Sarıkamış Genel Bilgi
Doğu Anadolu Bölgesi’nde, Kars İli’ne bağlı bir ilçe olan Sarıkamış, doğusunda Selim ve Kağızman, batısında Şenkaya ve Horasan, güneyinde Horasan ve Eleşkirt, kuzeyinde de Selim ve Şenkaya ilçeleri ile çevrilidir. Erzurum-Kars platosu üzerinde yer alan sarıkamış’ın güney kesimini Karasu-Aras Dağları engebelendirir. Yüksek dalgalı düzlüklerden oluşan ilçe topraklarındaki Soğanlı Dağı (2.849 m.), Aladağ (3.138 m.), Süphan Dağı (2.909 m.), Balıklı Dağı (2.835 m.), Kösedağı (2.599 m.), Çıplakdağ (2.634 m.) belli başlı yükseltilerdir. İlçe topraklarını Aras Nehri, Kars Çayı, Zivin Deresi ve Keklik deresi sulamaktadır. Deniz seviyesinden ortalama 1500-2000 m. yüksekliğindeki ilçenin yüzölçümü 1.732 km2 olup, toplam nüfusu 74.000’dir.
Karasal iklime sahip olan Sarıkamış’ta kışları çok uzun, soğuk ve sert, yazlar ise kısa, serindir. Sonbaharın, mevsimine göre kendisini erken hissettirdiği, ilkbaharın da yoğun yağışlarıyla uzun süren bir bahar havasının hakim olduğu, kendisine has mikroklima özelliğine sahip bir iklimi vardır. İlçede Altı ay kar, sekiz ay don ve buzlanma olur.
İlçenin ekonomisi tarım, hayvancılık, ormancılık ve dağ turizmine dayalıdır. Yetiştirilen başlıca tarımsal ürünler Arpa, Buğday, Fiğ, Çavdar, Yonca ile sınırlı miktarda Patates Fasulye, Nohut, Mercimektir. Tarımsal ürünler pazara yönelik üretim ve ticareti yapılmaktadır. Hayvancılık alanında küçük ve büyükbaş hayvancılıkla et ve süt üretimi yapılmaktadır. Handere köyündeki küçük çaplı mandıra dışında hayvansal ürünlerin değerlendirilmesine yönelik herhangi bir tesis bulunmamaktadır. Karaurgan Köyünde bir adet Alabalık Tesisi vardır.
İlçede askeri birlikler ticareti sürekli canlı tutmaktadır. Askeri postal üretmek amacıyla Sarıkamış ayakkabı fabrikası, tuğla, kiremit, orman ürünleri, metal eşya ve çeşitli gıda maddeleri üreten tesisler bulunmaktadır.
İlçedeki orman ve kış sporlarına yönelik tesisler bulunmaktadır. Özellikle kar kalitesi ve kayak pisti açısından dünyanın en uygun tesislerinden biri olma özelliğini taşıyan kayak merkezi Sarıkamış’ın en önemli Cıbıltepe-Balıklıdağ-Çamurludağ Kayak Merkezi 2.200-2.900 metre yükseklik gösteren bir plato üzerinde yer almaktadır. İmar planına uygun tesis ve çevre düzenlemesinin yapıldığı Kar-Sar-Tur şirketi tarafından işletilen bir sosyal tesis binasıyla Turizm Bakanlığı’nca kurulan telesiyej tesisleri vardır. Kış sporları merkezi 1.435 metre uzunluğunda ve 1.800 kişi/saat kapasiteli birinci etap mekanik tesis ile 2.250 metre uzunluğunda ve 800 kişi/saat kapasiteli ikinci etap mekanik tesis (telesiyej) den oluşmaktadır. Toplam 7 adet pist ile hizmet verilmektedir. En uzun pist 3.500 m.dir.Kayak merkezi yaklaşık 5.000 kayakçı/gün büyüklüğünde bir kapasiteye sahiptir.
