(1899-1961)

Siyaset ve devlet adamı. İzmir’in köklü ailelerinden Kâtipzade İbrahim Ethem Bey ile Aydın’ın büyük toprak sahiplerinden Tevfika Hanım’ın oğludur. Ana ve baba soyunun XVIII. Yüzyıl dolaylarında Rumeli’den gelerek yöreye yerleştikleri bilinmektedir. İzmir İttihat ve Terakki Mektebinde, Kızılçullu Amerikan Kolejinde ilk ve orta öğrenimini gördü, milletvekilliği sırasında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesini bitirdi.

Birinci Dünya Savaşı’na yedeksubay olarak katıldı. Suriye Cephesine gönderilirken hastalanması üzerine İzmir’de görevlendirildi. Mütareke döneminde, İzmir’in işgali sonrasında iki arkadaşıyla Aydın’da “Ay-Yıldız Çetesi”ni kurup direnişi örgütlemeye çalıştı. Söke’de piyade alayı yaveri, Sandıklı’da süvari bölüğü subayı gibi görevlerde bulunmuştur. Kurtuluş Savaşından sonra kendisine kırmızı şeritli İstiklal Madalyası verildi.

Siyasal yaşama Fethi Okyar’ın öncülüğündeki Serbest Cumhuriyet Fırkası (1930) ile atılan Menderes, bu partinin Aydın İl örgütünün kurulmasına önayak oldu ve il başkanı seçildi.SCF’nin dağılmasından sonra bu kez CHP’ye girerek partinin Aydın il örgütünü yenileyip il başkanı oldu. CHP Aydın milletvekili seçildi (1931). TBMM’de 1945’e kadar Komisyon Raportörü, Parti Müfettişi gibi görevler alan Menderes, bu tarihten sonra, özellikle Saraçoğlu Hükümetinin Toprak kanunu Tasarısının tartışmaları sırasında parti yönetimine karşı tavır aldı. Büyük toprak sahiplerinin elindeki toprakları sınırlayan yasa yasa tasarısınıa karşı çıkan Menderes (16 Mayıs 1945), hemen ardından Celal Bayar, Refik Koraltan, Fuat Köprülü ile ortaklaşa ünlü Dörtlü Takrir’i imzaladı.

Anayasal özgürlüklerin uygulanmasını isteyen Dörtlü Takrir’in CHP gurubunda reddedilmesi üzerine (12 haziran 1945) görüşlerini basında savunan gruptan, Menderes, Köprülü ve Koraltan disiplinsizlik gerekçesiyle partiden çıkarıldılar. Bu olay üzerine Celal Bayar da önce milletvekilliğinden, ardından CHP’den istifa etti. Bu gelişmeden bir süre sonra öncülüğünü bu kişilerin yaptığı Demokrat Parti kurulmuştur (7 Ocak 1946).

1946 seçimlerinde DP’nin çıkardığı 62 milletvekili arasında Kütahya temsilcisi olarak Menderes de bulunuyordu. 14 Mayıs 1950’deki seçimleri DP’nin kazanması üzerine, Menderes Başbakanlık görevini üstlendi. Menderes, DP’nin on yıllık iktidar döneminin tek Başbakanıdır. 22 Mayıs 1950’den 27 mayıs 1960’a kadar beş hükümet kuran menderes, bu dönemde Türkiye’nin siyasal ve ekonomik yaşamında önemli dönüşümler yaratan bir siyasetin oluşturucularındandır.

İstanbul’da 1955’te yaşanan 6-7 Eylül olaylarının ardından sıkıyönetim ilan edilmesi, aralarında Menderes’in eski arkadaşı olup kendisine tavır alanların da bulunduğu Hürriyet Partisi’nin kurulması tüm muhalefet partilerinin güç birliği kararı alması (4 Eylül 1957) gibi olaylar üzerine gerginleşen bir ortamda seçimleri kazanmasına karşın halk giderek DP’den desteğini çekmeye başladı. Özellikle aydınlar, üniversite, ordu gibi çevrelerde etkinlik kazanan muhalefet eylemi, Silahlı Kuvvetlerin 27 Mayıs 1960’ta yönetime el koymasıyla sonuçlandı. 27 Mayıs 1960'ta Türk Silahlı Kuvvetlerinin ülke yönetimine el koymasıyla tutuklanarak Yassıada'ya götürüldü. Yüksek Adalet Divanında, Anayasayı ihlâl ve çeşitli suçlardan dolayı yapılan yargılama sonunda ölüm cezasına çarptırıldı. 17 Eylül 1961'de ölüm cezası İmralı'da idam şeklinde yerine getirildi.

11 Nisan 1990'da kabul edilen 3623 sayılı kanunla Adnan Menderes ve onunla birlikte idam edilen arkadaşlarının itibarları iade edildi. Aynı kanun uyarınca naaşı 17 Eylül 1990'da İmralı'dan alınarak devlet töreniyle İstanbul'da Vatan Caddesi'nde kendisi için yapılan bir anıtmezara taşındı.

Aydın, Adnan Menderes Üniversitesi ve İzmir, Adnan Menderes Havaalanına ismi verildi.