Kuvayı Milliyecilik’le Belçika’da tanıdığı Emile Vandervelde’in temsil ettiği II.Enternasyonal Sosyalizmi’ni harmanladığı düşüncelerini; kısa sürede yerli, milli ve halkçı bir sosyalist yapıya dönüştürdü.

Bu doğrultuda Balya maden işçilerinin grevini örgütleyerek, onlara Balıkesir üzerine “Açlık Yürüşü” eylemi yaptırdı.

Halkevi başkanlığı, gazete ve kitap yayıncılığı, maden işçilerini greve sürükleme gibi düşünce ve eylemlerinin bölgedeki egemenlerin tepkisini çekmesi üzerine; Balıkesir’den uzaklaşarak, asli mesleği olan hukuk alanında bazı görevler üstlendi.

Cezaevleri Genel Müfettişliği’nden, Temyiz Başsavcı Yardımcılığı’na, İmralı modern cezaevinin kuruculuğundan müdürlüğüne dek bir sıra görevde bulundu.

Edirne Çocuk Islah Evi’ni kurdu.

İmralı Cezaevi’nin müdürlüğünü yaptığı sırada, 1941’de, NAZİ orduları Türkiye’nin Bulgaristan ve Yunanistan sınırlarına gelip dayandığında mahkumlarla, dışarıdan yardımcı olacak kimi yurtseverlerle birlikte, olası bir Alman saldırısına karşı, Mudanya dağlarının gerisine çekilerek verilecek bir “gerilla harbi”ni örgütlemeye koyuldu.

Dönemin tek sol muhalif gazetesi Tan’da; 31 Mart 1945’ten gazetenin tahrip edildiği 4 Aralık 1945’e kadar, “Adiloğlu” takma adıyla yazdığı kroniklerde; en çok, Tek Parti Diktatörlüğü’nün hukuksuzluğunu göze batırınca, gerçek kimliğini öğrenen Milli Şef İsmet İnönü; Adalet Bakanı’na, “Susturun şu köpeği!” emrini verdi.

Tek Parti Diktatörlüğü’nün güdümlendirdiği 4 Aralık 1945 saldırısında; kronikler yazdığı Tan gazetesi, kendisinin çıkardığı Gün dergisi, kurucubu ve yazarlarından olduğu Yeni Dünya gazetesi, sahibi bulunduğu Lena Kitabevi tahrip edildi.

İllegalitedeki Türkiye Komünist Partisi’nin 1946’da, legale çıkan kolu olan Türkiye Sosyalist Partisi’nin kuruculuğuna ve başkanlığına Plenum kararıyla getirildi.

Plenum kararına ve protokole rağmen, bir ay sonra, Doktor Şefik Hüsnü Değmer, ikinci bir sosyalist parti kurarak Esat Adil’in karşısına dikildi.

Aynı yılın 16 Aralık’ındaki tutuklamalardan sonra açılan davada Esat Adil’in TKP ile organik bir bağı olmadığı için partisi ve kendisi beraat etti.

1950 yazında bu kez Türkiye Sosyalist Partisi’ni TKP’yle hiçbir bağlantısı olmaksızın ikinci kez kurup faaliyete geçirdi.

Türkiye Sosyalist Partisi, 1952 Haziranı’nda tekrar kapatıldı, Esat Adil öteki yöneticilerle birlikte tutuklanıp yargılandı.

Bu davada, partinin üyelerinden şair Attila İlhan, Esat Adil’in ve öteki yöneticilerin aleyhinde “kamu tanığı” olarak ifade verdi.

Esat Adil, tahliye olduğu 1953’ten sonra bir yandan avukatlık yaparken; devrimcilerin ve sosyalistlerin davalarına ücretsiz olarak bakıyordu.

Öte yandan, Doktor Hikmet Kıvılcımlı’nın Vatan Partisi’ne omuz verirken, Vatan Partililer tutuklanıp yargılanmaya başladığında da onların gönüllü avukatlığını yapıyordu.

1956 Martı’nda, Halil Lütfü’nün atılım yapan Tan gazetesinde bir süre, “Avukatınız Diyor Ki…” köşesini yazıp, “Günaydın” sütununda “Haydar Günay” takma adıyla kronikler kaleme aldı…

1958 Eylülü’nde şüpheli bir biçimde öldü.

Araştırmacı-Yazar Emin Karaca’nın yıllardır elinin altındaki bir konu olan Esat Adil’in hayatını, mücadelesini ve eserlerini ele alan çalışması nihayet tamamlandı.

“UNUTULMUŞ SOSYALİST: ESAT ADİL”de; Esat Adil’in Balıkesir’de günlük olarak çıkardığı “Savaş”ın kupürlerinden, eserlerinin kapaklarına, gazete-dergi yazılarından 1956 Tan’ındaki “Avukatınız Diyor Ki…” köşesine dek her şey belgelendi.

Tan, Gün, Gerçek (1946), Başdan, Haftalık Gerçek (1950), Günlük Gerçek (1950)’teki yazılarından örnekler sıralandı.

Eser BELGE yayınlarından çıktı..

M. Yüksel Özbek/kenthaber

Yayın Tarihi : 23 Şubat 2008 Cumartesi 11:21:57

Güncelleme :23 Şubat 2008 Cumartesi 11:32:14