A- EVLİYA NEDİR? YA DA ORDU EVLİYALARI KİTABI ÜZERİNE :

Geçen hafta kısaca Kumru’nun tarihinden söz etmiştik. Bu yazımızda ise Kumru Evliyaları üzerinde duracağız. Birkaç yıl önce Sıtkı Çebi imzası ile yayınlanan “Ordu Evliyaları” kitabında Kumru Evliyalarından hiç söz edilmemişti. Bunun üzerine Kumru ve köylerini adım adım dolaşarak bu konuyu araştırmış, araştırma sonuçlarını Ordu Haber Gazetesi - Mart-1998 tarihinde okuyucularımızla paylaşmıştık. O günden bugüne kitabın yeni baskısının yapılıp yapılmadığını bilmiyorum. Benim Merak ettiğim konu, kitabın ikinci baskısında Kumru Evliyalarından söz edilip edilmeyeceği. Her ne kadar birinci baskıda Kumru Evliyalarınsan söz edilmemiş olsa da, okuyacağınız yazı Kumru topraklarından evliya olup olmadığı konusundan “var olduğuna dair” hiçbir kuşku bırakmamaktadır. (BA)
EVLİYA: Veliler. Velayet ve keramet sahibi. Allah’a yakın adam, iyi ahlak sahibi. KERAMET: Evliyadan sadır olan harikulade hal. (1)
EVLİYA VELİ: Tasavvufta, velayet (ermişlik) makamına ulaşan kimsenin Çoğul şekli evliyadır. Allah’ın dost ve sevgili kulu. KERAMET: Allanın veli kullarının gösterdiği olağanüstü haller. Veliyi veli kılan onun keramet göstermesi değil, Islamın kurallarını uygun olarak yaşamasıdır. (2)
Sözcüklerden anladığımız kadarıyla Evliya; Hayatını, nefsinin arzularını yok etmeye çalışarak ibadetle geçiren; kendisinde gayb-den haber verme, halleri keşfetme gibi olağanüstü haller zuhur ettiğine inanılan, keramet sahibi olduğu kabul edilen ermiş kişilere EVLİYA denilir,
Evliya, Velinin çoğulu yani cem’idir. Veli, Kur’an’daki anlamıyla Allah’ın dostu, sevgili kulu demektir.
Yine sözcüklerden anladığımız kadarıyla, Keramet evliyadan ortaya çıkan olağanüstü hallerdir. Evliya için, zaman ve mekana göre, bir çok keramet söz konusu Alabilir, Ancak kerametini açıklamamış nice evliyalar vardır ki, biz bunların kim olduklarını bilemeyiz, Keramet haktır, doğrudur. Fakat, evliya için keramet bir hedef yani gaye değildir. Mutasavvuflara göre, evliyanın kerametini gizlemesi esastır.
