Zara Genel Bilgi

Topraklarının büyük bölümü İç Anadolu Bölgesi’nde, daha küçük bölümü ise Karadeniz Bölgesi’nde, Sivas iline bağlı bir ilçe olan Zara, kuzeyinde Koyulhisar, kuzeydoğusunda Suşehri, doğusunda İmranlı, güney ve güneydoğusunda Divriği, güneybatısında Kangal, batısında Hafik, kuzeybatısında da Doğanşar ilçeleri ile çevrilidir. Sivas’ın orta kesiminde yer alan Zara, dağlık alanlar ve yer yer vadilerle parçalanmış bir arazi yapısına sahiptir. İlçenin kuzey kesimini Oyuklu Dağ (2.239 m.), kuzeydoğusunu Köse Dağının batı ve güneybatı uzantıları, güneyini de Tecer Dağları engebelendirmektedir. Tecer Dağlarının en yüksek kesimleri olan Gürlevik Dağı (2.688 m.) ile Bey Dağı (2.710 m.) ilçe sınırları içerisindedir. Tekeli (2.621 m.), Yılanlı (2.200 m.) ve Karababa Dağları ise ilçenin diğer yükseltileridir.

İlçe toprakları akarsu vadileri ile parçalanmıştır. Zara’nın orta ve kuzey kesiminden kaynaklanan sular Karadeniz’e, güneyinden kaynaklanan sular ise Fırat Nehri ile Basra Körfezi’ne dökülür. Ayrıca Yeşilırmak’ın başlangıç kolları da Köse Dağı’nın ilçe sınırları içerisinde kalan batı yamaçlarından kaynaklanır. İlçenin orta kesiminden doğarak derin vadiler meydana getiren ve Kızılırmak’a katılan akarsular bulunmaktadır. Bunlar Oyuklu deresi ile Acısu’dur. İlçenin batısında Tödürge Gölü ile ilçe merkezinin 15 km. kuzeyinde bir çok kuş türünün barındığı sazlık Kaz Gölü bulunmaktadır. Sivas’a 70 km. uzaklıktadır. Yüzölçümü 2.456 km2 olan ilçenin 2000 Yılı Genel Nüfus Sayım sonuçlarına göre; toplam nüfusu 33.425’tir.

Engebeli bir arazi yapısına sahip olan ilçenin tipik bir Kara iklimi hüküm sürmekte olup, Yazları sıcak ve kurak; kışları soğuk ve kar yağışlı geçer. Yağmur genellikle ilkbahar ve sonbahar mevsimlerinde yağar. İklim tipinin özelliğine uygun olarak gerek gece-gündüz gerekse yaz-kış mevsimlerinde sıcaklık farkları büyüktür.
İlçenin bitki örtüsü step görünümlü olup, dağlık alanlarda sarıçam ormanları vardır. Bolucan ve Beypınarı bucaklarının yüksek kesimlerinde de meşeliklere rastlanır.

İlçe ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Yetiştirilen tarımsal ürünlerin başında, arpa, buğday, mısır, çavdar, patates gelmektedir. Az miktarda da soğan, armut ve baklagiller yetiştirilir. Hayvancılıkta büyük ve küçükbaş hayvan yetiştirilmekte ve modern kovanlarda arıcılık ve alabalık yetiştiriciliği de yapılmaktadır. 1992 yılında Ütük Köyünde yıllık 30 ton kapasiteli Alabalık Üretim Tesisi kurulmuştur. İlçe topraklarında magnezit ve talk yatakları bulunmaktadır.

Zara çevresinde yapılan arkeolojik araştırmalar Neolitik Çağda (MÖ.10000-5500) yörede yerleşim olduğunu göstermektedir. Özellikle Zara ile Hafik arasında bulunan bir höyükte yapılan kazılarda Neolitik Çağlarda yapılan çakmak taşından aletlere, el değirmenlerine rastlanmıştır. Tödürge Gölü civarındaki Çilhasan Mevkiindeki Kültepe ile Tepecik Höyüklerinde Kalkolitik Çağa (MÖ.5500-3500) ait buluntularla karşılaşılmıştır. Ayrıca Demiryurt (Tödürge) Köyü civarındaki mağaralarda da Kalkolitik döneme ait buluntular ele geçmiştir.

Hitiler MÖ.2000-1000 yılları arasında burada İştitina isimli bir kent kurmuşlar ve bu kent ticaret yolları üzerinde önemli bir konuma ulaşmıştır. MÖ.1000-900 yılları arasında Urartular, MÖ.700-600 arasında Kimmerler, MÖ.585’te Medler, MÖ.350 yılında da Persler buraya egemen olmuşlardır. Büyük İskender’in Pers imparatorluğunu sona erdirmesinden sonra Sivas ile birlikte Zara da Kapadokya Krallığının sınırları içerisinde kalmıştır.MS.18’de Roma imparatoru Germaniakus’un Kapadokya bölgesini ele geçirmesi ile Romalıların uç karakollarından birisi olmuştur. Roma’nın ikiye ayrılmasından sonra yöreye Bizanslılar hakim olmuş, X.yüzyılda da Bizans’ın Sebasteia Themasının içerisinde yer almıştır.

Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra Türkmen boylarının yöreye yerleşimi hız kazanmıştır. Kısa bir süre Selçuklu egemenliği altında kalan Sivas’ta Danişmendli Beyliği kurulmuştur (1075) . Danişmendlilerden sonra yöre 1175 yılından itibaren yeniden Anadolu Selçuklu hakimiyeti altına girmiştir. 1243’te de Moğol istilasına uğramıştır. Ardından 1340’ta Eretna Beyliği yöreye hakim olmuştur. Eretna beyliğinin yıkılması ile Kadı Burhanettin devletinin denetimine giren Zara1408 yılından sonra Osmanlı hakimiyetine dahil olmuştur.

XIX.yüzyılda Sivas vilayetinin merkez sancağına bağlı Koçgiri kazasının sınırları içerisinde idi. Osmanlı 1888 Devlet Salnamesinden öğrenildiğine göre Kanuni Sultan Süleyman 1539’da Koçgiri aşiretini buraya yerleştirmiştir. İsmini Koçgiri aşiretinden almıştır. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Kırım ve Kafkas göçmenleri buraya yerleştirilmiştir.

Kurtuluş Savaşı sırasında burada 6 Mart-17 Haziran 1921 tarihleri arasında Koçgiri İsyanı olmuş ve Nurettin Paşa tarafından bu isyan bastırılmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonra da Sivas’a bağlı ilçe konumunu sürdürmüştür.

İlçede günümüze gelebilen tarihi eserler arasında; Şehir merkezinin kuzeyinde Tolos Tepesi’nde, Hatip Mahallesi’nde Demirkazık Tepesi’ndeki mağaralar, Tödürge Köyü civarındaki Kaya Mağaraları, Oyuklu Höyüğü, Lafçılar Ağılı Höyüğü, Tödürge Gölü civarındaki Çil Hasan mevkiindeki Kültepe ve gölün batısında bulunan Tepecik Höyükleri ve Çarşı Camisi, Demiryurt Köyü Camisi, Şeyh Merzuban Türbesi, Acısu Köprüsü  ve Türk Sivil Mimari Örneklerinden evler bulunmaktadır.

Kenthaber Kültür Kurulu

Fotoğraflar, www.zara.gov.tr. adresinden alınmıştır.