Çaldıran Genel Bilgi

Doğu Anadolu Bölgesi’nde, Van İli’ne bağlı bir ilçe olan Çaldıran, güneyinde Özalp, batısında Muradiye, kuzeyinde Ağrı’ya bağlı Doğubeyazıt ve Diyadin ilçeleri, doğusunda da İran ile çevrilidir. Van’ın kuzeyinde yer alan ilçe toprakları dağlık ve engebeli bir arazi yapısına sahiptir. İlçe topraklarının kuzeyini Büyük Tendürek (3.538 m.), Küçük Tendürek (3.298 m.); batısını Bemraz Dağı (2.690 m.), Köse dağı (2.646 m.) ve Miladiri Dağı (2.611 m.); güneyini Pireşit Dağı (3.109 m.), Kebir Dağı (2.539 m.); doğusunu Elegan Dağı (2.653 m.), Aktaş Dağı (2.844 m.), Dumanlı Dağı (3.061 m.) engebelendirir. Orta kesiminde ise Alikelle Dağı (2.726 m.), Boz Dağı (2.593 m.) ve Kaf Dağı (2.464 m.) yer almaktadır.

İlçe merkezi adını da aldığı Çaldıran Ovası’nda kurulmuştur. İlçe topraklarını Bendihami Çayı ve onun kolları sulamaktadır. Bu çay ilçe sınırları içerisinden kaynaklanmakta olup, ilçenin ortasından geçerek Van Gölü’ne dökülür. Çaldıran’da Hındırmenteş Gölü dışında herhangi bir göl bulunmamaktadır.

Deniz seviyesinden 2.050 m. yükseklikteki ilçenin yüzölçümü 1.742 km2 olup, 2000 Yılı genel Nüfus sayım sonuçlarına göre; toplam nüfusu 58.800’ dür.

İlçede karasal iklim hüküm sürmekte olup, Yaz ayları az yağışlı ve serin, kışlar ise çok soğuk ve karlı geçmektedir.

Çaldıran’ın ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Yetiştirilen tarımsal ürünlerin başında, arpa, buğday, çavdar, korunga, yonca gelmektedir. Hayvancılıkta büyük ve küçükbaş hayvan besiciliği yapılmakta olup, sığır keçi ve koyun yetiştirilmektedir. Bendimahi Çayı ve bunun kolları ile Hıdırmenteş Gölü’nde balıkçılık yapılmaktadır.

İlçenin tarihi ile ilgili yeterli ve kesin bilgi bulunmamaktadır. Bununla birlikte çevresindeki yerleşimlerle aynı tarihe sahip olduğu sanılmaktadır. Kaynaklarda ismi ilk kez Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran Ovası’nda Şah İsmail ile yaptığı Çaldıran Savaşı ile yer almaktadır.

Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra Selçuklular yöreye hakim olmuş, 1100’de Sökmenler Van ve yöresini yönetimleri altına almışlardır. Bunun ardından 1205’te Gürcülerin saldırısına uğramış ve kısa bir süre de Eyyubiler buraya egemen olmuşlardır. Moğolların yağmalamasından sonra yöre yeniden Anadolu Selçuklularının, İlhanlıların ve Timur’un denetiminde kalmış, Hakkari beylerinden Karakoyunlu İzzeddin Şir Van ve çevresini yönetimi altına almıştır. Safevilerin bölgede etkin olmasından sonra Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran Savaşı’nda Safevileri yenmesiyle Van ve yöresi Osmanlı topraklarına katılmıştır. Bununla beraber Van, zaman zaman Osmanlılar ile Safeviler arasında el değiştirmiştir. Amasya Antlaşması hükümlerine göre Osmanlı toprakları içerisinde kalan yöre zaman zaman İranlıların saldırılarına uğramıştır.

Yöre, Osmanlı döneminde bazı ayaklanmalara sahne olmuş, 1895’te Ermenilerin başlattığı ayaklanmalar bastırılmıştır. Bununla beraber I.Dünya Savaşı başlarında Ermenilerin Taşnaktzutyun Örgütü Van ve çevresini işgal etmiştir. 1915’te Ruslar tarafından işgal edilen yöre, Rus İhtilali nedeni ile Ruslar Anadolu’dan çekilirken Van’ı da boşaltmışlardır. Bu kez Ermeniler yeniden yöreyi işgal etmiş, Osmanlının 4.kolordusu 7 Nisan 1918’de bu işgale son vermiştir.

Muradiye’ye bağlı bir bucak iken, 1987 yılında belediye teşkilatı kurulmuş, aynı yıl ilçe konumuna getirilmiştir.

Çaldıran’da 24 Kasım 1976’da büyük bir deprem meydana gelmiş, büyük can ve mal kaybı olmuştur.

Kenthaber Kültür Kurulu

Fotoğraflar, www.caldiran.gov.tr adresinden alınmıştır.