Sarıkamış’ın tarihi çok eski yıllara inmekte olup Kars ilinin tarihi ile paralellik göstermektedir. Sarıkamış yöresi MÖ.IX.yüzyılda Urartu egemenliğine girmiştir. Urartu Kralı II.Sardur MÖ.VIII.yüzyılda Sevan Gölü’nün batısındaki toprakları ele geçirmiş, daha sonra Kimmerler ve İskitler yöreyi istila etmiş, Medler de MÖ.560’da Urartu egemenliğine son vermiştir. Bazı tarihlerde MÖ.VI. Yüzyıldan başlayan Armeniai Krallığının ve Prensliklerinin burada hakim olduğundan söz etmektedirler. Pers yönetimi altında Satraplık görevini üstlenen bu prensliklerin başlıcaları Orontes Hanedanı (MÖ.400-200), Artaksias Hanedanı (MÖ.200) idi.
Romalılar Artaksias hanedanından II.Tigran’ı yenerek bölgeyi ele geçirmişlerdir. Roma’nın Araxes eyaleti olan yöre, Romalılar ile Partlar arasında sürekli el değiştirmiştir. Bu yöre daha sonra Sasanilerle Bizanslılar arasında da çekişmeye neden olmuştur. VII.yüzyılda Arap akınları buraya kadar ulaşmış ve IX.yüzyıla kadar da Araplar buraya egemen olmuştur.
Arapların denetiminde kurulan Ermeni yönetimlerinden Bagratlı Hanedanının bir kolu bu yörede hüküm sürmüştür. Bizanslılar 1045’te yöreyi ele geçirmiştir. XI.yüzyılın ortalarında Selçuklu akınları başlamıştır. 1054 yılının ilk günlerinde Kars ve Sarıkamış bölgesine giren Kutalmış Bey, 6 Ocak 1054 tarihinde yöreyi zaptetmiş, Selçuklu hükümdarı Alpaslan 1064’te yöreye hakim olmuş, merkezi Ani olmak üzere Selçuklulara bağlı Ani-Şeddadlılar Hükümeti kurulmuştur. 1064 yılında Sultan Alparslan tarafından fethedilmesinin ardından Kars ve çevresi, Selçuklulara bağlı beylikler tarafından idare edilmeye başlanmıştır. 1071 Malazgirt Zaferinden sonra Sultan Alparslan Erzurum, Erzincan, Tercan ve Pasinler’le birlikte Kars’ı da kumandanlarından Kasım Bey’e vermiştir. Selçuklu yönetiminden sonra yöre Gürcülerin eline geçmiş, 1230’da Moğollar buraya hakim olmuş ve şehirleri yıkmışlardır. Moğol egemenliği yörede 1356’ya kadar sürmüş, onu Altınordu ve Karakoyunlu yönetimleri izlemiştir. Timur’un 1387’deki istilasından sonra yöre yine Karakoyunluların egemenliğine girmiştir. Akkoyunlu Uzun Hasan’ın Osmanlı ordusuna yenilmesi ile Akkoyunluların halefi Safevi Şah İsmail 1502’de Aras boylarını ve Kars yöresini ülkesine katmış, kendisine bağlı Afşar Hanı Sevindik’e bölgenin yönetimini vermiştir. Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran Savaşı’ndan (1514) sonra Kars ve yöresi Osmanlılara bağlanmış, ancak Safeviler bir süre sonra yöreye yeniden hakim olmuşlardır. Sarıkamış, Kars ve yöresi ile birlikte Kanuni Sultan Süleyman zamanında 1534’te kesin olarak Osmanlı topraklarına katılmıştır.
XVI.yüzyıl Osmanlı Tahrir defterlerinde Sarıkamışlı Türkmen Oymağı adıyla anılan Sarıkamış’a adlarını veren Türkmen boyunun Hazar gölü doğusunda Sarıkamış çukurundan geldikleri söylenmektedir. Halk etimolojisine göre, burada önceleri yetişen sarı sazlık veya kamışlıktan adını aldığı da söylenmektedir.
