Atabey Genel Bilgi

Akdeniz Göller Bölgesi’nde, Isparta İli’ne bağlı bir ilçe olan Atabey, kuzeyden Senirkent ve Uluborlu, batıdan Gönen, güneyden Isparta Merkez İlçe, doğudan da Eğirdir İlçeleri ile çevrilidir. İlçenin kuzeyini ve batısını Barla Dağı engebelendirir. Kuzeydoğu ve güneybatı doğrultusunda uzanan Barla Dağı’nın güneyinde 1000-1500 m. yüksekliğinde platolar yer alır. Ayrıca güneyde Bozanönü Ovası’nın bir bölümü de ilçe toprakları içerisinde kalmaktadır. Isparta Ovası’nın kuzeye doğru uzantısı olan Bozanönü Ovası deniz seviyesinden 950 m. yüksekliktedir. İl merkezine 23 km. uzaklıktaki ilçenin yüzölçümü 202 km2, toplam nüfusu ise 9.525’tir.

İlçe, iklimi itibariyle Akdeniz ve kara iklimi arasında bir özellik göstermektedir. Yıllık ortalama yağış miktarı metrekareye 330 kg.dır.

İlçenin ekonomisi tarım, hayvancılık, halıcılık ve sanayie dayalıdır. Yetiştirilen başlıca ürünler, kiraz, elma ve pancar yetiştiriciliği son yıllarda önemli aşamalar kaydetmiş ve pazarda söz sahibi olur duruma gelmiştir. Atabey kirazı ihraç özelliği olan ve tüccar tarafından öncelikle tercih edilen bir üründür. İlçede gül, şeftali, ayva, kavun yetiştiriciliği de yapılmaktadır. Hububat yetiştiriciliği ise son yıllarda sulu tarıma geçilmesi nedeniyle azalmıştır. Hayvancılıkta ise sığır, koyun ve kümes hayvanları yetiştirilmektedir.

İlçede sanayileşme, özellikle 1970 yılından sonra hız kazanmıştır. Isparta’ya yakınlığı ve arazinin uygunluğu sonucunda ilçe, fabrika sahası haline gelmiştir. Atabey’de bulunan sanayi kuruluşlarından bazıları şunlardır; Gülbirlik İslâmköy Gülyağı Fabrikası, Sema Makina Halı Fabrikası, Ayes Çelik Hasır Fabrikası, Elça Salça Fabrikası, İslâmköy Soğuk Hava Tesisleri.

İlçe sınırları içerisindeki en eski yerleşim yeri, Erken Kalkolitik (MÖ.5500-4500) döneme ait buluntuların ele geçtiği Pembeli Höyük’tür. Harmanören köyünde bulunan Göndürle I ve Göndürle II Höyüklerinde yapılan kazılarda ele geçen buluntuları İlk Tunç Çağ (MÖ.3000-1200) dönemine tarihlendirilmiştir.

Hitit (MÖ.l800-l200) tabletlerinde, bugünkü Atabey ilçesinin de içinde bulunduğu bölgenin adı Pitaşşa olarak geçer. Hititlerden sonra Frigler (MÖ.750-690), Lydialılar (MÖ. 690-547), Persler (MÖ .547-334), Makedonyalılar (MÖ.334-323) ve Seleukoslar buraya egemen olmuşlardır. Seleukoslar döneminde Atabey’de Seleukeia Sidera (Bayat) antik kenti kurulmuştur. Bu kentin kurucusu Seleukos Kralı I. Seleukos (MÖ. 312-280) veya oğlu I.Antiokhos’tur (MÖ. 280-261). Roma İmparatoru Cladius (MS. 41-54) tarafından şehrin adı Claudia Seleukeia olarak değiştirilmiştir.

