Havza Genel Bilgi
Karadeniz Bölgesi’nin orta kesiminde, Samsun İli’ne bağlı bir ilçe olan Havza, doğusunda Kavak, güneydoğusunda Ladik, batısında Vezirköprü, kuzeyinde Bafra ilçeleri, güney ve güneybatısında da Amasya ili ile çevrilidir. İlçe toprakları Kuzey Anadolu Dağlarından Canik Dağlarının eteklerinde yer alır. İlçe alanının büyük bir bölümü, dağlık iç kesimleri Samsun’dan ayıran, üzerinde yükseltilerin olduğu büyük bir plato niteliğini taşır.
İlçe topraklarını Tersakan Çayı ve kolları sulamaktadır. Çay, Karadeniz’e ters yönde aktığından bu adla anılmaktadır. Deniz seviyesinden 675 m. yükseklikteki ilçenin il merkezine uzaklığı ise 84 km.dir. Yüzölçümü 793 km2 olan ilçenin toplam nüfusu 19.389’dur.
İlçenin iklimi, Ilıman deniz ikliminden karasal iklime geçiş özelliği arz eder. Bazı yerlerde Karadeniz iklimi, bazı yerlerde karasal iklim hakimdir. Kış aylarında sis ve kar yağışı görülmektedir.
İlçe ekonomisi büyük ölçüde tarıma dayalıdır. Bunun yanında kaplıca turizmi, ormancılık hayvancılık, sanayi ve küçük işletmeler de ilçe ekonomisine katkıda bulunmaktadır. Yetiştirilen tarımsal ürünlerin başında şekerpancarı, buğday, arpa, ayçiçeği, tütün, elma, mısır, baklagiller, şeftali gelmektedir. Hayvancılıkta genellikle besi hayvancılığı yapılmakta olup, büyük ve küçükbaş hayvan yetiştirilir.
İlçede sanayi kuruluşu olarak un fabrikaları, TMO (Toprak Mahsulleri Ofisi)’nin siloları, süt ve süt ürünleri fabrikası, özel sektöre ait kömür maden işletmesi bulunmaktadır. İlçe topraklarında kaplıca suyu kaynakları olup, Havza’daki kaplıcaların suları Arsenik, Çelik, Silis, sodyum, bikarbonat, radioaktivite içermektedir. Ayrıca ilçeye bağlı Çeltek Köyü’nde linyit ocakları bulunmaktadır.
Havza, 2000’li yıllarda, Kızılırmak ve Yeşilırmak deltaları arasında kurulmuş olup, tarihi Hititlere kadar uzanmaktadır. M.Ö. VII. yüzyılda Samsun’un İon şehir devletlerinden Miletoslular (millet) tarafından kıyı kenti olarak kuruluşundan bir süre sonra Miletosluların yönetimine giren bölge, daha sonra Kafkaslardan gelen Kimmerlerin istilasına uğramıştır. MÖ.IV.yüzyılda önce Persler daha sonrada Makedonyalılar yörede egemenlik kurmuşlardır. Daha sonra Seleukosların hakimiyetine giren yöre, MÖ.III.yüzyıl başlarında kurulan Pontus Devleti’nin egemenliği altına girmiştir. MÖ.I.yüzyıl ortalarında Romalıların hakimiyetine girmiş, 395’de Roma İmparatorluğu’nun Batı Doğu olmak üzere ikiye ayrılması ile Doğu Roma (Bizans) toprakları içinde kalmıştır.
Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra bazı Türkmen boyları buraya yerleşmiş ve Melik Danişment Gazi’nin kurduğu Beyliğin hakimiyeti altına girmiştir. Danişmendliler, Bizanslılar ve Anadolu Selçukluları arasında birkaç kez el değiştiren yöre 1398’de Yıldırım Beyazıt tarafından ele geçirildi ise de Ankara Savaşı (1402) sonrasında, Timur yönetimi sırasında Canik Beyliği sınırları içerisinde kalmış, 1418’de kesin olarak Osmanlı topraklarına katılmıştır.
Osmanlı döneminde Amasya Sancağına bağlı bir kaza merkezi idi. Kurtuluş Savaşı’nın başlarında karargâhını Samsun’dan sonra kısa bir süreliğine Havza’ya taşıyan Mustafa Kemal (Atatürk) Paşa’nın buradan resmi kuruluşlara gönderdiği bildiri Havza Genelgesi ile anılmaktadır. Milli Mücadelede 27 Mayıs 1919’da Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Havza’da kurulmuştur. Kurtuluş savaşı hazırlıkları burada başlamış, Amasya Tamimi burada ele alınmıştır. Yurdun işgali ilk kez Havza’da düzenlenen mitinglerde kınanmıştır.
Daha önce Amasya Sancağına bağlı bir kaza olan Havza, Cumhuriyetin ilanından sonra, 1925’te Amasya’dan ayrılarak Samsun’a bağlı ilçe yapılmıştır.
İlçede günümüze gelebilen tarihi eserler arasında; Çamyatağı Köyü’ndeki MÖ.I. ve MS. 2. yüzyıllara tarihlenen tümülüsler, Manevra Tepe Tümülüsleri, Kayabaşı Tümülüsü, Dereköy Gözetleme Yeri, Güvercinlik Köyü’ndeki Kaya Mezarları bulunmaktadır. Ayrıca; Mustafa Paşa Camisi, Emir El-Hac Veliyüddin Bin Berekat Şah Camisi, Sivrikise Camisi, Emir El-Hac Veliyüddin Bin Berekat Şah Türbesi, Şeyh Savcı Türbesi, Mustafa Bey Türbesi, Havza İmareti, Büyük Hamam (Kızgözü-Aslanağzı), Küçük Hamam (Şifa Kaplıcası), Maarif Hamamı, Atatürk Evi ve Müzesi ve Türk Sivil Mimari Örnekleri bulunmaktadır.
Kenthaber Kültür Kurulu
Fotoğraflar, www.havza.gov.tr adresinden alınmıştır.
