Doğu'nun dövme sanatı

Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde kadın ve erkeklerde sıkça görülen dövme geleneği yok olma tehlikesiyle karşı karşıya.

Bölgede yaşayan insanların vücutlarında sıkça görülen dövmeler, bölge insanının estetik yönüne göre önem taşıyor.

Bölgede dövme; dinsel, büyüsel, toplumsal ve cinsel rollerin belirleyicisi olarak görülüyor. Halk arasında 'Dak' olarak bilinen dövmelerle ilgili bir araştırma yapan Mehmet Sait Tunç, süslenen bölge insanı için dövme kadınlarda güzellik ve zarafeti temsil ederken, erkeklerdeyse daha çekici görünme, kendini güçlü hissetme, dikkat çekme gibi unsurları ön plana çıkardığını söyledi. Mardin'in Kızıltepe ilçesinde sözlü tarih üzerinde araştırmalar yapan Mehmet Sait Tunç, özellikle Suriye sınırına yakın
yerleşim yerlerinde Arap, Kürt, Yezidi ve Süryani ailelerindeki 60 yaş üzeri kadın ve erkeklerde sıkça görülen dövmenin kişinin toplumdaki yerini belirlediğini ve dövmenin, insanları kötülük, hastalık ve nazardan koruduğuna da inanıldığına dikkati çekti.

500 yıllık dövme geleneğinin Suriye sınırındaki yerleşim birimlerinin dışında etkisini son yıllarda kaybetmeye başladığını anlatan Tunç, "Bu geleneğin yerine özellikle genç kızlar, kozmetik ürünlerden yararlanarak özel günlerde ellerine, çenelerine, dudaklarına ve yanaklarına geçici dövmeler yaptırıyor. Bekar erkeklerse burun, çene ve elmacık kemikleri üzerine birer nokta şeklinde dövme yaparak çevresindekilere evlenme çağında olduğunu gösteriyor. Yapımı çok zor olan dövme, deri tarafından tümüyle yok edilemeyen bir boya maddesinin belirli bir teknikle sac islerinden ve anne sütüyle karıştırılması suretiyle altderi yüzeyine kadar işlenmesiyle yapılıyor. Sivri uçlu bir araçla yarıklar veya delikler açılıyor. Açılan bu yarıklara kibrit, iğne veya diken gibi bir araç yardımıyla gerekli boya maddesi konuluyor" dedi.

Yard. Doç. Dr. Uysal Yarpınar'la birlikte hazırlayıp birçok üniversitede sunumunu yaptığı çalışması hakkında bilgi veren Mehmet Sait Tunç, "Belki 20 yıl sonra dövmeli erkek ya da kadını hiç göremeyeceğiz. Yok olan bir geleneği ölümsüzleştirmeye, belgelemeye çalışıyoruz" şeklinde konuştu.

2006 ve 2007 yılları arasında yaptıkları çalışmada Şanlıurfa'ya bağlı ve alevi vatandaşların yaşadığı Kısas beldesinde, Ceylanpınar merkez ve köyleri, Siverek merkez ve köyleri, Mardin merkez, Kızıltepe merkez ve ova köyleri çalışma alanlarında 39 Arap, 20 Kürt kökenli, 11 Süryani, 62'si kadın ve 8 erkekle toplam 70 kişi ile birebir görüşme yaptıklarını anlatan Tunç, "Daha önce hazırladığımız soru formlarımızı birebir görüşerek, ayrı ayrı doldurttuk. Anlatımları anında not alıp fotoğraflarla belgelendirdik. Bu insanların hayat hikayelerini dinledik. Kimi sürüler halinde gezinen ceylanları, kimi ağıtları, kimi de yöredeki gelenek görenek ve efsaneleri anlattı. Dövme sanatını aslında bir süsleme aracı olarak değil yaşanan coğrafyanın tarihi, coğrafi ve sosyolojik birikimini yansıtan bir sanat olarak algılanması doğru olacaktır" dedi.

DÖVME NEDİR

Dövme, bedenin çeşitli yerlerine, desenler çizilerek, farklı karışımlardan oluşan boya maddesinin alt deri yüzeyine kadar kalıcı şekilde işlenmesi tekniğidir.

Dövme sanatının adı Kürtçe'de 'Dak', Arapça'da 'Neşh', 'Vesm', 'Veşm', Türkçe'de dövme olarak bilinmektedir. Dövme işini yapan kadınlara 'Dekkake', dövme yaptıran kadınlara da 'Medkuke', dövme yapan erkeklere 'Dakkak' yaptıran erkeklere ise 'Medkuk' denilmektedir. Dövme yaptırma kadınlar arasında yaygın olduğu için dövme yapımı da genellikle kadınlarca bilinmekte ve yapılmaktadır. Dövmeyi bir meslek olarak Karaçiler yapmaktadır. Karaçilerin yaptığı dövme desenleri hem canlı, hem açık, net ve çok çeşitli olmaktadır. Karaçiler, dövmeyi, yağ, bulgur ve yün karşılığında yapmışlardır.