Atkaracalar'ın tarihi

(Degerli Atkaracalar’li hemserilerim yasadigimiz bölge olan Atkaracalar’in geçmis tarihi hakkinda Istanbul, Taksim, Halk Kütüphanesi ve Beyazit Kütüphaneleri’nden yapmis oldugum arastirmalarda kaynakça belirterek bulgularin ileride tarihe isik tutmak amaci ile belgeleri ile birlikte hazirlamaya çalistim. Noksanlarinin mutlaka olacagi düsüncesiyle yapici elestirilerinize açik olarak saglam bilgiler bulunan hemserilerimin yardimlari ile geçmisimiz hakkindaki bilgiler gerçege uygun olarak bütünlesecektir. Bu tür bilgisi olan hemserilerimin internet araciligi ile tarihimiz hakkindaki bilgileri bütünlestirmek temel amacimdir.)

Atkaracalar’in kurulusu hakkinda kesin ve yazitlara dayali bir bilgiye 1080’li yillarinda rastliyoruz. Ancak 1080’li yillardan önceki yillara ait bilgileri edindigim bulgulardan yararlanarak açiklamaya çalisacagim. Anadolu’ya hâkimiyet konusunda Selçuklu’lar ve Bizans’ lilar arasida yapilan Malazgirt Meydan Muharebesi (1071)Selçuklu’ larin zaferi ile sonuçlaninca Türkler Anadolu’daki Bizans direncini kirmis ve Anadolu’ya yerlesmeye baslamistir. Malazgirt zaferinden sonra Danisment Beyligi komutanlarindan Emir Karatekin bu yörenin fethi için görevlendirilmis ve 1074’ de Çankiri’yi alarak Türk topraklarina katmistir. Atkaracalar’in kurulusu muhtemelen Çankiri’nin kurulusu ile yakindan ilgilidir. Anadolu’ ya ilk Türkmen akinlarinin basladigi bu yillarda Çerkes’in Türk boylarinca yerlesim alani olarak seçildigi Günümüzde Çerkes’e bagli Kinik, Bedil, Bayindir, Eymür, Avsar ve Dodurga gibi köylerin adlarindan anlasilmaktadir. Kursunlu’nun 1944 yilinda ilçe olmasina kadar Çerkes’e bagli olmamiz ve Türk boylarindan birinin adinin da KARACALAR USAGI olmasi bu tarihlerde bölgede yerlesilmesinin kanitidir.( Avni Ali CANDAR’in TÜRKLERIN KÖKLERI VE YAYILISI adli eseri). 1074 ten önceki yerlesim konusunda ise M.Ö 2000-1800’lü yillarda PAFLAGONYA’lilar olmustur. Paflagonya Kizil irmak ve Sakarya nehirleri arasinda yer alan Bu günkü Kastamonu, Çankiri, Zonguldak, Bolu ve Ankara illerini içerisine kapsayan bölgeye verile isimdir. Paflagonya’lilar Anadolu’nun en eski halklarindandir. Bu bölgelerde uzun süre yasamislardir. Paflagonya’lilara, Roma’lilara ve Galat’lilara ait kalintilar Atkaracalar’in civarinda yapilan kazi ve incelemelerden anlasilmaktadir.(Amasya Salnamesinde mevcuttur.)

Çerkes’in kizillar köyünde, Atkaracalar’in Höyük ve Karacahöyük(Karacük)köylerinde yapilan kazilardaki bulgular Paflagonya’lilar ve Galat’lar dönemine ait esya ve yerlesim yerleri ile ayni özellikleri tasidigi saptanmistir. Çankiri müze müdürlügünden edinilen bilgilere göre Atkaracalar’in yakinindaki Hüyük ve Karacük köyleri civarindaki Höyük’ler bunun kanitidir. HÖYÜK: Kazilinca genellikle altindan eski yerlesim yerleri, yapi kalintilari ve eski eserler çikan yayvanca tepelere verilen isimdir.

Çankiri Valiligi Müze Müdürlügünün 18.11.1988 tarihi ve 677/287 sayili yazilari ile sahsi adina gönderdikleri yazi aynen asagidaki gibidir.

