Şamrah (Mazıdağı)

Eski ismi Şamrah olan Mazıdağı’nın çok eskiye dayanan bir tarihi vardır. Palaolotik Çağda yörede yerleşim olduğu Zambırhan ve Aşrihan mağaralarında ele geçen buluntulardan anlaşılmaktadır. Mezopotamya devletlerinin Anadolu ile ticari bağlantısı bu yöreden yapılmış ve aynı zamanda da konaklama yeri konumundadır. Sümerlerin buraya hakim oldukları tarihi belgelerden anlaşılmaktadır.

Bizanslılar bu yöreye hakim olmuşlar ve burada gümüş madeni bularak işletmişlerdir. Bu madeni güvence altına almak, kervan yollarını da kontrol etmek için bir de kale yaptırmışlardır. Bu dönemde Kiliseler yapılmış ve bunların kalıntıları günümüze kadar ulaşmıştır. 

Mazıdağı Sümerler devrinden beri yerleşim yeri olduğu tahmin edilmektedir. 50 metrelik bir tepenin üstünde bulunan Dermetinan Kalesi, Sultan Şeyhmus, Pir Hattap Türbeleri önemli ziyaret yerleridir. Zambırhan ve Asrihan iki mağaraları Taş Devrinden kalmadır.

Kervanların bu mağaraların daha sonraları konaklama amacı ile kullandıkları anlaşılmıştır. İlçenin batısında Şamrah Kalesi namıyla anılan kalenin yanı sıra Gümüşyuva Köyünde Bizanslılar tarafından bulunup işletilen gümüş madeni ve bu madeni korumak amaçlı yapılan kale ve müstahkem yerler aynı yerde bulunan Kilise kalıntıları tarihi bir nitelik taşımaktadır.

Dermetinan Kalesi

Mardin Mazıdağı ilçesinin 20 km. kuzeybatısında Gümüşyuva Köyü’nde bulunan bu kalenin de yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır. Kaynaklardan öğrenildiğine göre Anadolu’yu istila eden Timur Mezopotamya’yı ve Karadağ’a hâkim olmak, Mardin ile Diyarbakır’ın yolunu kesmek amacı ile bu kaleyi ele geçirmekte zorlanmıştır.

Dermetinan Kalesi 150 m. yüksekliğinde bir tepe üzerindeki düzlükte kurulmuştur. Yöresel kesme taş ve moloz taştan yapılmış olan kalenin 8 burcu ve gözetleme kuleleri bulunmaktadır. Kalenin giriş kapısı kuzey yönündedir. İçerisinde su sarnıçları ve yapı temel kalıntıları bulunmaktadır. Burada yapılan yüzey araştırmalarında Bizans dönemine ait mezarlar ve küçük buluntular ele geçirilmiştir. Ayrıca duvarlarında kabartmalar bulunmaktadır.