Askerlik büyük bir engel

YÖK Başkanı Prof. Dr. Yusuf Ziya Özcan’ın, meslek yüksek okullarının cazibesini arttırarak ara eleman teminini kolaylaştırmak için ortaya attığı, üniversite mezunlarına tanınan kısa dönem askerlik hakkının meslek yüksekokullarına da tanınması teklifi, askerliğin iş yaşamına etkisi tartışmalarını yeniden gündeme getirdi. Askerliğini yapmamış olmak pekçok kişinin kariyeri önündeki en büyük engel.

Okuldan mezun olur olmaz bir şirkete çalışmaya başlayan yeni mezunlar askerliklerini yaptıktan sonra aynı işe dönüp dönemeyecekleri konusunda endişeli.

Pek çok şirket de askerliğini yapmamış kişiler için "Ben bu elemanıma yatırım yapacağım, eğitim vereceğim, ama sonra askere gittiğinde harcadığım emek ve para boşa gidecek" yorumunu yapıyor.

Sinan iyi bir üniversiteden mezun; yüksek lisansını da tamamladıktan sonra sektöründe lider bir çokuluslu şirkette yaklaşık bir yıl önce iyi bir pozisyonda işe başladı. Ama ciddi bir sorunu var: Askerlik! Tecil süresi dolmak üzere. Bugün askere giderse, sorumluluğunu yüklendiği ve iyi bir sonuç elde edip kendini göstermeyi umduğu projeyi yarım bırakacak. Askere gidip geleyim dese, yerine başkası alınacak. Gitmemek için ya kaçacak ya da kanuni bir hileye başvurup laf olsun diye hiç istemediği bir doktora programına yazılacak. Ama bu sefer de şirkette yükselmesi sekteye uğrayacak; her an işi bırakıp askere gitmesi ve terhisinden sonra geri dönmemesi olasılığı olan bir çalışana, şirket niye yatırım yapsın?

Sinan, kara kara askerliği düşününen binlerce gençten sadece biri. Üniversitenin son sınıflarında okuyan, okulu bitirmiş iş arayan, eğreti de olsa bir iş bulmuş ama arkası gelecek mi diye endişelenen, her birinin hikayesi farklı ama özünde aynı, binlerce gençten sadece biri. Ortak sorunları: Askerlik bir vatan borcudur da, kariyerim ne olacak?

Askerlik görevi, bütün hızıyla iş ve aile hayatına girmeye hazırlanan yirmili yaşlardaki gençler için sorun olmaktan nasıl çıkarılır, yetkililer bilir. Ama bugün, böyle bir sorun var. Ciddi bir sorun. Bir çokları eğitimini sakız gibi uzatıp askerliği ertelemeye çalışıyor. Bu arada askerliklerini tamamlamadıkları için adam gibi bir iş bulmaları çok zor. Gidip geleyim dese, geldiğinde koltuğunda başkasını bulmak hemen hemen kesin.

Askerliğini yaş sınırında yani 28-29 yaşında yapıp, bu sefer de adam gibi bir iş tecrübesine sahip olmadan üstelik yaşı 30’a dayanmış olarak iş piyasasına çıkanlar da zor durumda kalıyor. Türkiye’de nüfus genç, işgücü arzı yüksek. Şirketler 30 yaşında yeni mezun istemiyor. Askerliğini yapmış, personel ilanlarında kullanılan tabirle "askerlik engeli olmayan" çalışanlara talip. Yenibiriş.com’un yaptığı bir araştırmaya göre, son bir yıl içinde verilen iş ilanlarında askerliğini yapmış olma şartı arayanların oranı yüzde 91, iki yıl tecil şartı arayanların oranı yüzde 6, beş yıl tecil şartı arayan oranı ise yüzde 1. Randstad Work Solutions Genel Müdürü Altuğ Yaka, askerlik yapmamış adayların kariyere başlama döneminde seçeneklerinin çok dar olduğunu söylerken ekliyor: "Yetkinliklerine uygun ve istedikleri noktadan başlamak yerine ellerindeki seçeneklerden birini seçmek durumunda kalıyorlar. Şirketlerin büyük bir çoğunluğu askerliği bir engel olarak görüyor ve ilanlarda ’askerlik engeli olmayan’ ibaresini kullanıyor."


