Eskiden ne Bodrum, Çeşme, Marmaris benzeri yerler keşfedilmemişti. Mütedeyyin kişiler için yakın sayfiye Boğaz, uzak sayfiye Yalova ya da adalardı. Listede Safranbolu da vardı var olmasına ama emeklilik ya da birkaç aylık sürecek nekahat/istirahat dönemleri için akla gelirdi Safranbolu. Yaz aşklarının mekânı mesirelerdi. Hanedan mensupları içinse yalılar...

‘Vuslata şayan senindir devran!’ Ey kavuşma isteği uyandıran güzel, zaman senindir manasındaki bu söz 5. Murad’ın şehzadeliği sırasında amcası Sultan Abdülaziz’e refakatle Avrupa seyahatine çıkarken geride bıraktığı sevgilisi Şayan Hanım’a dudaklarına her değdiğinde kendisini hatırlaması için özel sofra takımından ayırıp verdiği kaşıkta yazılıydı.. Topkapı Sarayı eski müdürü rahmetli Haluk Şehsuvaroğlu veliahd şehzadenin Şayan Hanım için Beyoğlu’nda bir fotoğrafçıya giderek özel poz verdiğini ve fotoğrafı sevgilisine ithafla imzaladığını anlatıyor. Ve Şayan Hanım’ın şehzade Dolmabahçe Sarayı rıhtımından Sultaniye Yatı’na gidene hatta tekne Marmara’da gözden kaybolana kadar pencerede durup gözyaşı döktüğünü.

Eski aşklar böyleydi deyip geçmek mümkün belki.. Kuşkusuz her şey gibi eski aşklar da farklıydı. Ama anlatılanlar hanedan ya da İstanbul’un kalburüstü aileleri söz konusu olduğunda kayıtlara büyük aşk diye geçen hadiselerin pek çoğunun uzun ömürlü olmadığını gösteriyor.

Hanım sultanlar semti Ortaköy

Boğaziçi’ni Osmanlı sarayı geç keşfetti. 18. yüzyıla kadar Beşiktaş’tan ilerisi gayrimüslimlerin rağbet ettiği yer sayıldı. Ancak 18. yüzyıl sonundan itibaren Boğaz özellikle hanım sultanlar yani prenseslerin gözdesi oldu. Boğaz deyince de Ortaköy.

Örneğin uzun yıllar İstanbul Yüzme İhtisas Kulübü tarafından kullanılan Ortaköy Camii’ne bitişik bina Hatice Sultan Yalısı’ydı.. Hatice Sultan yazının girişinde kendisinden söz ettiğim 5. Murad’ın eşi Şayan Hanım Sultan’ın kızıydı.
Abdülaziz şehzadelerin birden fazla çocuk yapmalarını yasaklayan kararını bildirdiğinde Şayan Hanım hamileydi. Bilinen, 5. Murad’ın bu durumu amcasına bildirip ondan Şayan Hanım’ın çocuğu aldırması için izin istediği ve bu izni aldığı ancak doktor Mehmet Emin Paşa tarafından hamileliği sonlandıracak ilaçlar verilen genç kadının bunları kullanmadığı. Durum anlaşıldığında iş işten geçmişti. Bu yüzden Şayan Hanım Sultan Hatice Sultan’ı gizli doğurdu ve saraydan habersiz büyüttü.

Babası 5. Murad’ın tahta çıkıp üç ay padişahlık yaptığı 1876’da Hatice Sultan 6 yaşındaydı. Babası tahttan indirildikten sonra ise onunla birlikte Çırağan Sarayı’na kapatılıp dışarıyla ilişiği kesildi. Kardeşi Fehime’yle birlikte babasının nezaretinde iyi eğitim alan Hatice Sultan öylesine unutulmuştu ki, padişah kızlarının babaları tahtta olmasa dahi padişah iradesiyle evlendirilmesi adet olduğu halde 2. Abdülhamid güzelliği herkesin dilinde olan prensesi baş-göz etmeyi düşünmedi.Hatice Sultan bunun üzerine amcasına 31 yaşına geldiğini Çırağan’dan çıkmak ve evlenmek istediği haberini iletti. ‘Harem ağalarından biri dahi olsa’ diyordu. 2. Abdülhamid bir daha Çırağan’a dönmemeleri şartıyla iki kardeşi Yıldız Sarayı’na aldırdı. Ama yine tecrid edilmişlerdi ve bu yüzden 2. Abdülhamid’in kızları peş peşe evlenirken onlara talip olan çıkmıyordu. Bir kere daha başvurdu padişaha Hatice Sultan. Neticede 2. Abdülhamid onu alaydan yetişme, inzibatta sorgucu olarak çalışan hayli çirkin ve kaba bir adam olan Vasıf Efendi’yle damada paşa unvanı vererek evlendirdi.

Ortaköy’deki yalıda yapıldı düğünleri. Güzel, hırslı ve gururlu bir kız olan Hatice Sultan’ın kocasını görür görmez ondan tiksindiği ve ‘Kendi kızlarını Osman Paşa’nın oğullarına verirken bizi kimlere layık gördü’ diye padişaha tepkisini dile getirdiği anlatılır. Gerdek gecesi kocasını yatak odasına almayıp başka odada yatırdığı da. Öylesine öfkelenmişti ki Hatice Sultan 1904 senesi yazında 2. Abdülhamid’in en sevdiği kızı yalı komşusu Naime Sultan’ın kocası Gazi Osman Paşa’nın oğlu Kemalettin Paşa’yla mektuplaşıp onu yoldan çıkarttı. Aşıkların birbirlerine yazdıkları mektupların 2. Abdülhamit’in eline geçmesi üzerine padişah Naime Sultan’ı Kemalettin Paşa’dan boşattırıp rütbelerini söktürdü ve Bursa’ya sürgün etti. Hatice Sultan da kocasından boşandı. çalkalayan skandal 5. Murad’tan saklandı önce. Fakat daha sonra vaziyet devrik padişaha duyuruldu. Sultan Murat’ın ‘Baba bunu da mı yaptı? Şimdiye kadar ben onurumu korudum. Benim ölümüme sebep Hatice olacak’ dediği söylendi. Şeker hastası olan devrik padişah birkaç ay sonra vefat etti.

