GEÇMİŞTEN GELECEĞE KÖPRÜ: VALİDE HAN

Kösem Sultan’ın yaptırdığı ve yıllar boyunca ticaretin önemli bir noktası olan Büyük Valide Han’da akademisyenlerin sürdürdüğü çalışmalar sergi haline getirildi

İstanbul’un en önemli hanlarından Büyük Valide Han üzerine 2006 yılından bu yana kapsamlı bir proje yürütülüyor. 17. yüzyılda Kösem Sultan tarafından yaptırılan ve bir zamanlar Anadolu ticaretinin önemli bir noktası, tekstilin kalbi olan Büyük Valide Han, Prof. Dr. Ayşegül Baykan, Doç. Dr. Belkıs Uluoğlu, Yrd. Doç. Dr. Zerrin İren Boynudelik ve Öğr. Gör. Burak Sevingen’den oluşan ekip tarafından enine boyuna inceleniyor.
Ekip, TÜBİTAK’ın desteklediği “Büyük Valide Han: Kültürel ve Toplumsal Belleği İnceleme, Dokümantasyon ve Yazılım Projesi” kapsamında hanın geçmişine, günümüze ve hatta geleceğine dair pek çok veri sunuyor. 2009 Haziran’a kadar sürecek olan projenin şu ana kadar elde edilen verileri ise, 25 Aralık’ta açılan ve 15 Ocak’a kadar sürecek olan bir sergiyle izleyiciye sunuluyor.

Her şeyin olacağı bir paket

Tarihi Yarımada’da Çemberlitaş, Beyazıt ve Eminönü arasında kalan Hanlar bölgesindeki Büyük Valide Han’da açılan sergiyi ve han üzerine çalışmaları Zerrin İren Boynudelik ile konuştuk...

Büyük Valide Han ile ilgili nasıl bir çalışma gerçekleştirdiniz?
Geçmişten günümüze Valide Han’a dair her türlü bilgiyi kayıt altına almak istedik. Öncelikle arşiv taramaları yaptık. Sanat tarihi içerisinde hanın konumuna baktık. Han üzerine yazılmış mesela Reşat Ekrem Koçu’nun, Murat Belge’nin, Evliya Çelebi’nin yazılarını bir araya getirdik. Koruma Kurulu’nun dosyalarını inceledik. Bütün bu bilgileri, birisi “Büyük Valide Han neymiş” derse, onunla ilgili her şeyi bulabileceği bir paket haline getiriyoruz.

Özellikle Valide Han’la ilgilenmenizin nedeni neydi?

O biraz kişisel. Ayşegül Baykan ile birlikte 2003’teki İstanbul Bienali kapsamında Mike Nelson’ın Valide Han’da gerçekleştirdiği işini görmüştük. Burası ne olacak acaba, giderek daha kötü hale mi gelecek diye düşünüyorduk. Çünkü aynı anda kentsel dönüşüm planları söz konusu olmaya başladı.
Popüler bilgiler var

Sergiye gidenler neler görecek?

Sergide daha popüler bilgiler yer alıyor. Hanın tarihini, çalışanlarını, sıradan bir ziyaretçinin göremeyeceği köşeleri, iş ortamlarını gösteriyoruz. Hanın bugünkü sahipleri anlatıyor bize hanı. Tüm bilgiler, panolar üzerinde bulunuyor. Hanın içine dair videolar ve fotoğraflar bilgisayar ortamında gösteriliyor. Benim ses enstalasyonum ve Burak Delice’nin handa geçen oyun projesi de sergide var. Mekânın boş bir odasına da Namık İsmail’in ‘30’larda yapmış olduğu Büyük Valide Han tablosunun dijital baskısını astık.
Valide Han bir zamanlar ticaretin merkeziymiş. Çok iyi bir dokuma potansiyeli varmış. Tüm bunların azaldığını görüyoruz. Hem teknoloji değişiyor hem de tarihi yarımada çevre kirliliği yaratan üretim faaliyetlerinden temizleniyor. Dokuma da bunlardan biri. Üretim faaliyetlerinin biçim değiştirdiğini görüyoruz. Biz bir fonksiyonlandırma önereceğiz tabii. Yani burası keşke şöyle bir şey olsa diyeceğiz.

Projenin devamında neler yapacaksınız?

Proje tamamlandığında bu verileri yayımlayacağız. Ayrıca web sayfası açıyoruz. Elimizdeki bu kaynaklardan tüm belediyeler, sivil toplum kuruluşları yararlanabilir.

Valide Han’ı mimari açıdan nasıl değerlendiriyorsunuz?

Büyük Valide Han, İstanbul’daki en büyük hanlardan biri. Plan olarak da çok orijinal çünkü diğerlerinden farklı olarak üçüncü bir avlusu var. Fakat mimarisine yapılan aşırı müdahaleler ve bakımsızlığı nedeniyle giderek daha da yıpranıyor.

Hanla ilgili daha önce böyle bir çalışma yapılmış mıydı?

Sadece bazı doktora çalışmalarında hanın adı geçiyor. 1930-40’larda burada çalışmış olan yabancı bir mimarın öğrencilerine yaptırdığı röleveler kullanılıyor hâlâ. Şu anda zaten orada bir röleve çalışması yapmak mümkün değil. Çünkü orijinaline dair neredeyse hiçbir şey kalmamış.