Halkımız, hakkında sadece duyduğu menkıbelere göre bilgi sahibi olduğu bu kişilerin kabirlerini, türbe veya makamlarını ziyaret ederek, onların ruhaniyetlerinden yardım dilemek suretiyle, manevi bir tatmine kavuşurlar. (3)
"ORDU EVLİYALARI" KİTABI ÜZERİNE hocamız. Sayın Nuri Kahraman Bey’in Başkanlığını yaptığı, Ordu Ensar Vakf’ının çalışmalarını takdir etmemek mümkün değil. Gerek düzenlediği "Pilav Günleri" ile, gerekse çıkardığı dergi ve kitaplarla ve diğer etkinlikleri ile, vakıf, Ordu’nun göz bebeği’ 11.si şu anda yapılan ramazan ayında devam eden “Kitap Günleri” halen devam etmektedir.
Ordu Esnaf vakfının düzenlediği 1996 yılındaki Ordu İmam-Hatip Lisesi Mezunlarını bir araya getirmek maksadı ile yapılan "Pilav günü"ne bende katıldım. İşte bu esnada elime vakfın çıkardığı bir kitap geçti. Kitap ORDUNUN TARİH BABASI" diye bilinen, Üstat Sıtkı Çebi’nindir. Ensar Vakfı tarafından basılmış büyük bir araştırma ürünü olduğu, kitabı okuyanlar’ anlayacaklardır. Kitabı okuyunca bilmediğim, duymadığım bir çok evliyanın Ordu toprakları içerisinde de bulunduğunu Öğrendim. Ancak, kitabı okuyunca üzüldüm de. Çünkü merkez dahil Ordu’nun on dokuz ilçesi mevcut, ilçelerin bir çoğunda evliya olduğu zikrediliyor. Ancak, Kumru ilçesinde hiç bir evliyadan söz edilmiyor. Oysa, diğer ilçelerde olduğu gibi Kumru’da da evliyanın olduğu yöre halkı tarafından bilinmektedir.
ORDU’NUN TARİH BABASI-ARAŞTIR-MACI- YAZAR Muhterem SITKI CEBİ, Ordu Haber Gazetesi’nin 4. sayısında bizim bu ifadelerimizi doğrular nitelikte bilgiler veriyor. Ve şöyle diyor: "Henüz ulaşamadığını bazı evliyalar var, bunu da kitap çıktıktan sonra Öğrendim. İkinci baskıda bunları gözden ge-çireçeğim." Yine aynı söyleşide Üstad Sıtkı Çebi: “-Karadeniz’de türbe şekli yapı geleneği yok. Kabirleri türbe şeklinde örtmekten ziyade, çoklukla etrafını 1 veya 1.5 metre yüksekliğinde aralıklı tahta perde ile çevimenin tercih edildiğini, kubbeli yapıların yakın tarihten itibaren yapılmaya başlandığını, söylüyor.(4) Bu ifadeler de Kumru’da çok sayıda evliya olduğunu bize gösteriyor.

