Çukurca Genel Bilgi

Doğu Anadolu Bölgesi’nde, Hakkari İli’ne bağlı bir ilçe olan Çukurca, doğuda Yüksekova, batıda Uludere, kuzeyde Hakkari Merkez İlçe ve Beytüşşebap, güneyde Irak ile çevrilidir.

İlçe toprakları dağlık ve engebeli bir arazi yapısına sahiptir. Hakkari’nin güney kesiminde yer alan ilçe topraklarının kuzey, batı ve doğusu yüksektir. İlçenin kuzeyini Altın Dağları (3.253 m.), kuzeydoğusunu Gare Dağı (3.471 m.), batısını Konaklı Dağı (2.375 m.) engebelendirmektedir. Son derece derin ve dik vadilerle bölünen bu dağların üstünde platolar yer almaktadır.

İlçenin batı kesiminin sularını Habur, doğu kesiminin sularını ise Büyük Zap Suyu toplamaktadır. Habur Suyu Vadisi, Irak sınırına yaklaşırken, genişler ve dar ovalar oluşturur. Zap Suyu vadisi ise çok dik ve dardır. Deniz seviyesinden 1.285 m. yükseklikteki ilçenin, İl merkezine uzaklığı 75 km’dir. Yüzölçümü 1.009 km2 olup, toplam nüfusu 20.351’dir.

İlçenin ekonomisi hayvancılığa dayalıdır. Arazi yapısından dolayı bitkisel üretim sınırlı olmakla birlikte, yetiştirilen ürünler, mısır, üzüm, ceviz ve sebzedir. Son yıllarda seracılık gelişim göstermiştir.

İlçenin tarihi ile ilgili kesin bilgi bulunmamakla birlikte, yöreye ilk yerleşenlerin Urartular olduğu sanılmaktadır. Abbasiler bu küçük yerleşim yerini “Mir” denilen dini, siyasi, askeri şeflikle yönetmişlerdir. Urartulardan sonra yöre, Asurlular, Kimmerler, Medler ve Perslerin, Romalıların, Bizanslıların egemenliği altında kalmıştır.

MÖ.I.yüzyılda Romalılar ile Partlar arasında çekişmeye neden olan yöre, kısa bir süre Arsaklılar yönetimine girmiş, MÖ.III.yüzyılda Romalılar ile Sasaniler arasında, MÖ.IV.yüzyılda da Bizanslılar ile Sasanilerin çekişmelerine sahne olmuştur. VII.yüzyılda Arap akınlarına uğramıştır. Ardından Selçuklu, İlhanlı, Karakoyunlu, Akkoyunlu ve Safevilerin akınlarına uğramış, ancak dağlık yapısı nedeni ile çok fazla etkilenmemiştir. Genellikle bağımsızlıklarını koruyan aşiret beyliklerinin merkezi olmuştur. Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra bazı Türkmen boylarının yerleşimine sahne olmuştur. Selçuklular döneminde Çukurca, İmadiye Beyliğine bağlanmıştır. Selçuklulardan sonra Osmanlı Döneminde Hakkari Beyliğine tabi olmuştur. 1880 yılında Şarki-çal adı ile kaza teşkilatı kurularak Van Sancağına, 1890 yılında ise; tekrar nahiyeye dönüştürülerek Hakkari İl Beyliğine bağlanmıştır.

l. Dünya Savaşında Ruslar ve Nasturiler Çukurca’yı yakıp yıkmışlar. Musul sorunu ile önem kazanan Çukurca, 1926 yılında Ankara Antlaşması ile T.C. sınırları içerisine alınmış, 1953 yılında ise ilçe yapılmıştır.

İlçede günümüze gelebilen eserler arasında; Çukurca Kalesi, Emir Şaban Medresesi ve Sivil Mimari Örnekleri'nden taş evler bulunmaktadır.

Kenthaber Kültür Kurulu

Fotoğraflar, www.hakkari.gov.tr adresinden alınmıştır.