Sıra geceleri halk konservatuarı gibi

Sıra geceleri Şanlıurfa'da halk konservatuarı gibi. Şanlıurfa folkloru denince, hoyratları, türküleri, türkücüleri, çiğ köftesi ve sıra geceleri akla geliyor.

Şanlıurfa'da yaşları birbirine denk yakın arkadaş guruplarının özellikle kış gecelerinde her hafta bir arkadaşın evinde toplanıp belirli bir düzene göre sıra ile yaptıkları toplantılara, "sıra gecesi" adı veriliyor.

Şanlıurfa'da yüzyıllardan beri yaşanan ve günümüzde de yaygın olarak sürdürülen sıra gecesi geleneği, kentin kültür hayatında çok önemli bir yer tutuyor. Urfalı, cemaatle oturup kalkmayı, gelenek ve göreneklerini, adab-ı muaşeret kurallarını, cemaatte konuşmanın adabını, yeri geldiğinde konuşmayı yeri geldiğinde dinlemeyi, büyüğüne saygıyı, sıra gecelerinde öğreniyor.

Sıra gecelerinde zaman zaman çeşitli kitaplar okunup yorumları da yapılabildiğini söyleyen folklor araştırmacısı Abuzer Akbıyık, tüm bu yönleriyle sıra gecesinin, "halk mektebi" olarak kabul edildiğini kaydetti.

Sıra gecesinin bazı kurallarının da bulunduğunu kaydeden Akbıyık, "Önceden belirlenen sıraya gelme ve gitme saatine uyulur, uymayanlara arkadaşlarca belirlenen bir ceza verilir. Sıraya gelen misafirler veya yaşça büyük olanlar, saygı ifadesi olarak üst tarafta oturtulur. Ev sahibi ise kapıya yakın oturur. Sıra gecesinde müziği dinlemeyip başka şeylerle meşgul olmak, sohbet etmek hoş karşılanmaz, müzik icra edenlere hakaret sayılır.

Sıra grubunun seçilen bir başkanı vardır. Başkan, sıra gecesinin yönetimini üstlenir ve kurallara uymayanlara verilen cezaları uygular. Sıra geceleri genellikle yer sergisi olan evlerde yapılır. Oturan kişilerin ayaklarını uzatmaları, yan gelip yatmaları uygun değildir. Ancak belli bir rahatsızlığı olanların ayaklarını uzatarak oturmaları kabul edilebilir. Sıra gecelerinde, 'Tolaka' ve 'Yüzük Fincan' gibi geleneksel oyunlar da oynanır. Bu oyunları oynayan sıra arkadaşları hoşça vakit geçirir.

Oyunlar sonunda kaybeden tarafa, önceden belirlenen bir ceza verilir. Bu ceza, sıra kasasına ödenecek sembolik bir miktar para veya yiyecek bir şey ısmarlama şeklinde olabilir. Şanlıurfa'da geleneksel müziğin gelişmesi ve yaşatılmasında, yeni bestelerin ve sanatçıların ortaya çıkmasında sıra geceleri önemli bir faktör. Sıra gecelerinde müzik, sıra elemanlarınca usta-çırak geleneği içerisinde icra ediliyor. Herhangi bir enstrüman çalan veya eser okuyabilen kişilerin oluşturduğu sıralarda müzik, Urfa makam geleneği içerisinde icra ediliyor. Fasıl, Rast veya Divan makamından başlayarak Uşşak, Hicaz ve gecenin durumuna göre diğer makamlarla devam ediyor, Kürdi veya Rast makamıyla son buluyor. Bu makamlar icra edilirken, o makama göre şarkı ve türkü okunuyor. Arada ise hoyrat ve gazel geçiliyor. Müziğe yeni başlayanlar bu gecelerde ustaları dinleyerek müzik bilgisi alıp makamları öğrendikleri için, sıra gecelerine bir tür 'halk konservatuarı' demek de mümkün."