B- KUMRU EVLİYALARI
İLÇEMİZ KUMRU’DA EVLİYA VAR!
Bizim araştırmalarımıza göre Kumru İlçesinde evliya var. Hem de çok fazla. Aslında başlı başına araştırmaya değer bir konu. Üstat Sıtkı Çebi’nin ifadelerinden anlaşılacağı gibi, sağlığında evliyalığı kesin olarak bilinen büyük zatların kabirleri bile normal kabir konumunda. Bu tür kabirlerde, diğer kabirlerden değişik tarz sadece (fıraktu denilen) ağaçlarla çevrili olması. Halkın da buraları sık sık ziyaret etmesi olarak söylenebilir. Ancak, bu zatlarla ilgili halkın dilinde bir çok olağanüstü olayların anlatılır olması, kabirlerde yatan kişinin Allah dostu biri olması gerçeğini ortaya koyuyor.
ilçemiz Kurmru ve köylerinde evliya olarak bilinen yerleri sıralamamız gerekirse, bizim tespit edebildiklerimiz: Ezetlü Evliyası (Aşağıdamlalı), 2. Büyüktepe Evliyası (Balı), 3. Isıtma Evliyası (Akçadere), 4. Mezarlık Yanı Evliyası (Çatılı), 5. Tuzak Evliyası (Çatılı], 6. Okçulu Evliyası (Çatılı) 7. Boğaz Evliyası (Çatılı) 8. Pistan Evliyası (Çatılı), 9. Karın Evliyası (Derbent) 10, Hıcılık Evliyası (Derbent), 11. Karortmen Evliyası (Derbent), 12. Erene Düzü Evliyası (Divanitürk), 13. Boğmaca Evliyası (Duman), 14. Deli Kız Evliyası (Esence-Pencik], I5.Garibler Evliyası (Eskiçok Değirmen), 16. Kepez Evliyası (Ortca), 17. Dikmen Evliyası (Gökçeli), 18, Şehitler Evliyası (Gökçeli), 19. Karaavu Evliyası (Güneycik), 20. Hatip Evliyası ’ (GÜneycik), 21. Karacalar Evliyası. 22. Büyüker Evliyası (Konaklı), 23. Hıdırcık Evliyası (Konaklı), 24. Dörek Evliyası (Ortaca), 25. Tekke Evliyası (Şenyurt), 26. Tekke Yalın Evliyası (Tekke Köy), 27. Aşağıalan Evliyası (Yalnızdam), 28i. Çetir (Çiz) Evliyası (Güneycik), 29. Hacıveli Evliyası (Divani Kayabaşısı), 30. Abak Evliyası (Divani)...vs.... Bu köylerle birlikte evliyaların isimlerini zikretmeye çalıştık. Burada açıklayamadığımız Fizme Köyünde, her kabristanlıkta sayısız evliya mevcut. Anlatılanlar başlı başına bir kitap konusu.
Ayrıca, evliya diye tanınan yatırların dışında, Kumru ve köylerinde kerametleri dilden dile anlatılan tanınmış Allah Dostlarının da sayısız kabirleri mevcut. Bu zatların da hayatları ayrı bir inceleme konusu. Bu kişilerin de kabirleri sık sık halk tarafından ziyaret edilir. Halk onları evliya olarak bilir. Bunların hepsini açıklamamız mümkün olmadığı için konumuza ışık tutması için bazı isimleri açıklamak faydalı olur düşüncesindeyim Bunlardan bazıları: 1. Müderris Abdu Hoca (Akçaalantürk), 2. Sülman Efendi (Akçadere), 3, Mırozu Ömer Hoca (Keşlik), 4, Müderris Mehmet Efendi (Keşlik), 5. Aödullahi Meki Hazretleri (Çakıllı), 6, Abdullahi Mekki Hazretlerinin Babası (Derekoy-Yukarıdarmlalı) , 7, Müderris Ali Rıza Efendi (Fizme}. 8, Kör Hafız (Fizme) 9. Yanaşma Halil Hoca (Işılga) (Balı), 10. Hacı Mehmet Efendi (Balı), 11. Kırca Hoca (Ballık), 12, Koca Hatipler (çatılı), 13. Ehliman Haco (Derbent), 14. Hacel Ali Hoca (Esence - Pencik), 15. Üsin Hoca (Güneycik), 16. Hacı Hasan Sunma (Ortaca), 17- Hatip Hoca (Gümüş) (Konaklı], 18. Sait Hoca (Kovancılı), 19. Paşa Hoca (Küçükakçakese), 20. Hüseyin Nargül Hoca (Şenyurt), 21. Hatip Mehmet (tekke), 22. Yusuf Ziya Işık (Yeniakçaalan), 23. Şaştım Hoca (Demircili), 24. Ahmet Hoca (Demircili), 25. Abdi Hoca (Fizme), 26. Hamit Hoca (Tarakçı) (Fizme), 27. Halil Hoca (tatlıgül) (Çokdeğirmen), 28. Ömer Hoca (Fatsa) (Çokdeğirmen), 29. Mehmet Hoca (Fizme), 30. Abdullah Hoca (Nutkullu Hafız) (Fizme) .......vs..,, bunlar bizim isimlerini tesbit ettiklerimiz.
Evliyalar olarak, Demircili’de Ehliman, Ayvalı’da, Kömerik, yine Ayvalı’da Kayabaşı, Demircili’de karaağu ve yine Demircili’de Üçler Evliyalarını söylemeden geçmemiz mümkün değil. Konumuza ışık tutması açısından Kumru’da en fazla adından söz edilen Fizmeli Abdi Hocayı tanıtalım.

