Edremit Genel Bilgi
Doğu Anadolu Bölgesi’nde, Van İline bağlı bir ilçe olan Edremit, kuzeyinde Van Merkez İlçesi, doğu ve güneyinde Gürpınar, güneyinde Gevaş ilçeleri ile çevrilidir. Ayrıca batı ve kuzeybatısı Van Gölü ile sınırlıdır.
Edremit Van Gölü’nden güneye doğru kademe kademe yükselen engebeli bir arazi yapısına sahiptir. İlçenin güneyinde alçak sıra tepeler birbirini izlemektedir.
İlçeyi güney-kuzey doğrultusunda üç dere birbirinden ayırmaktadır. Bunlar Kotur deresi, Şorlar Deresi, Gülo Boğazı Deresidir. Bunlardan Şorlar Deresinin suyu maden suyu özelliği taşımakta olup, bu yüzden yöresel tuzlu anlamına gelen Şor ismi verilmiştir. Kotur Deresi ise Edremit’in kuzeyinden Van Gölü’ne dökülür. Bu derelerin Çevresi tarıma elverişli düzlükler halindedir. Van-Edremit- Elmalık arasındaki alanlar ova görünümünde olup, güneye doğru arazi engebelenmektedir. İlçenin tek ovası olan bu düzlük, ilçe Merkezi ile Elmalık Mahallesi ve Van arasındadır. İlçenin Köşk Köyü ve Havasor ovaları oldukça geniş bir alana sahiptir. Bu ovalar Şamram (Menua) Kanalı sulama alanı içindedir.
Edremit yöresi III.Jeolojik zamanda bugünkü şeklini almıştır. Bununla beraber büyük toprak katmanları henüz oluşmamıştır. Doğu Anadolu Fay hattı üzerinde bulunmaktadır.
İlçenin Van’a uzaklığı 18 km.dir. Yüzölçümü 600 km2 olup, 2000 Yılı Genel Nüfus Sayım sonuçlarına göre; toplam nüfusu 18.005’tir.
İlçede tipik Karasal iklim hüküm sürmektedir. Kışlar uzun, soğuk ve kar yağışlı, yazlar ise sıcaktır. Karasal iklimin özelliğinden dolayı ilkbahar ayları kısa sürmektedir. İlçenin ortalama yağış miktarı 300-350 mm. dolayındadır. Sıcaklık ortalaması ise kışın 0°C. nin altına düşmektedir.
Edremit bitki örtüsü bakımından zengindir. İlçenin ormanlık alanlarında Kavak, söğüt, karaağaç, dişbudak, karakavak, ceviz ağaçları bulunmaktadır. Ovalık alanlarda ise Akdeniz’e özgü turunçgiller, kivi, muz ve incir dışında yöre iklimine uygun her türlü meyve ağaçları bulunmaktadır. Bunun dışında kalan alanlar çayırlarla kaplıdır.
İlçenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Yetiştirilen tarımsal ürünlerin başında; buğday, arpa, şeker pancarı, korunga yonca gelmektedir. Ayrıca ilçede her türlü sebze ve meyve yetiştirilmektedir. İlçenin beyaz fasulyesi, aslık elması, paşa armudu ünlüdür. Hayvancılıkta büyük ve küçükbaş hayvan besiciliğinin yanı sıra arıcılık da yapılmaktadır. İlçede sanayi kuruluşu olarak, Van Çimento Fabrikası (Yüksekova Çimento Fabrikası), Entegre Et Sanayii, Un Fabrikası, şeker Fabrikası, Sabun Fabrikası bulunmaktadır.
Edremit ile Van’ın arasındaki uzaklığın 18 km. olmasından ötürü, İl merkezi tarihi ile aynı tarihe sahip olduğu sanılmaktadır. Buna göre; MÖ.3000’de Hurriler burada yaşamıştır. Hurrilerin Hititler tarafından yıkılmasından sonra Urartular yöreye hakim olmuştur. Bu dönemde Kadembastı’da Şamram Kanalının güneyindeki tepede, yerden yüksekliği 10-12 m. olan Kız Damı (Dev Damı) Mağarası içinde sütunlar, ocaklar, güneyden çıkış yolu oyulmuştur. Urartu Sulama kanalları, Urartular’dan sonra Doğu Anadolu Bölgesinde, Urartuların yapmış olduğu kadar sulama kanalı, göller ve baraj yapılmamıştır. Bundan önemlisi 2800 yılından beri çalışan bu su tesislerinin benzerine, dünyanın hiçbir yerinde rastlanılmamaktadır. İlginç inşa tekniğinin tarihsel gelişimi büyük bir önem taşımaktadır.
