Cemal-i Halveti (Çelebi Halife)
(Aksaray, ? – Hicaz, 1494)
Mutasavvıf, Divan şairi. Aksaray’da doğdu (Bazı kaynaklara göre de Amasya’da doğduğu belirtilmektedir). Gerçek adı Mehmed, lakabı Hamidüddin, takma adı Cemalî’dir. Genellikle Çelebi Halife adı ile anılmaktadır. Şeyh Cemaleddin Aksarayî’nin soyundan olup Halvetiye tarikatının İstanbul’daki ilk temsilcisi ve Cemaliye kolunun kurucusudur.
İlk eğitimini Aksaray’da tamamladıktan sonra İstanbul’a gitti. Medrese öğrenimi sırasında tasavvufa ilgi duydu. Hacı Halife adıyla tanınan Seyyid Abdullah el-Kastamonî’nin öğrencisi oldu. Önce Karaman’a giderek Şeyh Alaeddin Halvetî’nin halifelerinden Şeyh Abdullah’a, onun ölümünden sonra Tokat’ta Şeyh İbn-i Tahir’e ve onun da vefatı üzerine Erzincan’a giderek Seyyid Yahya’nın halifelerinden Pîr Mehmed Bahaeddin Erzincanî’ye intisap etti ve ondan Halvetî hilafeti aldı. Halife sıfatıyla gittiği Amasya’da tanıştığı Sultan Mehmed’in oğlu Bayezid’i, manevî kişiliğiyle etkiledi ve onun daveti üzerine İstanbul’a geldi. Kocamustafapaşa’da kendi adına yaptırılan cami ve dergâha ilk şeyh olarak atandı (1489).
Bayezid tarafından kırk müridiyle birlikte Hicaz’a gönderildi. Dönüşte, Şam yakınlarındaki Tebük’te vefat etti; vasiyeti üzerine hac yolu üzerine gömüldü.
Tasavvufla ilgili Arapça, Farsça, Türkçe kimi yapıtlarının yanında, çeşitli dergilerde şiirleri yayınlandı. Bunlardan bir bölümü bestelenerek Halvetî dergâhlarında okundu.
Eserleri:
Tefsiru Sureti’l-Fatiha
Tefsiru Sureti’d-Duha ile’n-Nas
Tefsiru Ayeti’l-Kürsi
