Sayıştay, Türkiye’nin çözemediği kamuda işe akraba, eş dost, arkadaşların yerleştirilmesi uygulaması olan “torpili” kamu kaynaklarından çalınması ve “yolsuzluk” sınıfına alıyor. Sayıştay’a örnek olacak uluslararası yolsuzlukları önleme rehberinde bir ihalede yolsuzluk yapılıp yapılmadığının kolayca anlaşılabilmesi ipuçları sayıldı. 

Sayıştay Uzman Denetçisi İbrahim Uzunöz, “Asya Sayıştayları Birliği” tarafından ulusal denetim kuruluşlarının yolsuzlukla mücadelede başvuracakları uluslararası standartları belirleyen “Yolsuzluk ve Sahtecilikle Mücadele Rehberi”ni Türkçeye çevirerek yayımladı. 

“YOLSUZLUK, PAZAR EKONOMİSİ YOZLAŞINCA...” 

Sayıştay dergisindeki rehberde yolsuzluk için “Kökleri ülkenin tarihi, politik ve ekonomik gelişimi, bürokratik geleneklere ve uygulanan politikalara dayanmakla beraber kurumların zayıf olduğu ve ekonomik politikaların pazar ekonomisini yozlaştırdığı durumlarda daha da artma eğilimindedir” denildi. 

DİKKAT: TORPİL=YOLSUZLUK 

Türk Sayıştayı’a da rehberlik edecek metinde, Türkiye’de hiçbir yönetimin çözemediği eş dost, akraba, arkadaşların kamu kurumlarına yerleştirilmesi uygulaması kamu kaynaklarının çalınması çerçevesinde değerlendirilip “yolsuzluk” kapsamında saydı. Rehberde yolsuzluk türleri şöyle sayıldı: 

“-Bir kimsenin görevini yaparken nüfuzunu bir işi yapması ya da yapmaması şeklinde kullanması karşılığında rüşvet verme, alma, teklif etme ya da teşvik etme. 

-Yalan beyan sonucu ekonomik ve mali kayba uğrama. 

-Güven ilişkisinin kötüye kullanılması sonucu mal edinme. 

-Sahte çek, bir paranın bankada karşılığı olmadan bir kimse tarafından çekilmesi. 

-Kişinin tahsilat yapılan ticari alacaklardan nakit çalması. Ticari alacaklardan yapılan diğer tahsilatlar ile ilk yapılan hırsızlığı gidermek suretiyle yapılır. 

-Menfaat çatışması, kişinin bir iş ilişkisinde gizli ekonomik ve kişisel menfaatinin. 

-Naylon fatura kullanılması yani var olmayan bir firmanın faturasının satın alma sürecine dahil olan bir kişi tarafından ödeme için kullanılması. 

-Kuruma alınan malın kişisel menfaat için kullanılması. -Parçalara bölerek satın alma yaparak alım ve yetki sınırlamasından kurtulmaya çalışılır. 

-Hileli fiyat teklifi, fiyat belirleme anlaşmaları, fiyatı yukarı ya da aşağıya çekme anlaşmaları yoluyla bir grup muhtemel satıcının ya da müteahhidin bir düzenleme ya da anlaşma yaparak ihalede rekabeti yok etme veya katılımı sınırlamak amacıyla kendi aralarında yaptıkları anlaşma. 

-Hakediş ödemeleri yolsuzluğu (iş yapıldıkça gerçekleşen ödemelerde) müteahhidin idareye sunmuş olduğu gerçeği yansıtmayan bilgileri temel alarak kendisine ödeme yapılmasını talep etmesi durumudur. Tamamlanmamış bir imalatı tamamlanmış gibi göstererek kendisine hakediş ödenmesini istemek de bu kapsamdadır.
 
-Yüksek ya da düşük faturalama, malların teslim alınan ya da teslim edilen fatura değerlerinin kasıtlı olarak yanlış gösterilmesi. 

-Haraç alma, kamu yetkisinin yasal olmayan bir şekilde parasal bir kazancın ya da menfaat elde edilmesinde kullanılması. 

-Akraba ve eş dost kayırıcılığı. Kamu kurumu kaynaklarının akrabaların ve arkadaşların yararına kanunsuz olarak kullanılmasıdır.
 