MÖ.VI.yüzyılın başlarında Medler Urartu Devletini yıkmışlar, bunun ardından da Persler yöreye hakim olmuştur. Büyük İskender’in Persleri yenmesinden sonra Makedonyalılar, ardından Seleukoslar burada hüküm sürmüştür. MÖ.III.yüzyılda Van ve yöresi kısa bir süre Ptolemaiosların eline geçmiş bunu MÖ.129’da Partlar, MÖ.I.yüzyılda Ermeni krallarından Dikran’ın egemenliği izlemiştir. Partlar ile Romalılar arasında Van yöresi zaman zaman el değiştirmiş, MS.III.yüzyılda Romalılar Sasanilerle yöre için savaşmışlardır. Roma’nın ikiye ayrılmasından sonra Bizans yönetiminde kalan yöre VII.yüzyılın ortalarında Arapların eline geçmiştir. IX.yüzyılda Saciler, X.yüzyılda Arap ve Ermeni çekişmelerine sahne olmuştur. Bu çekişmelerin ardından 1021’de Bizanslılar yeniden yöreye hakim olmuş ve Bizans’ın Vaspurakan Theması’nın sınırları içerisinde kalmıştır. Bu arada Orta Asya’dan Türkmen boyları yöreye akınlar yapmıştır.
Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra Selçuklular yöreye hakim olmuş, 1100’de Sökmenler Van yöresini yönetimleri altına almışlardır. Bunun ardından Van yöresi 1205’te Gürcülerin saldırısına uğramış ve kısa bir süre de Eyyubiler buraya egemen olmuşlardır. Moğolların yağmalamasından sonra yöre yeniden Anadolu Selçuklularının, İlhanlıların ve Timur’un denetiminde kalmış, Hakkari beylerinden Karakoyunlu İzzeddin Şir Van ve çevresini yönetimi altına almıştır. Safevilerin bölgede etkin olmasından sonra Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran Savaşı’nda Safevileri yenmesiyle Van yöresi ile birlikte Edremit de Osmanlı topraklarına katılmıştır. Bununla beraber, zaman zaman Osmanlılar ile Safeviler arasında el değiştirmiştir. Amasya Antlaşması hükümlerine göre Osmanlı toprakları içerisinde kalan Van ve çevresi zaman zaman İranlıların saldırılarına uğramıştır. Osmanlılar ile İranlılar arasında 17 Mayıs 1639’da yapılan Kasr-ı Şirin Antlaşması hükümlerine göre de Osmanlıların İranlılar ile sınırı belirlenmiş ve Van yöresi ile birlikte Edremit de Osmanlı topraklarında kalmıştır.
Van yöresi Osmanlı döneminde bazı ayaklanmalara sahne olmuş, 1895’te Ermenilerin başlattığı ayaklanmalar bastırılmıştır. Bununla beraber I.Dünya Savaşı başlarında Ermenilerin Taşnaktzutyun Örgütü Van yöresini işgal etmiştir. 1915’te Ruslar tarafından işgal edilen yöre, Rus İhtilali nedeni ile Ruslar Anadolu’dan çekilirken Edremit’i de boşaltmışlardır. Bu kez Ermeniler yeniden yöreyi işgal etmiş, Osmanlının 4.kolordusu 7 Nisan 1918’de bu işgale son vermiştir.
Cumhuriyetin ilanından sonra Edremit, Van Merkez İlçesine bağlı Gümüşdere bucağına bağlı bir köy idi. 1990 yılında Merkez bucağından 2, Gevaş ilçesinden de 2 köy birleşerek ilçe konumuna getirilmiştir. Merkez ilçenin eski ismi Sarmansuyu olup, o da Edremit olarak değiştirilmiştir.
İlçeden günümüze gelebilen tarihi eserler arasında; Dilkaya Höyüğü, Kız Damı (Dev Damı), Kadembastı Mevkiindeki kalıntılar, Kilise kalıntıları bulunmaktadır. Harabedar (Harabeköy), Taş Kale ilçenin doğal güzellikleri arasındadır.
Kenthaber Kültür Kurulu
Fotoğraflar, www.edremit.gov.tr adresinden alınmıştır.