Pisidya bölgesinin Frigya’ya komşu olan kuzey sınırlarında yer alan Agrai antik kentinin bugünkü Atabey ilçesinde olduğu sanılmaktadır. Bu kentten günümüze herhangi bir kalıntı gelememiştir. Atabey ilçe merkezinin kuzeybatısında Kelian (Kapıcak) köyü yakınındaki bir kayalıkta Parlais (Barla) ve Prostanna (Eğirdir) şehirlerinin sınırlarını belirleyen bir yazıt bulunmaktadır. MÖ. l88 yılında Roma ordusuna yenilerek, Apameia Barışını imzalayan Seleukoslar Toroslara kadar olan kısımdan çekilmişler ve bölge Romalılar tarafından Pergamon Krallığı’na bırakılmıştır. MÖ. l88-133 yılları arasında Pergamon Krallığının elinde bulunan bölge, MÖ. l30 yılında III.Attalos’un vasiyeti gereğince Romalıların hakimiyetine girmiştir. Romalılar yöreyi MÖ.102-49 yılları arasında Kilikia Eyaleti içerisine almış, daha sonra Asia Eyaletine bağlamıştır. MÖ.39’a Galat Kralı Amyntasın kontrolüne giren bölge MÖ 25 yılına kadar bu durumda kalmış daha sonra Galatia eyaleti içine alınmıştır. Bölge Roma İmparatorluğunun MS.395’de parçalanmasıyla Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) sınırları içinde kalmıştır.

Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra Batı Anadolu’nun birçok kısmını ele geçiren Selçukluların bu egemenliği yörede, Bizans’ın güçlü savunması ve Haçlı Seferlerinden ötürü uzun süreli olmamıştır. II. Kılıç Arslan zamanında (ll56-1192) yoğunlaşan savaşlar ll76 yılında yapılan Miryakefalon Zaferiyle dönüm noktasına ulaşmıştır. Isparta ve civarının 1204’te III. Kılıç Arslan zamanında ele geçirilmesinden sonra, Atabey Anadolu Selçuklularının uç kumandanlarından Gazi Ertokuş Bey tarafından Bizanslılar’dan alınmış ve askeri bir üs haline getirilmiştir.

1301 yılında kurulan Hamitoğulları Beyliği hakimiyetine giren Atabey, beyliğin ikiye ayrılmasından sonra Dündar Bey’in hakimiyetinde kalmıştır. İlyas Beyin oğlu Kemaleddin Hüseyin Bey, 1380 yılında Osmanlı Padişahı I. Murat ile yaptığı anlaşma sonucunda 80.000 altın karşılığında Isparta ve havalisini Osmanlı egemenliğine bırakmıştır. Atabey de bu dönemde Osmanlı hakimiyetine girmiştir. Osmanlı döneminde bir kasaba olan yöre, özellikle dokumacılığın geliştiği sanayi ve bir ilim merkezi durumundadır.

Millî Mücadele döneminde İşgallere karşı Isparta’da teşkilatlanan Kuvvâ-i Milliye’ye bağlı olarak Atabey’de de Müdür Hamdi Efendi, Naip Hüseyin Atıf, Onaçlı Hafız, Hacı Esat, Sırrı, Saatçizade Musda Efendilerden oluşan Milli Müdafaa Heyeti oluşturulmuştur. Bu heyet, yaptığı çalışmalarla Kuvva-yı Milliye’ye süvari toplamış ve cepheye göndermiştir. Bunun yanında Atabey’in önemli ziraat ürünlerinden olan tütün üreticilerden toplanarak, cephedeki askerlere ulaştırılmıştır.

Eski adı Agros olan ilçe, 1868 yılında Kütahya’ya bağlı bir kaza, 1870 yılında Senirkent’e bağlı bir köy ve 1908 yılında ise Bucak olmuştur. Cumhuriyetin ilanından sonra, 1926 yılından itibaren TBMM tarafından kabul edilen bir yasa ile; Agros’taki Medrese’yi kuran Selçuklu komutanı Atabey Ertokuş’tan dolayı ismi Atabey olarak değiştirilmiştir. 1 Nisan 1960 tarihinde de ilçe konumuna getirilmiştir.

İlçede günümüze gelebilen eserler arasında; Sinan Camisi (Kurşunlu Cami), Feyzullah Paşa Camisi, Mübarizeddin Ertokuş Türbesi, Gazi Ertokuş Medresesi, Bayat (Seleukeia Sidera) Su Yolu bulunmaktadır.

Kenthaber Kültür Kurulu

Fotoğraflar, www.isparta.gov.tr ve www.atabey.bel.tr adreslerinden alınmıştır.