Çankırı Evleri

Çankırı Evlerinden Bir Örnek

Çankırı sivil mimari örnekleri Türkiye’nin pek çok yerinde olduğu gibi yeni yapılanmadan ötürü yıkılarak ortadan kaldırılmıştır. Bununla beraber Kültür Bakanlığı Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu il merkezinde 79, Çerkeş’te 3, Ilgaz’da 11, Ilgaz Belören Köyü’nde 3 ve Yapraklı ilçe merkezinde 1 tane olmak üzere toplam 97 evi tescil etmiş ve koruma altına almıştır.

Çankırı evleri çok az ayrıntıları dışında Türk evi özelliklerinin tümünü bir araya getirmiştir. Bu evler zengin bir çeşitlilik sergilememekle beraber halkın ekonomik yapısına uygun olarak yapılmışlardır.

Çankırı evlerinin alt kat duvarlarında kesme taşlar kullanılmıştır. Ayrıca bunların arasına kerpiç dolgular ve ahşap çatkılar da yerleştirilmiştir. Duvar yüzeyleri alçı, toprak kireç karışımı bir sıva tabakası ile örtülmüştür. Yörede bu tür yapı üslubuna yeydene ismi verilmektedir.

Bu evler genelde iki katlı olup, birinci katlar kışlık olarak kullanılmıştır. Daha çok günlük yaşamın geçtiği yer olup, oldukça sade ve kullanışlıdır. Burada ev sakinleri yemek hazırlama, yeme ve oturmayı ön plana almışlardır. İkinci katlar daha manzaralı ve gösterişli olup, burada mutlak bir baş oda bulunmaktadır. Başodalar diğerlerine göre daha geniş ve ahşap işçiliği yönünden de oldukça zengindirler. Başodaların özellikle tavanlarına önem verilmiştir. Tavan göbeklerinde kök boya kullanılmış, bununla ilgili geometrik ve bitkisel bezemeler yapılmıştır.

Çankırı Evi Tavan Göbeklerinden Bir Örnek

Çankırı evlerinin ikinci katları çıkmalarla, eliböğründelerle dışarıya doğru açılmış ve odanın genişlemesini sağlamıştır. Bu kattaki odalarda sedirler ve yöresel dille makat denilen tahta sedirler yapılmıştır. Her odanın içerisine yüklük denilen tahta dolaplar yerleştirilmiş ve bunlardan bir tanesi gusülhane olarak kullanılmıştır. Odaların en görkemli yerine de alçıdan yapılmış ocaklar yerleştirilmiştir. Bunların kenarlarına da yöresel dilde şinanay denilen lamba veya mumluk konmak için raflar yapılmıştır. Bu odalardaki dolapların kenarlarına terece denilen ahşap küçük gözler açılmıştır.

Çankırı evlerinde cepheler güneye bakmakta, kuzey yönleri de soğuk iklimden ötürü genelde sağır olarak düz bırakılmıştır. Evlerin üst örtüsü bölgede yapılan oluklu kiremitlerle kapatılmıştır. Evlerde pencere sayısı genellikle çok azdır. Bunun da nedeni Çankırı’da uzun ve sert geçen kışlardan kaynaklanmaktadır.

Eski Çankırı evlerinde açık sofalı örneklere rastlanmaktadır. Sonraki dönemde, özellikle XIX.yüzyılda yapılan evlerde orta sofalar yapılmış ve birinci kattaki sofaların güney cepheleri kapatılarak kapalı sofalar şekline dönüştürülmüştür. Avlu kapıları Çankırı’ya özgü olup bunlar çift kanatlı olarak yapılmış, yörede çatal kapı olarak da isimlendirilmiştir. Ayrıca ev sahibinin mesleğine, zenginliğine göre yerli ustalar tarafından yapılan kapı tokmakları da birbirlerinden farklı şekiller göstermektedir.

Taş Mektep

Eski Çankırı evlerinin bulunduğu sokaklar dar ve Arnavut kaldırımı denilen moloz taşlarla kaplı idi. Bu sokaklardaki evler bazen bitişik nizamda, bazen de küçük aralıklarla birbirlerinden ayrılmış ve hepsinin arkasında birer bahçesi bulunmaktadır.

Çankırı evlerinden günümüze gelebilen örneklerin başında Yaran Evi (Coşkaralar Evi) gelmektedir. Çankırı sivil mimarisinin tüm özelliklerini yansıtan bu ev Mimar Sinan Mahallesi Nar Çıkmazı Sokağı’ndadır.

Çankırı Cumhuriyet Mahallesi’ndeki Taş Mektep denilen yapı Osmanlı döneminin son yıllarında yapılmış bir yapıdır. Günümüzde Güzel Sanatlar Lisesi olarak kullanılan bu yapı okul olarak yaptırılmıştır. İki katlı ve kesme taştan yapılan Taş Mektep, Çankırı sivil mimarisinin son dönem eserlerinden bir örnektir. Ayrıca buna benzer bir başka örnek de Şabanözü ilçesinde okul olarak kesme taştan yapılmıştır. Günümüzde de okul olarak kullanılmaktadır.

Kenthaber Kültür Kurulu

Fotoğraflar, www.cankiri.gov.tr adresinden alınmıştır.