XIX.yüzyıl boyunca sürekli Rusların saldırı ve kuşatmalarına uğramış, 1876’da Ruslar tarafından işgal edilmiştir. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra Ruslar tarafından Kars, Ardahan, Oltu ve Kağızman Sancaklarından oluşan bir Askeri Valilik kurulmuştur. Ayastefanos Antlaşması (1878) ile Ruslara bırakılmıştır. Osmanlıların I.Dünya Savaşı’na girmesi ile birlikte Rus Çarlığı 1 Kasım 1914’te Doğu Anadolu’ya doğru saldırıya geçmiş, 6 Kasım’da başlayan ve altı gün süren Köprüköy Savaşı’nda Ruslar yenilmiştir.
1915 yılında Enver Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Kars’ı kurtarmak için Sarıkamış Harekâtı’na başlamıştır. Bir Rus kolordusu işgal altındaki Sarıkamış’tan Erzurum’a doğru ilerlemeye başlamış, Osmanlı birlikleri sayıca az olmalarına karşılık Köprüköy’de beklenmedik bir başarı kazanmış ve Rus birliklerini geriye itmişlerdir. Ardından Erzurum’daki 3.Ordu genel bir saldırı başlatarak Rus birliklerine ağır kayıplar verdirmişlerdir. Bu arada Artvin Rus işgalinden kurtarılmıştır. Bu gelişmeler üzerine Harbiye Nazırı ve Erkân-ı Harbiyeyi Umumiye Reisi Enver Paşa Kars, Batum, Ardahan ve Rusya sınırlarında kalan Türkleri kurtarmak amacıyla Sarıkamış’a büyük bir saldırı başlatmıştır. Doğu Cephesi Komutanlığını üstlenen Enver Paşa ve yardımcısı Alman generali Bronzart Erzurum’da harekât planlarını hazırladıktan sonra Oltu ve Bardız yönlerinden ilerleyerek Ruslara kayıplar verdirmişlerdir. Bunun ardından Enver Paşa destek kuvvet beklemeden 29 tümeni ile beraber Sarıkamış’a yönelmiştir.
Sarıkamış ve Allahuekber Dağlarını aşarken ağır kış koşullarına uygun donanımları olmadığından büyük kayıplar vermişler, toplam asker sayısı 60.000’den 10.000’e düşmüştür. Buna rağmen saldırıyı başlatmış ve küçük bir güç Sarıkamış’a girmeyi başarmıştır. Sayıca üstün olan Rus kolordusu kısa sürede duruma hakim olmuş ve Sarıkamış yeniden Rusların eline geçmiş, Enver Paşa geriye kalan askerleri ile Bardız’a çekilmiştir. Sarıkamış yenilgisi Osmanlı ordusu için bir dönüm noktası olmuş ve Rus orduları 1915’ten itibaren Doğu Anadolu’yu baskı altında tutmuşlar Erzurum ve Erzincan’a kadar ilerlemişlerdir. Rusya’da Çarlık rejimini sona erdiren devrim hareketinden sonra 3 Mart 1918’da yapılan Brest-Litowsk Antlaşmasıyla Kars bölgesini terk etmişlerdir. Bu arada Ermeniler Kars yöresine saldırarak katliam yapmışlar, şehri yakmışlardır. Ermeni ve Gürcüler yöreye bir süre egemen olmuşlar, 30 Ekim 1920’de General Kâzım Karabekir buradaki Ermeni kuvvetlerini yenmiş ve Moskova (16 Mart 1921) ve Kars Antlaşmaları (13 Ekim 1921) uyarınca, Kars yöresi ile birlikte Sarıkamış ta Türkiye sınırları içerisinde kalmıştır.
İlçede günümüze gelebilen tarihi eserler; İnkaya-Micingirt Kalesi, Zivin Kalesi (Süngü Taşı), Yedi Kilise (Yenigazi) Kalesi , Zek (Sırataşlar) Köyü Kalesi, Yanık Kilise, Katerina Köşkü'dür. Ayrıca ilçede Allahuekber Şehitlik Anıtı, Hava Şehitliği Anıtı, Batı Kışla, Yukarı Sarıkamış, Hamamlı Köyü Şehitlikleri bulunmaktadır.
kenthaber Kültür Kurulu
Fotoğraflar, www.sarikamis.gov.tr ve www.kars.gov.tr adreslerinden alınmıştır.
