Midyat Genel Bilgi
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Mardin İli’ne bağlı bir ilçe olan Midyat, doğusunda Dargeçit ilçesi, batısında Ömerli ilçesi, kuzeybatısında Savur ilçesi, kuzeyinde Batman İline bağlı Gercüş, güneyinde Nusaybin ilçesi, doğusunda da Şırnak İline bağlı İdil ilçesi ile çevrilidir. Mardin-Midyat Eşiğinin güneydoğu kesiminde yer alan Midyat’ın ilçe toprakları engebeli olmakla birlikte çok yüksek dağı bulunmamaktadır. İlçe merkezi ortalama 800-1.100 m. arasında değişen bir yayla üzerinde kurulmuştur. İlçede bulunan ovalar küçük düzlükler şeklindedir.
İlçe topraklarını Çağçağ (Çağçağa) Çayı sulamaktadır. Bunun dışında belli başlı bir akarsuyu bulunmamaktadır. Nusaybin ovasını sulayan ve Çağ-Çağ hidroelektrik santralini çalıştıran Beyazsu ve Karasu çaylarından fazla yararlanılmamaktadır. Beyazsu Çayının etrafı ağaçlı ve ormanlıktır. Bölgede dağ ve araziler ormansız ve çıplaktır. Mardin’e 59 km. uzaklıktaki ilçenin yüzölçümü 1.083 km2 olup, 2000 Yılı Genel Nüfus Sayım sonuçlarına göre, toplam nüfusu 128.085’tir.
İlçede Karasal İklim hüküm sürmektedir. Kışlar soğuk, yağmur ve kar yağışlı; yaz ayları ise sıcak ve kurak geçer.
İlçenin ekonomisi tarım, hayvancılık, ticaret ve küçük sanayie dayalıdır. Yetiştirilen başlıca tarımsal ürünler, buğday, arpa, mercimek, acur, kavun, karpuz gibi mevsimlik tarım ürünlerinin yanında bağcılık ve Antep fıstığıdır. Özellikle son yıllarda ilçe tarım müdürlüğünün yaptığı çalışmalarla kiraz yetiştiriciliği teşvik edilmekte Kaymakamlığın da desteği ile örnek kiraz bahçeleri kurulmuştur. Son yıllarda Kaymakamlığın teşvikleri ile seracılık özendirilmeye ve teşvik edilmeye çalışılmaktadır. Arazinin dağlık ve engebeli oluşu da işlenebilir arazilerin irili ufaklı havzalara serpiştirilmesine sebep olmuştur. Mevcut arazilerin çoğunun engebeli ve küçük olması nedeni ile büyük bir bölümü insan ve hayvan gücü ile işletilmekte olup, tarımda makine kullanımı çok azdır. İlçede geleneksel el sanatları arasında, gümüş işlemeciliği, taş işlemeciliği, halı dokumacılığı ön sıralarda yer almaktadır. Telkari gümüş işleme atölyeleri ve sayıları 40’u bulan kuyumcu dükkanları da ilçe ekonomisine önemli ölçüde katkı sağlamaktadır. Hayvancılıkta ise Ankara keçisi başta olmak üzere büyük ve küçükbaş hayvan besiciliği yapılmaktadır. Ankara keçisinin siyah ve kahverengi tiftiklerinden battaniye dokunmaktadır.
Midyat, Yukarı Mezopotamya’nın bir bölümü olan Tur-Abidin (Turabdin) bölgesinde kurulmuştur. Asur tabletlerinde mağara kenti anlamına gelen Matiate olarak ismi geçmektedir. Bazı kaynaklara göre, şehrin adı bir çok değişimlerden sonra Farsça, Arapça ve Süryanice karışımından meydana gelmiş Ayna anlamına gelmektedir.
Bir söylentiye göre; Midyat, Mağaralar Kenti anlamına gelen “ Matiate” kelimesinden ismini almıştır. Bu görüşü ileri sürenler, “Matiate” isminin Asur yazıtlarında M.Ö.IX.Yüzyılda geçtiğini ifade etmektedirler. Buna paralel olarak Midyat’ta ilk yerleşim yerinin mağaralar olduğunu gösteren, Midyat’a 3 Km. uzaklıkta ve Acırlı Beldesi yakınında bulunan “Elath” mevkiinin Romalılar döneminden günümüze kadar geldiği söylenmektedir. Hititler MÖ.2000 yıllarında buraya gelip yerleşerek büyük bir mağara şehri kurmuşlardır. Midyat’ta bulunan birbirleri ile bağlantıları olan mağaralar o devirde barınak olarak kullanılmıştır. Orta Asya Türkleri’nin öncü göçebeleri olan Komuklar daha sonra buraya gelmişler ve Asurlularla savaşmışlardır. Asur hükümdarı Tıglatninip zamanında Komuklar yöreye egemen olmuşlardır.
M.Ö. 500-100 yılları arasında yöre, değişik kavimlerin istilasına uğramıştır. Persler, Makedonyalılar, Seleukoslar ve Romalılar bu bölgede hüküm sürmüşlerdir. M.S.V.yüzyılda Bizanslılar buraya hakim olmuştur. Bu arada Arap akınları başlamış, VII.yüzyılda Halit Bin Velid orduları bölgeyi ele geçirmiştir. Abbasi döneminde Midyat’ta imar ve kalkınma hareketleri görülmüştür. Midyat’taki köylerin çoğu Harun El Reşit döneminde kurulmuştur. Harun El Reşit’in oğlu Memun, Cizre-Mardin yolu üzerinde karakollar kurmuştur. Buraya yerleştirilen Arap-Türkmen kökenlilere Mahalmi ismi verilmiştir. Bu nedenle de Midyat ve çevresindeki köylere verilen Mahalmi sözcüğü buradan kaynaklanmaktadır. Bu insanlar Türkçe, Süryanice ve Arapça karışımı olan Mahalmice denilen bir dili kullanmışlardır. Prof. H. Hollerweger’ e göre, Mardin’in doğusuna ve Midyat’ın batısına düşen Mhalmoye’nin bir çok büyük köyü, 1209 yılından önce Hıristiyanlıktan İslamiyet’e geçmişlerdir.
Selçuklu egemenliğinden sonra yöre, Artukluların eline geçmiş, XV.yüzyılda Karakoyunlular ile Akkoyunlular arasında sık sık el değiştirmiş, XVI.yüzyılda Safeviler buraya hakim olmuştur. Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferi sırasında, 1517’de Osmanlı topraklarına katılmıştır.
XIX.yüzyıl sonlarında Diyar-i Bekr Vilayetinin Mardin sancağına bağlı olan Midyat, Cumhuriyet ilanından sonra Mardin iline bağlı ilçe konumuna getirilmiştir.
İlçede günümüze gelebilen tarihi eserler arasında; Meryem Ana Manastırı, Deyrulumur Manastırı, Ulu Cami, Cevat Paşa Camisi, Hacı Abdurrahman Camisi ve Sivil Mimari Örneklerinden taş evler bulunmaktadır. Ayrıca ilçeye bağlı Gelinkaya beldesinde Linyevri Mağarası bulunmaktadır.
Kenthaber Kültür Kurulu
Fotoğraflar, www.midyat.gov.tr adresinden alınmıştır.
