GAP'ta umutlar başka bahara kaldı

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin sahip olduğu kaynakları değerlendirerek gelir düzeyi ve yaşam kalitesini yükseltmek, bölgeler arası farklılıkları gidermek ve sosyal istikrarı sağlamak amacıyla uygulamaya koyulan Güneydoğu Anadolu Projesi’nde (GAP) hedefler tutturulamadı.

1989’da hazırlanan master planda 2005 yılında tamamlanması öngörülen; ancak ödenek nedeniyle rotanın çok gerisinde kalan GAP’ta yeni tamamlanma hedefi olarak "2010" yılı belirlendi.

Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak’ı kapsayan GAP’ta özellikle enerji sektöründe elde edilen başarı yüzleri güldürürken, tarımda hedeflenenden geride kalınması çiftçileri olumsuz etkiledi. Tamamlanmasıyla birlikte 1.7 milyon hektar alanın sulanması, yılda 27 milyar kilowatt/saat elektrik üretimi ve kişi başına gelirde yüzde 209’luk bir artış ve 3.8 milyon kişiye istihdam hedeflendiği projede 2005 yılı itibariyle sadece enerjide önemli bir başarı sağlandı.

2004 yılı fiyatlarıyla toplam bedeli 35 katrilyon olarak açıklanan projeye harcanan 19 katrilyonla yüzde 54’lük bir nakdi gerçekleşme yaşandı. GAP’ın başarıya ulaştığı tek sektör olan enerjide tamamlanmış olan 7 hidroelektrik santralinden 2004 sonuna kadar 234 milyar kilowatt/saat elektrik üretildi. Karakaya, Atatürk, Batman, Kralkızı, Dicle, Birecik ve Karkamış barajlarından üretilen enerjinin parasal değeri yaklaşık 14 milyar dolar. Türkiye’de 2004 yılında üretilen 46 milyon kilowatt/saatlik hidroelektrik enerji içinde GAP 22.4 milyar kilowatt/saatlik üretimiyle yüzde 49’luk bir paya sahip oldu.

TARIMDA HAYAL KIRIKLIĞI

Enerji sektöründeki başarıya rağmen tarımda ise tam bir hayal kırıklığı yaşandı. 1.7 milyon hektar arazinin sulanacağı bölgede şu ana kadar su götürülen miktar ise sadece 222 bin 617 hektar. Yüzde 13’lük bir gerçekleşme yaşanan sulamada suya kavuşan çiftçilerin gelir durumlarındaki artış az da olsa yüzleri güldürüyor.

Sulama öncesi 600 dolar olan çiftçilerin geliri sulama sonrasında bin 380 dolara yükseldi. Bölgede sulama imkanına kavuşamayan çiftçilerin durumu ise yine eskisi gibi. Tarımsal gelişmeye bağlı olarak büyümesi planlanan sanayi sektöründe de beklenen ilerleme sağlanamadı. 9 organize sanayi bölgesinin tamamlandığı, 3 organize sanayi bölgesi inşaatının sürdüğü bölgede 22 adet küçük sanayi sitesi bulunuyor. Sulu tarımla birlikte tarıma dayalı sanayi tesisi sayısı artış gösterirken, buralarda çalışan sayısı 69 bin 638 oldu.

Karayolu ağı uzunluğu 35 bin 529 kilometre olan bölgede devam eden otoban inşaatı da hedeflenen programın çok gerisinde kaldı. Bölgede üretilen ürünlerin batıya götürülmesini kolaylaştıracak ulaşımı rahatlatacak Gaziantep-Şanlıurfa otoyolunda fiziki gerçekleşme yüzde 65’lerde kalırken, ürünleri uluslararası pazarlara taşıyacak GAP uluslararası havaalanında da çalışmalar ağır aksak ilerliyor.

Türkiye’nin en büyük kargo havalimanı özelliğinde inşa edilen GAP Uluslararası Havaalanı’nın 2007 yılında tamamlanması planlanıyor. Bitirilmesi için yaklaşık 35 trilyon liraya ihtiyaç duyulan projeye bu yıl için ayrılan ödenek 3 trilyon lira olarak açıklandı.

Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) istatistiklerine göre, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki iller GAP yatırımlarına rağmen istenilen gelişmeyi sağlayamadı. Sulama faaliyetlerinin başladığı 1996 yılına göre Gaziantep dışındaki bölge illeri 4 ila 9 basamak geriledi. 1996 yılında Türkiye sıralamasında 61. olan Adıyaman 2003 yılında 65.’liğe düştü. 1996 yılında 57. sırada bulunan Diyarbakır, 63.’lüğe, Mardin, 66. sıradan 72’ye geriledi. 1996 yılında Türkiye 68.’si olan Siirt 2003’te 73. sıraya, tarımsal sulamanın başladığı 1996 yılında 59. olan Şanlıurfa 68. sıraya düştü. Batman, 65. sıradan 70’e gerilerken, 75. sırada bulunan Şırnak 78. sıraya düştü. 1996 yılında Gaziantep’e bağlı ilçe olan Kilis, 2003 yılında Türkiye illeri arasında 54. sırada kendine yer buldu.