Fotoğraf sanatçısı Cemal Turgay ‘Ben İzmit. İşte Suretim’de sevdalı olduğu İzmit’i fotoğraflarla anlatıyor. İzmit’in 415 suretini bir araya getiren Turgay, İzmit’in dilini çözüp onu geveze bir kent kılıyor

İzmit’in sesini duymaya görün,
İzmit’i İzmitliler ile birlikte aramaya koyulacaksınız.
Bulmak o kadar da önemli olmayacak;
arama ahvalini seveceksiniz asıl.

“Bir tren sesi duymaya göreyim/ İki gözüm,/ İki çeşme” mısralarının yazarı, Yol Türküleri’nde “İzmit sokakları yaprak içindeydi” diyor. O yapraklar çınarlardan dökülmüş olsa gerek. Şimdi söyleyebiliyorum bunu. Şimdi, yani İzmit’i tanıdıktan sonra... İzmit’in konuşan fotoğraflarını dinledikten sonra...

İzmit’in dilini çözen, onu geveze bir kent kılan İzmitli bir sanatçıdır. Kentine sevdalı İzmitli bir fotoğraf sanatçısı: Cemal Turgay. İzmit’in 415 suretini bir araya getirip, her birine tek tek söz verdiren Cemal Turgay, otuz üç ismin verimleriyle oluşan bu kent korosunu önce TÜPRAŞ’a dinletir. Türk sanayisinin en büyük kuruluşu, kültür-sanat alanında da değer yaratma heyecanını tetikleyen bu çok sesli koral albümün yayımlanmasına destek olur; sözünü tutar, kentine sahip çıkar. İzmit’in konuşan fotoğrafları önce editörün ve tasarımcının ardından basımevinin özenine bırakılır. İzmit’i susturabilene aşkolsun!..
İzmit’in konuşan fotoğrafları arasında Azeryan’a ait 1907 tarihli, Turhan Akkuş’a ait 1956 tarihli ve bir Fransız mühendise ait 1878 tarihli 3 tablo ile 1940’lı yıllara ait 6 İzmit Halkevi programı ve 1970’li yıllara ait 2 tiyatro afişi de vardır. Bir foto-kart ise ön ve arka yüzüyle katılır İzmit’in anlattıklarına...

Otuz iki nokta vardır ki, yıllar önce o noktadan görülen ile, aynı noktadan yıllar sonra ne görüldüğü aynı açıda fotoğraflanarak yan yana getirilir. 64+1 fotoğrafında “ne idim, ne oldum” der İzmit, değişmeden durulur mu?

Asıl sorun; aramak
SEKA Kâğıt Fabrikası’nda üretilen ilk kâğıdın çıkışı ya da temel atma töreninde ‘kalkınma eseri’ tanımıyla henüz sadece bez afiş üzerinde varlık gösteren İzmit Rafinerisi de konuşan fotoğraflardandır. Ama İzmit, fotoğrafsız da konuşur. Peyamı Sabah gazetesi başyazarı Ali Kemal Bey’in linç vakası, Üsküdar vapuru faciası ya da 17 Ağustos depremi gibi, kitapta fotoğraflan[a]mamış ahvalini de anlatır. Kayıp canların hatırası en derinden duyulur. Bütün acılı suretler gibi vicdan avazından...

İzmit’in konuşan fotoğraflarını duymaya görün... Neden bir kentin sakinleri çarpık kentleşmenin yok ettiği kentlerini arar, anlayacaksınız. İzmit’i İzmitliler ile birlikte arayacaksınız. Bulmak o kadar da önemli olmayacak; arama ahvalini seveceksiniz asıl. Rehberinize güvenebilirsiniz; fotoğraflarla kentini hikâye eden Cemal Turgay’dır.
Tersaneden, Saraybahçe’den Körfez’e bakan; Körfez’den kentine bakmaya doyamayan.../ -ki siz de vurulacaksınız beyaz tenteli sandallara, güneşlenen uskumrulara, Yavuz’a... Kasaba kokusunu siz de alacaksınız... Faytonların parke taşlardaki tekerlek izini sürendir o.../ -ki siz de duyacaksınız atların nal sesini... Faytoncuyu, zillere dokunurken yakalayacaksınız. Kolektör çalışması sırasında kesilip yerde upuzun yatan ulu çınar üstüne “Bu, kıyıya vurmuş bir balinaya benzemiyor mu?” diye soran da odur.../ -ki sizin de içiniz titreyecek çınarlı kentin sokaklarını dolaşırken. İçinden tren geçen bir kentin sakiniyken, tren sesi duymaz olandır o.../ -ki siz de iki gözünüz iki çeşme, bir tren sesi arayacaksınız; ama nafile!

Hemen her kareye sokulmuş, cismiyle değilse ismiyle, o da değilse gölgesi, iziyle hissedilen İzmitliler çıkacak karşınıza. Cemal Turgay’ın dostlarıyla tanışacaksınız. Okul sıralarından mahalle maçına, terziden kitapçıya, gazete bayiinden belediye başkanına, konserde, temsilde ya da yemekte... İzmit’in ağırladıklarıyla da karşılaşacaksınız, Atatürk’le, Nâzım Hikmet’le, Ruşen Hakkı’yla... Menderes’ten İnönü’ye, Ara Güler’den İdil Biret’e aklı İzmit’te kalmış, İzmit’e gönülden bağlanmış konuklarıyla...

Bu kadar mıdır İzmit? Körfez, fayton, çınar ve tren?.. ve İzmitlilerden mi ibarettir? Değil mi ki çok sevilen kayıp bir kentten kalan bunlardır, evet, bu kadardır İzmit. Cemal Turgay işte bu İzmit’i aramaktadır. İnanmayan çınarlara sorabilir.

BEN, İZMİT. İŞTE SURETİM
Fotoğraflarla Bir Kentin Hikâyesi Cemal Turgay, TÜPRAŞ Yayını, 2007, 470 sayfa.