Şemdinli Genel Bilgi

Doğu Anadolu Bölgesi’nde, Hakkari İli’ne bağlı bir ilçe olan Şemdinli, kuzeydoğu ve doğuda İran, güney ve batıda Irak, kuzeybatı ve kuzeyde de Yüksekova ilçesi ile çevrilidir.

Türkiye’nin en doğusundaki Hakkari’nin güneydoğusunda yer alan ilçe topraklarını, Güneydoğu Torosların doğu bölümünü oluşturan Hakkari Dağları engebelendirmektedir. İlçedeki önemli yükseltiler, Derecik bölgesinde Katina Tepe,Ortaklar bölgesinde Karadağ, Tahtataş Tepe, Süngü Tepe ve Akpınar Dağı, Eldir Dağı, Elmira Dağı ve Geveroki Dağı’dır. Akarsu vadileri ile derin biçimde parçalanmış olan ilçe topraklarında düzlükler çok az yeri tutmaktadır. Ovaların azlığına oranla ilçede Helena, geveruk, Besteres gibi bir çok yayla bulunmaktadır. Alçak sayılabilecek başlıca düzlük, ırak sınırında yer alan Gerdi (Hacıbey) Deresi vadi tabanıdır. İlçe topraklarını Hacıbey deresi ve Şemdinli Çayı sular.

Deniz seviyesinden 1.450 m. yükseklikteki ilçenin yüzölçümü 1.452 km2 olup, toplam nüfusu 45.930’dur.

Doğu Anadolu Bölgesinde bulunmasına rağmen iklimi oldukça değişiktir. Yazları oldukça sıcak geçmesine karşın, kışları genellikle kar yağışlı ve ılımandır. İlkbahar ve Sonbahar mevsimleri yağmur, kışlar kar yağışlı olup, yaz mevsimi kurak geçer. Kar yağışı genellikle Ocak ayında gerçekleşir.

İlçe ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Ekime elverişli alanların çok az olması nedeni ile sınırlı miktarda buğday, arpa, patates, soğan, elma, ceviz, üzüm, nohut, fasulye ve pirinç yetiştirilmektedir. Kırsal kesimde yaşayan halkın çoğu hayvancılıkla uğraşmakta olup, koyun ve kıl keçisi yetiştirilir. Arıcılık da yapılmakta olup, Şemdinli balı bölge ve ülke çapında çok ünlüdür. Ayrıca son yıllarda Şemdinli’de ters lale yetiştiriciliği de yapılmaktadır.

Yörede bulunan ve Urartular dönemine tarihlenen bir çok yapı ve yol kalıntıları, buradaki ilk yerleşimin Urartulara ait olduğuna işaret etmektedir. Urartulardan sonra Asurluların yönetimine giren yöre, daha sonra Medlerin, Perslerin, Seleukosların , Romalıların, Bizanslıların ve Sasanilerin egemenliği altına girmiştir. Tüm bu uygarlıkların istilasına karşılık, yörede göçer aşiretlere dayalı özerk ya da yarı özerk bir yapı egemen olmuştur.

Yavuz Sultan Selim’in 1514 yılında Çaldıran Zaferinden sonra Osmanlı topraklarına katılmıştır. Osmanlı topraklarına katılan yöre o dönemde Şamdinan ya da Şemdinan adı ile anılmakta idi. Bu isim, aşireti ile birlikte XV.yüzyılda yöreye yerleşen Şeyh Şemseddin’den gelmektedir. Güçlü bir yönetim oluşturan Şemseddinli aşiretinin XIX.yüzyıldaki önderlerinden Şeyh Ubeydullah, Osmanlılara karşı giriştiği ayaklanmanın bastırılmasından sonra Mekke’ye sürülmüştür.

XIX. yüzyıl sonlarında Van vilayetinin Hakkari sancağına bağlı bir kaza olarak yönetilen yörenin halkı Kürtler ve Nasturilerden oluşmakta idi. Nasturiler 1915’ten 1918’e kadar yöreyi işgal eden Rusların yanında yer almışlardır. Daha sonra Nasturiler aşiretleri ile Barzani aşiretleri arasında bir çok çatışma çıkmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında ayaklanan Nasturiler, daha sonra bölgeden çıkartılmıştır. Yörenin bugünkü güney sınırı 5 Haziran 1926’da Türkiye, Irak ve İngiltere arasında Ankara’da yapılan antlaşma ile belirlenmiştir. Başlangıçta Hakkari iline bağlı bir ilçe olan Şemdinli, 1932’de bucak yapılmış, 1933’te hakkari ile birlikte Van’a bağlanmıştır. 1935’te ilçe konumuna getirilen Şemdinli, 1936’da yeniden il olan hakkari’ye bağlanmıştır.

Şemdinli’de günümüze gelebilen tarihi eserler arasında, Kayme Sarayı, Kelat Sarayı, Taş Köprü, Seyit Abdullah-i Şemdinli Türbesi bulunmaktadır.

Kenthaber Kültür Kurulu

Fotoğraflar, www.hakkari.gov.tr adresinden alınmıştır.