Banaz Genel Bilgi
Ege Bölgesi’nde, Uşak İline bağlı bir ilçe olan Banaz, doğusunda Sandıklı ve Sincanlı İlçesi, güneyinde Sandıklı ve Sivaslı ilçeleri, batısında Uşak ili ve Gediz ilçesi, kuzeyinde Gediz ve Dumlupınar ilçesi ile çevrilidir. İç Anadolu ile Ege Bölgesi arasında bir geçit olan Uşak’ın kuzeydoğu kesiminde yer almaktadır. İlçe, Ege Bölgesi’nin çukur alanında Murat ve Burgaz Dağlarının çevrelediği bir ovada kurulmuştur. İlçe toprakları dağlar ve bir akarsu vadisi ile bölünmüş plato görünümündedir. İlçenin kuzeyini Murat Dağı (2.309 m), doğusunu da Sandıklı Dağları engebelendirmektedir. Murat Dağı çam ormanları ile kaplı olup, eteklerinde geniş yaylalar bulunmaktadır.
İlçe topraklarını Büyük Menderes Nehri’nin kollarından olan, Murat Dağı’ndan doğan Banaz Çayı sulamaktadır. Banaz Çayı vadisinin genişlediği kesimde de ilçenin tarım alanı olan Banaz Ovası yer almaktadır. Deniz seviyesinden yüksekliği 900 ile 1000 m. arasındadır. İl merkezine uzaklığı 33 km2 olan ilçenin yüzölçümü 1.063 km2 olup, 2000 Yılı Genel Nüfus Sayım sonuçlarına göre; toplam nüfusu 43.350’dir.
Banaz Ege bölgesi sınırları içerisinde yer almasına rağmen, Karasal iklim hüküm sürmektedir. Kışlar yağışlı ve soğuk, yazlar sıcak ve kurak geçmektedir.
İlçenin ekonomisi tarım, hayvancılık ve sanayie dayalıdır. Yetiştirilen tarımsal ürünlerin başında, arpa, buğday, şeker pancarı, nohut, mısır, yulaf, soğan, haşhaş, tütün, baklagiller, armut, vişne, karpuz, üzüm, domates ve diğer sebze çeşitleri ve gelmektedir. Hayvancılıkta büyük ve küçükbaş hayvan besiciliği yapılmakta olup, sığır, koyun ve kıl keçisi yetiştirilir. İlçede sanayi kuruluşu olarak seramik, un, mısır unu, glikoz, nişasta, yem ve tuğla-kiremit fabrikaları ile ahşap, cam, çelik konstrüksiyon elyaf işleyen atölyeleri ile süt entegre tesisleri bulunmaktadır.
İlçe topraklarında seramik üretiminde önemli bir maden olan kaolin, civa ve mermer yatakları bulunmaktadır.
İlçenin isminin kökeni konusunda bazı söylentiler bulunmaktadır. Bunlardan birisine göre; XVII.yüzyılın ikinci yarısında Sivas’ta yaşayan bir aile celali İsyanından etkilenerek Banaz’a yerleşmişlerdir. Üç kardeşin önderliğinde gelen bu ailenin lakabından ötürü kente Banaz ismi verilmiştir. Diğer söylentiye göre de üç kardeş arazi paylaşımı sırasında kendilerine düşen payı az bulmuş “Bana az, bana az” diyerek tartışmışlar ve bu isim zamanla Banaz’a dönüşmüştür.
Banaz ve çevresinde İlkçağ öncesinde bir yerleşim olduğu sanılmaktadır. Ancak bunu belgeleyecek bir araştırma yapılmamıştır. Banaz Hanüstü ile Paşacık Köyü Mekcikemli Tepesinde MÖ.3000-2000 yıllarına tarihlenen iki yerleşim yeri tespit edilmiştir. Ayrıca Banaz çevresindeki köylerde de höyükler bulunmaktadır. Tarihi kaynaklarda ilk kez Pergamon Krallığı zamanında MÖ.300 yıllarında ismi geçmektedir. Pergamon Krallığı’nın vasiyet yolu ile Roma’ya bağlanmasından sonra Roma’nın egemenliğine girmiştir. Roma’nın ikiye ayrılmasından sonra MÖ.IV.yüzyılda Bizanslılar yöreye hakim olmuşlardır.
Bizans döneminde Anatolikon Theması’nın sınırları içerisinde olan yöre, zaman zaman Selçuklular ile Bizanslılar arasında el değiştirmiştir. Selçuklu sultanı II.Kılıçarslan ile Bizans İmparatoru Manuel Komnenos arasında yapılan Miryakefalon Savaşı sonucunda yöre, Selçukluların yönetimine geçmiştir. Sultan II.Kılıçarslan 1185’te topraklarını on bir oğlu arasında paylaştırmıştır. Bunun sonucunda da Kütahya, Uşak ve Uluborlu bölgesi Gıyaseddin Keyhüsrev’in payına düşmüştür. I.Gıyaseddin Keyhüsrev 1192 tarihinde devletin başına geçmeyi başarmışsa da bu durum fazla uzun sürmemiş, 1196’da kardeşi II.Süleyman Şah tarafından sürgüne gönderilmiştir. Selçuklu sultanlarının aralarındaki bu mücadeleden yararlanan Bizanslılar da Kütahya ve Uşak yöresini yeniden ele geçirmişlerdir. Bu durum 1233 tarihine kadar sürmüştür.
XIII.yüzyılın ilk yarısında Alaaddin Keykubat Uşak yöresini Anadolu Selçuklu topraklarına katmış ve bu dönemde Malatya yöresinden gelen Germiyanoğulları Uşak ve çevresine yerleşmişlerdir. Germiyanoğulları 1300 yılında burada bağımsızlığını ilan etmiş, bu durum Yıldırım Beyazıt’ın 1390’da yöreyi Osmanlı topraklarına katmasına kadar sürmüştür. Ancak Yıldırım Beyazıt Ankara Savaşı’nda (1402) Timur’a yenilince, Timur yöreyi yeniden Germiyanoğullarına vermiştir. Uşak ve yöresi 1429’da Germiyanoğullarının son hükümdarı II.Yakup Bey’in vasiyeti ile kesin olarak Osmanlı topraklarına katılmıştır.
XIX.yüzyılda Hüdavendigâr(Bursa) Vilayetinin Kütahya Sancağının Uşak kazasına bağlı nahiye idi.Kurtuluş savaşı sırasında Yunan işgaline uğramış, 31 Ağustos 1922’de bu işgalden kurtulmuştur. Cumhuriyetin ilanından sonra nahiye konumunu sürdürmüş, 1953’te Uşak’ın il olması ile ilçe konumuna getirilmiştir.
Akmonia (Ahatköy) Antik Kenti, Kremon Agorası (Susuzköy), Hieroxharax (Oturak Köyü) Kenti kalıntıları, Dioklea (Ayvacık Köyü) Antik kenti, Rumbeyi (Yazıtepe Köyü) antik kentinden bazı mimari parçalar dışında Banaz’da herhangi bir tarihi eser bulunmamaktadır. İlçenin 7 km. uzağındaki Hamamboğazı Kaplıcaları vardır.
Kenthaber Kültür Kurulu
Fotoğraflar, www.banaz.gov.tr adresinden alınmıştır.
