‘İslamcı feminist’ yeni TL'de!

50 liralık Türk Lirası banknotu üzerine fotoğrafı basılan Türk edebiyatının ilk kadın romancısı Fatma Aliye Hanım, (1862-1936) tarihçi Ahmed Cevdet Paşa’nın kızı. 

Okuma yazmaya ilgisi küçük yaşta başladı. Fransızcayı evde kendi kendine kitaplardan öğrendi. 16’sında Abdülhamit’in Kolağası Faik Bey’le evlendi.
Dört kızından biri olan İsmet, 1926’dan sonra evden kaçıp Katolik rahibe olunca zorlu bir döneme giren Fatma Aliye bütün mal varlığını kızını bulmak uğruna harcadı, ancak bulamadı.

‘Bir Kadın’ mahlası
Edebiyat çalışmalarına 1889’da George Ohnet’in “1 Volonte” adlı romanını Türkçeye çevirerek başladı. Bu çeviride imza olarak “Bir Kadın” mahlasını kullandı. Kendi adını kullanarak yayımladığı ilk romanı Muhadarat 1892’de, ikinci romanı Udi 1899’da çıktı.
Fatma Aliye, eserlerinde kadın sorunlarına ağırlıkla yer verdi. Kadınların ekonomik ve toplumsal yaşamda daha fazla yer almaları için uğraştı. Bununla ilgili çalışmalar yaptı. Bu çalışmalarından dolayı feminist hareketin ilk önemli kadınlarından biri olarak biliniyor.

Örtünmemek günah
Fatma Aliye, İslamcı çevrelerde daha çok bilinen bir kadın yazar. Dini konulardaki görüşleri ile de dikkat çekiyor. Firdevs Canbaz’ın Bilkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’ne verilen “Fatma Aliye Hanım’ın Romanlarında Kadın Sorunu” isimli mastır tezindeki bilgilere göre Fatma Aliye, Nisvân-ı İslâm’da kadınların saçlarının örtülmesinin dinin gereği olduğunu ancak yüzü örtmenin sonradan âdet edinildiğini belirtir: “İşte bu tuvaletin üzerine zinetten âri ve bolca bir şey giyilir ve saçlar da bir baş örtüsüyle örtülürse şeriata muvafık surette tesettür edilmiş olur.”
Ayrıca kadının saçını örtmemekle dinden çıkmadığını fakat günaha girdiğini, örtünün ‘İslamın şartları’ndan biri olmadığını vurgular. Terbiye-i İçtimâiyye’de örtü konusunda şöyle der:
 
“Kadınların terakkiyâtı (gelişmesi) denildi mi bazı erkekler bunu kadınların başlarını açması suretinde anlıyorlar. Dişilerden de bunu öylece telâkki edenler bulunuyor.
Acaba yalvarsalar kadınlar başlarının örtüsünü açarlar mı sanıyorlar? Bu ne yanlış zehâb! Kadınlarımızın hâlet-i rûhiyyeleri hakkında ne büyük gaflet!...Kadınların en şiddetle müdâfaa edecekleri şey başlarının örtüsü olduğunu anlamalıdır.”

Asıl özelliği feministliği
Fatma Aliye’nin doğumundan ölümüne kadar tüm hayatını anlatan Fatma Karabıyık Barbarosoğlu’nun “Fatma Aliye: Uzak Ülke” adlı kitabı geçen yıl Timaş Yayınları’ndan çıktı. Yeni Şafak yazarı da olan Barbarosoğlu’na göre Aliye’nin kendi vatanı içinde kendini ‘uzak ülkede’ hissetmesinin nedeni, İslamcı yaklaşımıydı. Mustafa Kemal’in yaptığı yenilikler, kendini uzakta hissetmesine neden oluyordu. 

Saltanatın kaldırılması, alfabenin değişmesi ve padişahın düşürülmesi demek, geçmişten vazgeçmek demekti ona göre. Fatma Aliye’nin, kimilerine göre asıl belirgin özelliği feministliğiydi, kimilerine göreyse İslamcılığı.