ASKERLİK, ŞİRKETLERİN GÖZÜNDE NEDEN BİR ENGEL
Çünkü askerliğini tamamlamamış bir adayın kariyer planı tam olarak yapılamıyor. Adayın ne zaman, ne kadar süre (kısa dönem-uzun dönem) askere gideceği, terhisinden sonra işe dönüp dönmeyeceği kestirilemiyor. İstisnalar kaideyi bozmaz ama, askerliği ön koşul olarak görmeyen işverenler de var. Mesela Unilever için 2 yıl tecil yeterli. İK Direktörü Cem Tarık Yüksel bu durumu "Çünkü kendilerini bekleyen 2 yıl süreli yoğun bir gelişim programı var, ara verilmeden bu programa katılım, sürecin etkinliği anlamında çok önemli" diye açıklıyor: "Bizimle birlikte çalışan arkadaşlarımız askerden döndükten sonra eğer karşılıklı olarak memnunsak ve bu arkadaşlarımızı değerlendirebileceğimiz pozisyonlarımız varsa fırsat yaratmaya gayret gösteriyoruz. Zaten askerlik kararını da genelde kariyer planlamasının bir parçası olarak birlikte veriyoruz. Çalışanlarımız askerlik kararlarını vermeden belli bir süre önce şirketi bilgilendirmeye özen gösteriyor. Biz de hem çalışanımızın gidiş planını daha iyi yapıyoruz hem de kendisinden sonra o işe gelecek kişi ile ilgili bir planımız oluyor. Özellikle performans görüşmeleri sırasında kişinin kendi isteklerini konuştuğumuz bölüm bu planın paylaşılması için iyi bir fırsat oluyor."


TERCİH PİYASANIN DURUMUNA GÖRE DEĞİŞEBİLİYOR
Yeni mezun adaylar ve özellikle uluslararası şirketleri hedefleyenler, genelde bir iki yıl şirket deneyiminden sonra askere gitmeyi tercih ediyor. Gençler askerlik dönüşü CV’lerinde iyi bir şirket görünsün istiyorlar, yahut da iş hayatını merak edip, askerlik sonuna kadar sabredemiyorlar.

Ama askerlik bitsin, iş piyasasına pürüzsüz çıkayım diyenler ve diplomasını alıp askerlik şubesine gidenler de var. Mesela 2001 krizinde pek çok genç "iş piyasası açılana kadar ben askerliği aradan çıkarayım" diye askere gitti. Bunun tersi, istihdam piyasasının canlı olduğu dönemde, askerliği erteleyip, önlerine çıkan fırsatı kaçırmamak isteyenler de oluyor. Yani gençlerin kararını biraz da piyasa belirliyor. Manpower Genel Müdürü Ebru Coş durumu şöyle özetliyor: "Bir grup yeni mezun olan adaylar, iş arayışı aşamasında ihtimallerinin artması anlamında askerlik görevini tamamladıktan sonra iş aramaya başlamanın daha verimli bir yol olduğunu fark ediyorlar. Bir diğer grup aday ise askere gidene kadar 1-2 yıl marka bilinirliği yüksek uluslararası bir firmada ücret ne olursa olsun çalışmak ve askerlik sonrasında bu tecrübeyi kullanarak yüksek ücret ve haklar ile iyi bir şirkete girmek eğilimindeler."

Şirketlerin askerlik yükümlülüğüne bakışı sektöre ve adaya verilecek göreve bağlı. Askerliğini yapmış olma şartı arayanlar ve sayıları az da olsa tecille yetinenler dışında, kimi şirketler, adayları daha üniversite son sınıfta iken görüşmeye alıp, askere gitmeden işe almayı tercih ediyor. Bankacılık ve finans sektöründe, management trainee (MT) ya da audit gibi kimi pozisyonlar için bu yöntem tercih ediliyor. Genç çalışan başarılı olur, şirket bünyesinde tutmak isterse, askerlik süresince maaşını kısmen hatta tamamen ödemeye devam edecek şekilde bir anlaşma yapıp, terhisten sonra işine dönmesini garanti edebiliyor. Yahut da askerlik yapmamış adaylar (terhis sonrası geri dönmemesi ihtimaline karşı) formasyon yatırımı ve ücreti düşük işlerde veya (özellikle teknoloji ve telekomünikasyon sektöründe) proje bazlı olarak istihdam edilebiliyor.


TECİLLİLER DÜŞÜK ÜCRETE RAZI OLUYORLAR
Burada da, yani geçici işlerde, adayların önüne kıdem tazminatı engeli çıkıyor. KRM Vedior Genel Müdürü Kerim Paker çağrı merkezlerinden örnek veriyor: "Yeni mezunlar için iyi bir istihdam olanağı sağlayan çağrı merkezlerinde çalışma süresinin dünya ortalaması iki yıldır. Çağrı merkezleri işe aldıklarının birkaç yıl içinde kendi istekleriyle işten ayrılacaklarını biliyorlar. Ama askerlik görevini bahane edenlerin tazminatlarını ödemek durumunda olduklarından, ileride doğabilecek bu maliyeti düşünerek, işe alımlarda askerliğini tamamlamış olmak şartını öne sürüyorlar."