Sayin Yadigâr TEZCANOGLU Çankiri ili Atkaracalar ilçesi Çar tözü mevkiinde yapilan define kazisinda bir adet gözyasi kabi ile bir adet gözyasi sisesi ele geçirilmistir. Bunun disinda ilçenize ait Müzemize ait bir eser yoktur. Ilçeniz için yapacaginiz çalismaniza katkida bulunabilecek su bilgilerden yararlanabilirsiniz. Ilçeniz kuzey kenarinda ÇEÇ Tepesi,ilçe merkezi iki saat kuzeyindeki Kizil inek (Kizil ibrik) köyünde küçük tepeler,Bayram ören ve Dalgoz köyleri arasinda Melen Çayinin güneyindeki Kizlar,Kus Tepesi diye bilinen Tümülüsüler bulunmaktadir.Atkaracalar ilçesi kuzeyindeki Karacahöyük köyünde ufak iki höyük bulunmaktadir.Yine Atkaracalar ilçesinin kuzeyinde yer alan höyük diye bilenen köy büyükçe bir höyügün eteklerinde kurulmustur.(bu bilgiler Ahmet GÖKOGLU PAFLAGONYA 1952 ve Tayip BASER’in Dünkü ve Bu Günkü Çankiri 1956 yilinda yayinlanan kitabinda mevcuttur.)Tevfik SIPAHI Çankiri Müze Müdürü.(Yazinin asli dosyamda saklidir.)



Yukarida bahsedilen höyük ve Tümülüs gibi bölgelere Atkaracalar’da da rastlamak mümkündür. Dumanli Dagi eteginin Çankaya yaylasinin hemen altinda isitma pinarinin sol tarafinda böyle bir höyük (yerlesim bölgesi) oldugu oraya gidenlerin gözünden kaçmaz.

Paflagonyalilarin Idari merkezi Kastamonu, dini merkezide Çankiri idi. Bu dönemlerde Paflagonya’lilar dis devletlerle olan iliskilerini bugünkü Zonguldak ilinin Amasra Ilçesindeki Amasra limani araciligi ile yapiyorlardi. Bu yolun Atkaracalar sinirlari içerisindeki istikameti simdiki adi ince Gelis, o zamanki adi katirci yolu veya Kervanyolu (Bu yolun Atkaracalar’daki ismi tuzcu yolu veya Koçsar (GOSSAR) yolu olarak bilinirdi.

Bu yol Kastamonu’dan baslar Çankiri, Koçhisar (Ilgaz),Karacaviran (Kursunlu) Karacalar,(Atkaracalar),Çerkes, ovacik, Zafranbolu (Safranbolu) ve Bartin Güzergâhini izleyerek Amasra limani ile birlesirdi. Bu yol Kastamonu, Çankiri ve Amasra arasinda tarihi önemi olan bir yoldur.

Bu yolun günümüzde varligi Atkaracalar’da Degirmen önü geçen Dolambaç dereyi Akmehmetgilin degirmeninin 200 metre arkasindan keserek, Çeç tepe yönünde Kursunlu istikametine dogru tarla siniri görünümünde devam etmektedir.

Nesilden nesil’e gelen anlatimlardan bu yolun islerliginden, bu yol üzerinde isleyen kervanlarin Atkaracalar’da mola verdikleri anlasilmaktadir. Karacalar’lilarda bu kervanlara yiyecek, yatacak yer, hayvan zahrasi (saman ve yem) ve hayvan kiralayarak gelir sagladiklari hala yaslilarca anlatilmaktadir.(Hava gilin Ömer ÖZ. Anisi).Atkaracalar’in Paflagonya’ lilarin isledigi bu yol üzerinde olusu yakinlarimizda ki tarihi bulgularin bu döneme ait olmasi o dönemde su andaki yerlesim yerinde insanlarin yasadiginin tarihi kanitidir.

Atkaracalar hakkinda kesin yazili bilgiler M.S. 1080 li yillarda rastlanmaktadir. Anadoluya ilk Türkmen akinlarinin basladigi 1080 yilinda Karacalar’in yerlesim alani olarak seçildigi yazmaktadir. Türklerin bir boyunun adinin KARACALAR USAGI bunlarin yerlesim yerinin de Çerkes ilçesi oldugu yazmaktadir.(Kursunlu’nun 1944 de ilçe olusuna kadar Atkaracalar’in Çerkes’e idari yönden bagli olusu yukarida yazili bilgiyi dogrulamaktadir.

Bu bölgede yasayan insanlardan rivayetlerle zamanimiza gelen bilgi ve bulgulara dayanarak ATKARACALAR isminin olusumunu açiklamaya çalisacagim. Su andaki yerlesim yerinin yakinlarinda yerlesmis bulunan birkaç sülalenin olusturdugu küçük köyler karsilastiklari müskülatlari çözebilmek için (bu müskülatlar Vahsi hayvanlardan korunma, eskiya tehlikesine toplu olarak karsi koyma, ihtiyaçlarini daha iyi karsiliya bilme ve Cuma namazlarini toplu olarak kilma) bir merkezde toplanmayi planlamislar. Toplu olarak yasanilacak yerinde Su andaki Atkaracalar’in oldugu yeri tespit ederek düsüncelerini gerçeklestirmislerdir.