C- KUMRU EVLİYALARINDAN VE BÜYÜK ALİM ABDİ HOCA :

ABDURRAHMAN HOCA (ABDİ HOCA): (1860-1957)
Asıl adı Abdurrahman Hilmi Bilici olan Abdi Hoca, 1860 yılında Kumru’nun Aşağıdamlalı Köyünün Avdullu Mahallesinde doğdu (Avdullu bugün Kumru ilçemizin yeni bir köyü olmuştur.) Yörede, "Abdi Hoca" olarak tanınır. Yörenin tanınan en meşhur din alimlerinden birisidir.
Öğrenimine ilk olarak, şu anda Kumru Merkez camii olarak hizmet veren, Kumru Medresesinde başlamıştır. Daha sonra Korgan İlçesinin bugünkü Yeni Pınar (Findekse) Mahallesinde bulunan Sarı Müftünün Babası Mustafa Efen-di’den dersler aldı.
İlme ve öğrenmeye karşı büyük merakı olan Abdi Hoca, ilmini daha da artırmak için Ünye İlçesi’ne gitti. Ünye’de Hacı Yusuf Efendi’den dersler aldı. Abdi Hoca, Ömrünün yirmi yılını ilim öğrenmeye adamıştır.
Daha sonra öğrendiklerini memleketinde öğretebilmek ve insan yetiştirmek amacıyla Kumru’ya gelerek iki yere medrese açmıştır. Birinci medreseyi Kumru’nun Aşağıdamlalı Köyünün Çakıllı Mahallesinde (Çakıllı bugün Aşağıdamlalı Köyünden ayrılarak, kurtuluş Köyünün bir mahallesidir-Bugün ise Fizme Beldesinin bir mahallesidir.) diğerini ise, Bugün Aşağıdamlalı Köyünün topraklarında bulunan Akdana Mahallesi’nde açmıştır. Açtığı bu medreselerde kırk yıl öğrenci okutarak iki defa icazet vermiştir.
Ünü her tarafa yayılan Abdi Hocaya yaptığı hizmetlerden Ötürü devletçe bir sancak verilmiştir. Bugün bu sancak, halen şu anda Korgan’da ikamet eden torunu Ahmet Bilici’de bulunmaktadır.
Ömrünün (Tamamını ilme ve Öğrenmeye adayan Abdi Hoca 1957 yılında Aşağıdamlalı (Aşağı Fizme) Köyünün. Avdullu Mahallesinde vefat etmiştir. Kabri şu anda yeni köy olan Avdullu Köyünde bulunmaktadır. Kabri uzak ve yakından sık sık ziyaret edilen Abdi Hoca, bugün de tüm çevre ilçeler tarafından tanınmaktadır. (5)

ABDİ HOCANIN VEFATINDA YAZILAN BAZI BEYİTLERDEN SEÇMELER:
Ağlayanların alırdı derdini
Tutmuş idi sitkıyle dini
Kendisi hem tarikat ehli
İmdat eyle Allah’ım imdat eyle
Şefaatini cümlemize nail eyle.

957 Eylül 24 Salı gecesi
Dünyayı terk eyledi asrın havacısı
Ruhu teslim eyledi ol mübarek gecesi
Ağlan efendiler her yere oldu ilan.

Bütün dostları Akdana’ ya geldiler
Ol zatın gittiğini gördüler
3 alim peş peşe vefat ettiler
Ağlan Efendiler

Vefat edince haber gitti her yere
2 kaza 4 nahiye doldu hep bir yere
Namaz kılmak için kondu bir yere
Ağlan efendiler

İki yerde medrese okuttu
Bütün mollası cihanı tuttu.

Cemaatin sayısını ancak Allah bilir
Ben sandım Yarabbi dünya hep burda
Bizim gibi cahiller bu kadar görür
Ne için ağlamasın bu halk ne için?
Oğlu Sabriye dört gün sonra
Göçüm giderek demiş
Dört günü tamamladı durmadı daha
Gezdim içimden ağlaya ağlaya.

Gel şair Hüseyin Yakma Yüreğin
Nedir Havacımdan senin dileğin
Yoktur ahiret için bir hazır emeğin
Ağlan efendiler(6)

KAYNAKLAR:
1 .Hayat Büyük Türkçe Sözlük. Hayat yayınları -İSTANBUL
2.Risale Masa Ansiklopedisi. Risale Yayınları. Komisyon. İstanbul
3.Ordu Evliyaları. Sıtkı Cebi. Ordu Ensar Vakfı Yayını. Ordu
4. Ordu Haber Gazetesi. Sıtkı Çebi İle Söyleşi -Yıl:1. Sayı:4 Kasım 1997. İstanbul
5. Dünü ve Bugünü ile Korgan, Selim Uzan. Gelişim Matbaacılık. Ankara
6. Halk Şairi Hüseyin Akan. Vicdan Sesi Matbaası, 1958, Samsun,