Human Ressources Management Kurucu Ortağı Aylin Coşkunoğlu Nazlıaka başka bir hususu hatırlatıyor, KOBİ’lerin ücret avantajı nedeniyle daha esnek olabileceğini söylüyor: "Askerliği tecilli kişiler kolay kolay iş bulamadıkları için ücret beklentileri daha düşük oluyor. Bu durum, düşük kár marjlarıyla çalışan, bu nedenle de ücretleri göreceli olarak daha düşük olduğundan zor eleman bulan KOBİ’lere yarıyor." Gençlerin işi zor. Askere gitmeden iş arasalar, bulmaları zor; bulsalar bırakıp askere gitmeleri zor. Uzmanlar en iyisi okulu bitirip iş aramadan önce askerlik görevini yerine getirmek ya da diplomayı almakla teslim olmak arasında geçen süreyi en iyi şekilde değerlendirmek olarak yorumluyor. Ebru Coş’un ideal yöntem dediği de zaten bu: "Öğrencilik döneminde ve mezun olduktan sonra askerlik kararı alınana kadar mümkün olduğu kadar çok çalışarak deneyim edinmeleri - ki bu askerlik görevini tamamladıktan sonra çalışacakları alanı belirlemeleri açısından da önemli - ve lisans eğitimi sonrasında hemen askerlik görevini tamamlamalarıdır."

Kerim Paker
Askerlik CV’yi güçlendirebilir 

"Kariyer açısında problem oluşturan şey askerlik yapmak değil, daha çok askerlik süresince ne yapıldığı. Görevlerini yaparken aldıkları eğitimi kullanabilecekleri, yeni deneyimler kazanabilecekleri olanaklar varsa, askerlik aslında dünyanın başka ülkelerinde olduğu gibi kişilerin özgeçmişlerinde önemli bir yer tutabilir. Organizasyon yapısı özel şirketlerden çok farklı da olsa, askerlik sırasında kişiler, motivasyon, insan yönetimi, raporlama gibi her ciddi işletmede yer tutan konularda deneyim kazanabilirler. Ayrıca, meslekleri konusunda da, belki de hiçbir özel sektör şirketinde elde edemeyecekleri bilgiye ve tecrübeye ulaşabilirler.

Burada askerlik görevinin kişilerin kariyerini esas etkilediği nokta, 4 sene, hatta master veya doktora yaptıysa 7-8 senede elde ettikleri bilgi birikimini bir kenara bırakarak, çok farklı alanlarda kullanılmalarıdır. Bu alanlarda elde edilen kazanımlar da genelde maalesef özgeçmişleri süsleyebilecek tarzda olmuyor. Uzun süre öğrendiklerini kullanma şansı bulamadıklarından, elde ettikleri teorik bilgiler de maalesef, görevleri bittiğinde defter ve kitap sayfalarında kalıyor. Problemin asıl çözümü kişilerin askerlik sırasında aldıkları eğitim doğrultusunda görevlendirilmeleriyle mümkün."

Askerlik kanunu ne diyor

1111 sayılı Askerlik Kanunu özetle şöyle diyor:

-Er ve erbaşların askerlik süresi 15 ay, üniversite mezunu yedek subayların 12 ay, yine üniversite mezunu olup kısa dönem askerlik isteyenlerin ise 6 aydır.

-Yüksek okul ve üniversitelerde okuyan öğrencilerin askerlik hizmeti 29 yaşını bitirinceye kadar tecil edilebilir.

-Bazı özel şartları haiz sporcular, kamu görevlileri ile yurt içinde veya yurt dışında staj, yüksek lisans, ihtisas veya doktora yapanlar, 33 yaşını doldurdukları yılın sonunda askere alınırlar.

-4 yıl ve daha uzun süreli yüksek öğretim kurumlarını bitirenler iki yıla kadar, yüksek lisans eğitimini tamamlayanlar ise bir yıla kadar tecil talep edebilir.

-Tıp fakültesi mezunu doktorların ihtisaslarını yaparlarsa (Askerlik Kanunu açısından) 34 yaşından gün almadan bitirmeleri istenir.

-Oturma veya çalışma iznine sahip olarak işçi, işveren veya bir meslek ya da sanat mensubu sıfatı ile yabancı ülkelerde bulunan yükümlülerin, gerekli şartları haiz olmaları durumunda sevkleri 38 yaşını tamamladıkları yılın sonuna kadar ertelenebilir. Bu yükümlüler 5.112 avro veya karşılığı avro ödeyerek 21 gün askerlik yapma hakkından faydalanabilirler.