“Kaht-ı rical”

Osmanlıda kullanılan eski bir deyimdir “Kaht-ı rical”... Türkçesi; Adam kıtlığı. Değerli devlet ve siyaset adamlarının yokluğu. Yani devlet yönetiminde ve liyakat isteyen diğer alanlarda ehil, dirayetli kişilerin bulunmaması...

Açıkçası adam kıtlığı, adamsızlık!..

***

“Kaht-ı rical”, Türk siyasi literatürüne 1800’lerin başlarında girmiştir.

Türkiye’nin Birinci Dünya Savaşı bitiminde bu durumun, yani iyi dürüst yönetici kıtlığının acısını çok çektik.. Öyle ki Dışişleri Bakanlığı’na memur bulmak hatta Lozan’a gidecek İsmet Paşa’nın heyetine katılacak dil ve erkân bilen memur bulmak için, dışişleri görevlileri tren garında bekler, trenden inen takım elbiseli ilk 3-5 adamı hariciyeye götürürlermiş.

***

Sonra Cumhuriyetin ilk döneminde okullardan özellikle Mulkiye’den çok ehil gençler yetişti ve bunlar sadece bürokrasi değil, her alanda, iş sahasında başarılı oldular, oluyorlar. Ne var ki çok partili siyaset hayatı başlayınca, siyaset alanında başka türlü bir rical (yüksek makamda devlet adamı) ve yönetici eksikliği baş gösterdi. Bugün ise had safhada!..

Siyasette; kötü paranın iyi parayı kovduğu gibi gerçekten de ehil ve dirayetli olanların yerine, politikacılar egemen oldu.

“Peter Prensibi” işledi... Bazıları politikada ve devlet yönetiminde yükselerek en layık olmadıkları mertebelere ve mevkilere ulaştılar, ulaşıyorlar... Bunu özellikle son on yılda yaşadık yaşıyoruz.

Bugünkü hükümet ricalini düşünün... Kimlerde - Cumhurbaşkanından, Başbakanından, Bakanlara kadar- “devlet adamlığı” vasfı var! Üst seviyelerdeki yöneticiler, liyakate göre değil de partizanlık ve iltimasla o yerlere yükselebildiklerine göre.

***

Ülkemizde İsmet Paşa’dan başlayarak ne dirayetli Başbakanlar ve Cumhurbaşkanları vardı.. Mesela; Adnan Menderes, Celal Bayar, Ferit Melen, Nihat Erim, Refik Saydam.. Mahmut Esat Bozkurt gibi Adalet Bakanı, Reşit Galip gibi Mustafa Necati gibi Milli Eğitim Bakanı... Muhittin Üstündağ, Nevzat Tandoğan, Lütfi Kırdar, Fahrettin Kerim Gökay gibi iz ve eser bırakan valiler... Behçet Uz, Haşim İşcan ve Osman Kibar gibi Belediye Başkanları neredeler?..

Cumhuriyetin altın yıllarının değerli ricali Türkiye’de ehil, dirayetli yönetici eksikliği yok; her alanda gerçekten dünyadaki emsalleri ile boy ölçüşecek gençler var. Mesela diplomasi alanında. Ben onların performansını, başarılarını yakından bilirim. Ama maalesef bugünkü sistemde layık oldukları mevkilere yükselemiyorlar. Bu da “rical” ziyanı!..