Pompeiopolis (Taşköprü)

Pompeiopolis , Taşköprü’nün kuzeyinde, Kastamonu’nun 45 km. kuzeyinde yer almaktadır. Zımbıllı tepesi, iki tepeden daha yüksek olanı akropol olarak kullanılmış ve iki tepenin etrafındaki düz alan Pompeiopolis’in yerleşim alanını oluşturmaktadır. Pompeiopolis’in sınırları kuzeyde Küre dağının güney yamaçlarına güneyde Ilgaz dağının kuzey tarafına, doğuda Halys ırmağına ve Osmancık civarına ve son olarak batıda aynı zamanda Amosttris’inde sınırı olan Pınarbaşı vadisine kadar uzanmaktadır.

Pompeiopolis M.Ö. 65-64 yıllarında Pompeius tarafından Amnias vadisinin doğu-batı yolu geçişi üzerinde Bithynia-Pontus’un iki vilayetinde bir şehir eyaleti olarak kurulmuştur.

Kentin adı, Pompeus’dan türetilmiş olan Pompeiopolis olarak adlandırılmış ve bu isim, "Pompeius’un Şehri" anlamına gelmektedir.

Bölge M.Ö 6-5 yıllarında Paphlagonia’nın son kralı olan Deiotanos Philadephos’un ölümünden sonra Galatio’nun Roma eyaletine bağlanmıştır. Bu dönemde, Pompeiopolis bir Roma şehri olarak gelişmiştir. Diğer yandan, Paphlagania’nın Eparkhies’indeki şehirler birlik kurmuşlar ve Pompeiopolis’i de toplanma yeri olarak seçmişlerdir. Büyük olasılıkla bu dönemde toplanma yeri olmasına bağlı olarak, Pompeiopolis Antoninus Pius’tan Gallienus’a kadar Paphlagonia’nın başkenti olmuştur.

Kent, M.S. 2.yüzyılın ikinci yarısında, Claudius Sevenis tarafından yönetilmiştir. Pompeiopolis Marcus Aurelius ve Lucius Verus döneminde kısa bir süre için Sebaste olarak anılmıştır. Paphlagonia’nın Başkenti Sebaste’ye ait basılan sikkeler sadece bu iki imparator döneminde görülmektedir.

Pompeiopolis, M.S. 6.yüzyılın ortalarında bir piskoposluk merkezi olarak önem kazanmıştır. Antik kent ve civarında herhangi bir kalıntı yoktur. Kastamonu müzesi tarafından yapılan arkeolojik kazılarda çok sayıda çok iyi durumda mozaik döşemeler ortaya çıkmıştır. Taşköprü’ye adını veren köprü de bir Roma dönemi eseri olup, 150 m. uzunluğunda ve beş gözlüdür. Taşköprünün yakın çevresinde, birkaç kaya mezaru bulunmaktadır. Ayrıca bir çok türbe, höyük ve Amnias vadisinde Pompeiopolis’in köylerine ait olduğu sanılan eski kalıntılar bulunmaktadır.

Kasabanın kuzeybatısında, Bademci Köyü’nün yakınında ön yüzü sütunsuz, 2 aslan kabartmalı bir kaya mezarı bulunmaktadır. Kara Dere Vadisinde de, Kalekapı denilen kaya mezarı vardır. Ön yüzü kabartma işlemeli, 2 sütunludur. Kabartmalarda aslan, boğa, kartal tasvirleri bulunmaktadır. Mezarın İÖ.7.yüzyıl, kabarmaların ise İÖ.4.yüzyıl yapıtı olduğu sanılmaktadır.

Zımbıllı Tepesi olarak da adlandırılan antik Pompeiopolis kentinin kalıntılarının gün yüzüne çıkması için kısmi de olsa kimi çalışmalar çeşitli tarihlerde yapılmıştır. Bu çalışmaların başlıcaları Kastamonu Arkeoloji Müzesi tarafından 1983 ve 1994 yıllarında yapılan kurtarma kazılarıdır.