1908’de Abdülhamit’in tahttan devrilmesiyle birlikte Kemalettin Paşa İstanbul’a döndü; rütbelerini geri aldı. Ama Hatice Sultan onun evlilik teklifini reddetti. 1909 yılı yazın da kız gezisinde kurulu eğlence parkını dolaşırken kendisinden küçük Hicaz Defterdarı Hayri Bey’in oğlu Dışişleri katiplerinden Rauf Bey ile tanıştı ve onunla evlendi. Ama bütün İstanbul’un diline düşmeye aldırmadan maceralı hayatına devam etti. Ve dünya savaşı yıllarında Rauf Bey’den de boşandı.
V. Murat’ın diğer kızı Fehime Sultan’ı da sakin başladığı hayat bir kır gezisinde alt-üst oldu.. 2. Abdülhamid, Hatice Sultan’a kıyasla ağırbaşlı gördüğü yeğenini mülkiye mezunu, orta halli bir ailenin oğlu olan Galip Bey ile evlendirmiş ve damada önce vezirlik sonra devlet şurası üyeliği vermişti. İlk bakışta iyi giden bu evlilik Fehime Sultan’ın bir kır gezintisinde dolaşırken, subaylıktan ayrılmış, evli ve iki çocuk sahibi Mahmut Bey’e gönlünü kaptırmasıyla son buldu. Fehime Sultan Galip Paşa’dan boşanıp Mahmut Bey ile evlendi. Ancak cumhuriyetin ilanından sonra hanedanın yurt dışına çıkarılması kararı alınınca Mahmut Bey satıp savdığı eşya ve emlakın parasını alıp ortadan kayboldu.
Son olarak her iki hanım sultanın da yaşlılık günlerini had safhada yoksulluk ve ihtiyaç içinde geçirdiklerini kaydedeyim.

Çerçeve

Esma Sultan’ı tahta çıkarmak mı?

1. Abdülhamid’in kızı Esma Sultan Osmanlı prensesleri içinde hakkında en fazla dedikodu ve spekülasyon olandır. Libidosunun yüksekliğinden tutun siyasi ihtirasına kadar onunla ilgili anlatılanların her biri pekâlâ ayrı bir roman/film konusu olabilir.

1789’da babası öldüğünde Esma Sultan 11 yaşında, kardeşi 4. Mustafa 10 yaşında olduğu için tahta kuzenleri 3. Selim çıkmıştı.. Ve bu güzel prenses üç sene sonra padişahın isteğine uyarak 35 yaşındaki Kaptan-ı Derya Küçük Hüseyin Paşa’yla evlendi.

Bilinen onun mutlu bir evlilik hayatı geçirdiği. Divanyolu’nda kendine ait bir sarayı, Çamlıca’da, Maçka’da ve Eyüp’te köşkleri, Kuruçeşme’de bir yalısı vardı. Esma Sultan 25 yaşındayken Hüseyin Paşa’nın vefatıyla dul kaldı ve bir daha evlenmedi. Yazları Çamlıca’daki yalısında oturan prenses hakkındaki ilk dedikodu onun 3. Selim’in tahttan indirilmesiyle sonuçlanan Kabakçı Mustafa isyanında parmağı olduğuydu. Onun öz kardeşi 4. Mustafa’nın padişahlığını 3. Selim’e karşı isyan örgütleyecek kadar isteyip istemediği bilinmez; ama isyanı desteklediği açıktır.

Nitekim bir sene tahtta kaldıktan sonra 4. Mustafa’nın tahttan indirilip yerine tekrardan 3. Selim’in geçirilmek istendiği olaylar dizisi 3. Selim ve 4. Mustafa’nın katledilip 2. Mahmud’un tahta çıkmasıyla noktalandı. Önemli bir tarihçi olan Enver Ziya Karal 2. Mahmud’un padişahlığına kesinlikle muhalif olan bazı Yeniçeri ağalarının bu kargaşa sırasında tahta Esma Sultan’ı çıkarmayı düşündüklerini kraliçe idaresi konusunda Avrupa’yı örnek gösterdiklerini söyler.

Esma Sultan’ın daha sonra 2. Mahmut’un güvenini kazandığını ve padişahın her vesileyle zamanını kız kardeşinin yanında geçirdiğini ve onun Çamlıca’daki köşkünde vefat ettiğini de kaydedeyim. Esma Sultan Divanyolu’ndaki köşkünü yıkılarak 2. Mahmud’un oraya defnedilmesini istedi. Ve onun isteği yerine getirildi. Bu türbeye bilahare kem kendisi hem iki yeğeni Sultan Abdülaziz ve 2. Abdülhamid defnedildi. Yetenekli bir bestekar olarak eserleri günümüze de itikal eden Esma Sultan’ın Ortaköy’deki tarihi yalısını zevk alemleri için kullandığı söylentilerinin hayli abartılı, o nitelikte gecelerin kanlı sonlandığı iddialarının ise hayal mahsulü olduğunu da ekleyeyim.

Avni Özgürel - Radikal

Yayın Tarihi : 20 Temmuz 2009 Pazartesi 17:04:43