Su değirmeni ile nostalji

Kars'ın Akyaka ilçesinde teknolojiye ve elektrik zamlarına inat ayakta duran su değirmeni adeta nostalji yaşatıyor. 65 yıllık değirmen yemyeşil çevresi ve su sesiyle de müşterilerini eskiye götürüyor. 

20 yıl öncesine kadar sıkça kullanılan su değirmenleri son birkaç yıldır tamamen unutuldu. Kars ve çevresinde ise sadece Akyaka ilçesine bağlı Küçük Çatma köyündeki su değirmeni hizmet veriyor. İşletmeciliğini Erdem Kaya'nın yaptığı su değirmeni müşterilerine adeta nostalji yaşatıyor. Müşteriler çuvallar dolusu arpa ve buğdaylarını öğütülmeleri için boşalttıktan sonra değirmenin etrafında gezintiye çıkıyor ve coşkuyla akan su sesiyle hayallerinde eski günleri yaşatıyorlar. 

Erdem Kaya adeta değirmen hastası. Çocukluğu bu değirmende geçmiş. Ailesinden devraldığı su değirmeninden bir gün bile ayrılmadığını su sesi ve çarkların kulak çınlatan sesi arasında huzur bulduğunu söyleyen Erdem Kaya, bir zamanlar ağacın bulunmadığı köyde ağaç sevgisini bile aşılamayı başardı. Kars Çayından bağlantı kurduğu 2 kilometrelik su arklarından dolu dolu akan suyu hem değirmeninde kullandı hem de bölgeyi tamamen ağaçlandırdı. Değirmenin etrafı adeta mini bir ormanı andırıyor. 50-60 yıllık söğüt ağaçları ve kavak ağaçları köye renk katıyor. 

Her yıl arkları insan gücüyle temizleyen Erdem Kaya, suyun belli gücü alabilmesi için büyük bir titizlik gösteriyor. Suyun dev çarkları çalıştırmasıyla birlikte iş zamanı başlıyor ve gün boyu devam eden uğraşlarla zevkli bir ortam oluşturuluyor.

SU DEĞİRMENİ 65 YIL ÖNCE MALAKANLARDAN DEVRALINDI
Erdem Kaya, Kars Çayından alınan suyla çalışan su değirmenini 65 yıl önce Malakanlardan satın aldıklarını ve o günden sonra hiç durmadan çalıştırıldığını söyledi. Değirmene gözü gibi baktığını da belirten Kaya, "Bu geleneği kaybolma safhasında bile devam ettirmeye çalışıyorum. Değirmeni, suyu ve ağaçları çok seviyorum. Her yıl köye yüzlerce ağaç dikiyorum. Çünkü önceleri bu köyde hiç ağaç sevgisi yoktu" dedi. 

Kaya su değirmeninin en önemli özelliğinin su ile çalışması olduğunu vurgulayarak, bir başka önemli ve tercih edilen özelliklerinden birinin de suyun öğütülen taneleri yakmaması olduğunu ifade etti. 

Suyla öğütülen ürünlerin ne kadar sağlıklı olduğunu bilen belirli müşterilerinin olduğunu bu müşterilerinin yıllardır başka değirmene gitmediğini de anlatan Kaya, "Bu nedenle de su değirmeninde öğütülen unla yapılan ekmek, bulgur ve pilavının tadı tartışılamaz. Bu değirmende arpa, buğday, yarma, kırmızı buğday, zeyrek, kavılca gibi ürünler öğütüyoruz" diye konuştu.

ELEKTRİKTEN TASARRUF
Son zamanlarda elektriğe yapılan yüzde 65'lik zamma da dikkat çeken Kaya, "Değirmenimiz suyla çalıştığı için tam anlamıyla organik oluyor. Önceleri 4-5 ay gibi bir sezon olurdu. Ama şimdilerde ise elektrikle çalışan değirmenlerin sayısının fazla olması nedeniyle yoğun bir 2 aylık sezon geçiriyoruz. En büyük avantajımız ise elektrik kesintisinin olmamasıdır. Elektrikle zerre işimiz yoktur. Elektrikler kesilse bile biz harıl harıl çalışabiliyoruz. Elektriğe yapılan yüzde 65'lik zammı görünce suyla çalışan değirmenimiz olduğuna seviniyoruz. Suyla çalışıyor olmamız bizim avantajımızdır. İş olduğu zaman 24 saatte 24 ton buğday öğütüyoruz.

SU DEĞİRMENLERİ
Tarihe şahitlik eden su değirmenleri insanın toprağa bağlandığı ve ilk ziraat faaliyetlerine başladığı devirlerde kullanılmaya başlandı. İki yassı taş arasında ezilen mısır ve buğday tanelerinden un elde etmeyi başaran insan zekası bu işlemi geliştirdi ve o günün şartlarında aç kalmamayı başardı.

Su kuvvetiyle çalışan değirmenin en önemli özelliklerden birisi su arkının uzun olması. Özel yapılan düzenekten çıkan su basınçla çarptığı çarkı hızla döndürüyor ve çarkın ortasından değirmen içine uzanan direğin ucunda öğütücü taşları çeviriyor. Değirmen taşı denilen taşlar iki adet olup alttaki taş sabit, üstteki taş döner şekilde tasarlanarak yapılıyor. Doğu Anadolu Bölgesi'nde de özellikle tahıl öğütmede kullanılan su değirmenleri, gelişen teknolojiye boyun eğerek bir bir yok oldu.