1983 yılında yapılan kurtarma kazısı alan 1. derecede sit alanı içerisine kurulmuş olan pancar deposu ve kantarlarının antik şehre verdiği zararın giderilmesi için olmuştur. Yapılan çalışmalarda ortaya çıkarılan mekânların neredeyse tümünün mozaikli alanlarla kaplı olduğu görülmüştür. Bu mozaikler içerisinde birçoğu ünik motiflere sahip çalışmalar görülmüştür. Bunlardan biri “Burçlar Mozaiği” olarak adlandırılırken, bir diğeri de muhtemel Gökırmak’ı sembolize eden “Nereid ve Okeanos’un” sahnesidir. Önemli bir mozaikte ise Grekçe Alfabe ile “ EİSELTE EFAGATO-έίσέλτέ έπάγάτω” yani “İYİLİK İÇİN İYİLİKLE GİR” ifadesi bulunmaktadır.

Kazılar sırasında çıkan mozaikler Kastamonu Arkeoloji Müzesine taşınmıştır. Yapılan kısa kazı sırasında bulunan mozaiklerle birlikte çıkan diğer arkeolojik eserler bu antik kentin ne kadar önemli, zengin ve büyük olduğuna dikkay çekmektedir.

1994 yılı kazıları ise antik kentin başka bir kesiminde sürdürülmüş, burada da özellikle Geç Roma ve Erken Bizans olarak adlandırılan dönemde Pompeiopolis’in önemini hala koruduğunu göstermesi açısından önem arz etmektedir. Bunların dışında Taşköprü Belediyesi ilçenin çeşitli yerlerine dağılmış antik kente ait birçok yapı malzemesi, heykel, büyük kaplar gibi arkeolojik parçaları Zımbıllı Tepesi eteklerine kurmuş olduğu mini park içerisinde koruma altına almış ve sergiye açmıştır.

2006 yılında başlayan ve 2007 yılında da devam eden Pompeiopolis kazıları Taşköprü Belediyesi'nin desteğiyle gerçekleşti.

Almanya Münih Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Latife Summerer başkanlığında yürütülen kazılarda kandil, toka, kanalizasyon şebekesi, hamam ve Agustus tapınağı bulunurken, yürütülen jeofizik çalışmaları kapsamında tiyatro, pazar yeri ve sütunlu caddelerin yeri tespit edildi. Geçtiğimiz yıl ulaşılan mozaik ve seramikler ise biraz daha gün ışığına çıkarıldı.

2007 Temmuz ayı sonunda başlayan ve yaklaşık 2 ay süren kazılarda zaman zaman 40 kişiyi bulan bir ekip çalıştı. 

Konuyla ilgili bir açıklama yapan kazı başkanı Prof. Dr. Summerer, Agustus Tapınağı'nın bir örneğininde Ankara ve Bergama'da bulunduğunu söyleyerek o tapınağında Roma Agustus Tapınağı olduğunu belirtip, jeofizik çalışmaları yürütülen kazı alanında ayrıca Forum (Pazar yeri) tespit edildiğini ifade etmiş ve “80x25 metre boyutlarındaki ölçümlerden çıkacak sonuçlara göre açmalar devam edecek. Jeofizik çalışmaları kapsamında 6 hektarlık alan ölçüldü. Ölçümlerden gayet iyi sonuçlar aldık. Pompeiopolis, zengin bir tarihe sahiptir." diyerek sözlerini tamamlamıştır.

Bilimsel verilere göre, 2 yıldır yürütülen çalışmalarda, geç Roma dönemine ait villa, hamam, kanalizasyon şebekesi, Agustus Tapınağı, Şamdana, Jeofizik alan tarama sistemi ile de 2 adet antik tiyatro ve Pazaryeri (Forum) ulaşılmıştır.