-Yasal olmayan kazanç sağlayacak şekilde ortaya çıkan adam kayırıcı nitelikteki işe alma şeklindeki yolsuzluk. Kişinin kazanç ya da dürüst olmayan bir avantaj sağlamak amacıyla bilgisayarları kullanarak yapmış olduğu yolsuzluk şeklidir. 

-Vergi hesaplarındaki gelir kaybı ya da vergi sorumluluğundan kaçınma, gelirlerin devlete ödenmemesi ya da tahsil edilmemesi. 

-Kamu kaynağının personelin kişisel ihtiyaçların temini için kullanılması ya da kamu varlıklarının görevliler tarafından kendi çıkarları için kullanılması. 

-Şartnamenin iş verilecek müteahhide göre düzenlenmesi: İşin özelliği ve yapılacak zamanın belirli bir satıcı ya da müteahhit lehine düzenlenmesi. 

İHALELERDE YOLSUZLUK NASIL ANLAŞILIR? 

Rehberde, “Sözleşmeye Dayalı Olarak Yapılan İşlerde Muhtemel Yolsuzluk Uyarıları” ile ihalelerde yolsuzluğu anlamak için şu ipuçları sıralandı: 

“Yetersiz ihtiyaç analizi, olası satıcılar hakkında yetersiz bilgi, 

Mevcut stokların ve ihtiyaç duyulan miktarın yetersiz bir şekilde belirlenmesi, 

Mal tedarikinin aşırı derecede kısa bir zamana sıkıştırılmış olması, ihtiyaç analizinin ihtiyaçtan çok sonuca odaklanması,
 
İhtiyacın kullanıcı dışında, kullanıcı adına başka bir birim tarafından belirlenmesi, 

Mal tedarikinin aşırı derecede kısa bir zamana sıkıştırılmış olması, ihtiyacın kullanıcı dışında, kullanıcı adına başka bir birim tarafından belirlenmesi, 

Üst yöneticilerin kanuni yetkileri olmadığı halde tedarik sürecine katılmış olmaları, 

Teklif alma ve tekliflerin değerlendirme aşamaları, Teknik şartnamelerin yeterince açık bir şekilde hazırlanmamış olması, İşe verilen teklif sayısının çok sınırlı kalmış olması, 

Belgelerin, ihale süreciyle görevli olan kamu görevlilerinin sürece alışılmadık bir tarzda müdahale ettiklerini göstermesi,
Menfaat çatışması şüphesi, 

İşin ihale edilmesinden önceki bir tarihe ilişkin fatura bilgileri, 

İşin uygun bir şekilde ilanının yapılmamış olması, İhale sürecinin alışılmadık bir şekilde yürütülmesi, 

Değerlendirme kriterlerinin farklı teklif sahipleri için tutarlı olmaması, ihaleye tarihi geçtikten sonra teklif alınmış olması, 

Resmi teklifte sonradan değişiklik yapılması, 

En düşük teklifin seçilmemiş olması, 

Teklif sahibinin gizli niyetini ortaya koyar nitelikte gerçekçi olmayan teklifler.” 

Yolsuzluk önleme rehberinde, “İhalelerden alışılmadık bir şekilde çekilmenin, son teklifin şaşırtıcı bir şekilde ilk teklife yakın olmasının, üzerinde ihale kalan firmanın işi başka bir müteahhide vermiş olmasının, işi yapacak tek bir müteahhidin olduğuna ilişkin yapılan değerlendirme yetersizliğinin” yolsuzluk şüphesi doğurabileceği belirtildi. “Teslim alınan mal ve hizmetin kalitesine yönelik yakınmalar, Teslim alınan mal ve hizmetler için yetersiz kontroller yapılması ve kalite güvencesi aranmaması, Yüksek fiyatlandırma ve mükerrer faturalamaya dair emareler, Şüpheli faturalar, Ödemelerde yetersiz ön kontrol mekanizmelerı, Bir müteahhidin sürekli olarak kurumdan iş alması, Aşırı derecede yüksek işçi ücret ödemeleri”nin de kuşku doğuracağı kaydedildi. 

Denetçilere, “Sahtecilik ve yolsuzluk terimi, mahkemede aksi ispatlanana kadar kesin bir dille kullanılmamalıdır” uyarısında da bulunuldu.