Yerlesim yerinin birlesmesinin kesin ve yazili kaniti suanda HOSISLAMLARDA yatan Sih Hamza Pir Hazretlerinin civardaki küçük köyleri Cuma namazi kildirmak amaciyla topladigi bilinmektedir. Bu zatin Karacalar’da yasadigina dair yazili bilgiler SAKAIK-I NUMANIYE cilt 1 sayfa 222, SICILI OSMANIYE cilt 2 sayfa 109 kitaplarinda ve Evliya ÇELEBI Seyahatnamesi cilt 2 sayfa 177 de mevcuttur.

Karacalar köyünün çivarinda yasayan küçük kabilelerin olusturdugu köyleri ve kabileleri (BekirÖz Halk Egitim Müdürünün çalismasindan alinmistir.) ÇARTÖZÜ: Çatligil, Delihüseyingil (Ünaldi Soyadi olanlar) .PASAKÖYÖNÜ: Imamgil, Yortangil, Çapungil, Çalukgil ve boduslar. ERES:Çimbaslar ve Imamagagil.HOSISLAMLAR: Kadirogullari ,Veyisogullari(Güldere,Erbil ve Yürekli soyatlilar). KOVANLIK: Hacigil. Garipgil, Cicikgil, Karaoglangil. YANPINAR: Kenangil Kördanagil (Basol soyadi ) Küçükkaraçüren: Çikriklar, Ögütcügil,çitçogil.TASKÖY: Nalbatlar Çürükgil burulardan gelerek Karacalar’a yerlesmislerdir. Simdide ATKARACALAR isminin olusum biçimlerini günümüze gelen Rivayetlere göre açiklamaya çalisacagim.


BIRINCI RIVAYET: KARAÇALILIK: yerlesim biriminin yakin çevresi bitki örtüsü olarak ormanlik ve küçük bodur (ÇALI) dedigimiz agaçlarla kapli imis. Bu çali denen bodur dikenli agaçlar yakin zamana kadar bahçe ve avlu duvarlarinin üst kismina çamurla yapistirarak koruma amaçli çit olarak kullanildigini bizzat yasadim. Bu agaçlarin renklerinin siyaha yakin olmasi dolayisiyla Bu ismin kullanildigi rivayet edilmektedir. Karaçalilik ismine bir baska rivayette 4.Murat Bagdat seferinden dönerken Karacalarli süvariler çorak ovasinda düzenli bir sekilde karargâh kurmuslar. Padisah buradan geçerken burada asker mi var diye sordugunda, halk hayir burada asker yok burasi Karaçalilik burada Karacalar halki var burada çok iyi karaca gibi atlar yetisir dediginde 4.Murat zamaninda karaçalilik isminden bahsedilmistir.


IKINCI RIVAYET: ATLIKARACA: Atkaracalar ’dan geçen GOSSAR yoluna paralel olarak uzanan Bagdat yolu dogu ile batiyi birlestirmek ve dogudan batiya sefer yapan padisahlara geçit yolu olmakta idi.. Bu seferlere katilan padisahlar genellikle bu yolu izlemekte idiler.( Bilhassa 4. Murat’in bu yoldan üç kez geçtigi bilinmektedir).Ordulari ile bu yolu kullanirken Karacalarda konaklayarak, seferleri sirasinda yorulan ve zayi olan atlarini Karacalardan takviye ettigi yazilmaktadir.

Karacalar atlarinin begenildigi için halkta at besleme merakinin arttigi ve buna bagli olarak Atli karaca olarak söylendigi yaslilarin söylemlerinden bilinmektedir.


ÜÇÜNÇÜ OLASILIK

1-Anadolu’da tesadüf ettigimiz bazi Türk asiret esamesine göre orta asyada rastladigimiz bazi asiret isimlerinin oldugu bunlarin,

2-Anadolu’ya Türk ve Türkmen kabilelerinin hemen hepsinde birçok boy ve oymaklar oldugu çevremizdeki bazi köy ve yerlesim birimlerinin adlarinin geçmisten günümüze geldigi, bazi isimlerin bu biçimde olustugu, bunlarin bazilari (Çankiri, Çerkes Avsar, Eymür, Bedil, Kinik, Bayindir Dodurga. Araç, Karacaviran ,Gossar) oldugunu