Bitlis'te bu yıl ilki düzenlenen 'Birinci Uluslararası Doğu Anadolu Bölgesi Geleneksel Mutfak Kültürü ve Yemekleri Sempozyumu'nda, 'Van Mutfak Kültüründe Çay' başlıklı bildiri sunan Araştırmacı-Gazeteci, Van Tarih ve Kültür Araştırmaları Derneği Başkanı İkram Kali, çay Vanlı ilişkisi bütün boyutlarıyla dile getirdi.

Doğu Anadolu Bölgesi'ndeki illerin yöresel yemekleri, yemeklerde kullanılan bitkiler, yemeklerle ilgili türküler, maniler, öykülerle ilgili yaklaşık 30 bildirinin sunulduğu
sempozyumda, Van mutfağının önemli bir öğesi olan çay da bütün boyutlarıyla anlatıldı.

VANLILAR BİR ASIR ÖNCESİ ÇAY VE SEMAVERLE TANIŞTI
Bildirisinde, ilk çayın biraz keyif, biraz da tıbbi nedenlerle içildiğini, çay içerek zihni uyanık tutmak, bin bir derde deva özelliklerinden yararlanmanın hep söz konusu edildiğini vurgulayan İkram Kali, Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesi'nde; Vanlıların çaydan önce Erek Dağı'nda yapılan bal şerbeti, 'Sergüloğlu Şiyan' adlı üzüm şırası, elma ve 'Dibas' denilen içecek içtiklerini rivayet ettiğini anlattı. Geçmişi 5 bin yıl olan çayın Anadolu'da yaygınlaşmasının 16. yüzyıldan itibaren olmasına karşın Van'ın sınır ili olması ve çeşitli nedenlerle Anadolu'da çay ve semaver ile 19. yüzyıl öncesinde tanışan yörelerden biri olduğunu, Vanlıların çay içme kültürünün Rus, Azerbaycan, İran ve Kerkük'ten etkilendiğini belirten Kali, "Vanlılar çayı o kadar çok sevmişler ki 1915 de Van'ın Ruslar tarafından işgali, Ermeni çetelerinin isyan ve mezalimi nedeniyle Anadolu'nun içlerine göç eden Vanlılar, semaverlerini ve çaylarını yanlarında götürmüşlerdir. Bu durum, semaverin Anadolu'da yayılmasında etkili olmuştur" dedi.

İkram Kali, sempozyumdaki bildirisinde, 'Kırtlama' çay içme usulünün yanı sıra semaverleri, ince belli cam (İstikan-Şuşe) bardakları, sert kesme çay şekerleri, çayın yanında tüketilen çeşitli yiyecekleri, yemek sonrası çay hoş gelsin diyerek bir-iki lokma otlu Van peynirin yenilmesi, çay ve semavere ilişkin edebi eserleri, kahveleri ve elde çay servisi, çay içme biçimi ile Van ve Vanlıların çayın kültür tarihinde önemli bir yere sahip olduğuna işaret ederek şunları söyledi:
''Çay, Vanlı için çok önemlidir. Çünkü, Van ve Vanlı anlatıldığında, yazıldığında çay, semaver faslı yoksa anlatım eksik kalır. Çay Vanlıların toplumsal iletişimde, tanıtım etkili araçlardandır. Van da ziyaretine gidilen evlerde, iş yerlerinde öncelikli içecek çaydır. Vanlılar konuklarına sormadan mutlaka çay ikram ederler. Vanlılar için çay içmek usuldendir, teklifi gönüldendir. Van'da bir dost ziyaretine gittiğinizde daha oturmadan, "çay söyle" direktifi verilir. İtiraz hakkınız yoktur. Bazı
illerimizde kullanılan 'çay koy' sözünün yerini Van'da 'çay doldur' alır. Vanlılar 'Kırtlama' çay içtiğinden kahvelerde genelde çay kaşıksız gelir. Van'da evlerde 'çaya doydum, içmiyorum' demenin biçimsel yolu; boş çay bardağını çay tabağının içine, sol tarafa yan yatırarak olur. Vanlılar 'Kırtlama' çay içtiğinden kahvelerde genelde çay kaşıksız gelir. Van'da evlerde 'çaya doydum, içmiyorum' demenin biçimsel yolu, boş çay bardağını çay tabağının içine, sol tarafa yan yatırarak olur. Vanlıların 'hatır çayı' dedikleri son çayı içmemek ev sahibine karşı büyük bir hakaret anlamına geleceğinden, ikram edilen son bardak çayı içmek nezakettendir. Özellikle yeni gelinleri ''sindirme/korkutma'' düşüncesiyle, kaynana ve sert mizaçlı kadınlar içtikleri çay bardağının alt tarafı yukarıya gelecek şekilde tabağa ters olarak bırakılar. Böylece 'başına deysin' imasında bulunur, içtikleri çayı ve yapılan hizmeti beğenmediklerini, gösterirler. Vanlı ehl-i keyifler, bazı tiryakiler çay bardağının yarısına kadar doldurulan, susuz koyu sade dem çay içerler. Vanlı ailelerde birkaç çeşit semaver bulunur. Bunlar; antika değerinde evladiyelik mühürlü sarı- tunç (Rus) semaver, elektrikli, porselen, çelik semaverler ve Van işi semaverleridir. Türkiye'de en büyük semaver heykeli Van'da bulunmaktadır. Semaver heykeli Vanlıların çay ve semaver tutkusunu simgelemektedir."

iha

Yayın Tarihi : 26 Haziran 2009 Cuma 13:00:54