipek, acil durumdaki hastalara öncelik verdiklerini söylüyor. Akraba dışı ilik nakli yapan Türkiye'deki tek merkeziz. Hastalarımızın çoğu kanser ancak aralarında Akdeniz anemisi, bağışıklık ve kemik iliği yetmezliği olan hastalarımız da var. Her birinin tek şansı kemik iliği nakli" diyor.

Sorunlar nasıl çözülecek?

Türkiye'de ilik nakli konusunda çok fazla sorun var. Doktor, hemşire, yatak kapasitesi ve fiziki şartlarda büyük eksiklikler bulunuyor. Dönör sayısı gelişmiş ülkelerin çok altında. İstanbul Tıp Fakültesi İlik Nakli Bankası Transplantasyon Koordinatörü Doç. Dr. Sarper Diler, "Ulusal statüye kavuşmak için 2.5 yıl önce Sağlık Bakanlığı'na başvurduklarını ancak cevap alamadıklarını belirterek, "Türkiye'de yeterli verici yok. Donör bulunsa da para bulunamıyor. Gönüllü vericinin kişi başı tetkik maliyeti 70 euro. İlik bankamızın kendine ait bütçesi olmadığı için maliyeti karşılayamıyoruz" dedi. 

Oysa Sağlık Bakanlığı, Ulusal Kemik İliği Bankası Projesi'ni onaylarsa şu an 15 metrekarelik bir odada hizmet veren merkez kendi binasına taşınacak ve tüm donanıma sahip olabilecek. En önemlisi de kendisine ait bütçeyi valilik denetiminde gerekirse bağışlarla sağlayacak. Merkez, ulusal statüye sahip olmadığı için, ne donör ne de bağış kampanyası yapabiliyor.
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Hematoloji Ana Bilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Meral Beksac da, "Devletin çözüm bulması lazım ancak devlet de buna çok büyük bir öncelik tanımıyor. Sağlık Bakanlığı'nda transplantla ilgili İmmünoloji Üst Kurulu var. Bu kurul, akraba dışı kemik iliği bankası konusunda İstanbul, kordon kanı konusunda Ankara Tıp Fakültesi önderliğinde merkez oluşturulması kararı aldı ancak halen resmiyete dökülmedi. Kemik iliği bankamız hâlâ ulusal bir statüye sahip değil."

Nasıl verici olunur?

Bulaşıcı hastalık, bağışıklık sistemi hastalıklarına sahip olmayan ve 18-50 yaş arasında olan her vatandaş 10 ml.lik küçük bir tüp kan örneği vererek donör olabiliyor. Uyumlu çıkarsa kemik iliği alınıyor. Herhangi bir operasyon ve dikiş gerektirmeyen kemik iliği alımı sonrası verici kendini hastaneden hemen ayrılacak kadar iyi hissediyor.