Niğde Sivil Mimari Örnekleri

Niğde sivil mimarisinin meydana gelmesinde yörenin ikliminin ve burada yaşamış olan toplumların büyük etkisi olmuştur. Niğde sivil mimarisini oluşturan yapıların büyük çoğunluğu yöreye özgü sarı trakit taşından yapılmıştır. Niğde ve yöresinde yapılmış olan bütün dini, sivil ve remi yapılarda aynı taş kullanılmıştır. Bunların büyük çoğunluğu da cephelerde yer almıştır. Ayrıca siyah renkli bazalt taşı sağlamlığından ötürü zemin katların köşelerinde, kapı, pencere sövelerinde ve çıkmaları taşıyan konsollarda uygulanmıştır. Bunun yanı sıra duvarların arasındaki hatıllarda, kapı lentolarında, balkon ve çıkmalarda, kapı ve pencerelerde, dolaplarda, yüklüklerde de ahşaptan yararlanılmıştır. Evlerin balkon ve pencere parmaklıklarında, kafeslerinde, tokmaklarında ve kilitlerinde demir ve pirinçten yararlanılmıştır.

Niğde sivil mimarisinde kerpice hemen hiç yer verilmemiştir. Bu yöredeki evler Kayseri ve Nevşehir evleri ile yakın benzerlikler göstermektedir. Yalnızca Niğde’ye 13 km. uzaklıkta bulunan Bor’da taşın yanı sıra kerpiç de kullanılmıştır.

Niğde sivil mimarisinde, temellerde moloz taşa yer verilmiştir. Cephede olmayan yan duvarlarda ve avlu duvarlarında ise moloz taş yoğun biçimde kullanılmıştır. Üst örtülerde hasır ve toprak, en üstte de Çorak ismi verilen sıkıştırılmış killi toprak kullanılmıştır. Kiremitli çatı kullanımı ise bu yörede çok azdır. Üst örtüde bazen Hezen Örme ismi verilen ağaçlarla kapatıldığı, üzerlerine tahta, hasır ve saz örtüldüğü de görülmektedir.

Niğde evlerinde yüksek duvarlarla çevrili avluya anıtsal görünümü olan bir kapıdan girilmektedir. Bu avluda yemek pişirmeye özgü kemerli bir ocak, mutfak ve helâlara yer verilmiştir. Bazı evlerde ise bu avludaki bölümler evin arkasındaki bir diğer avluya konulmuştur. Evlerin zemin katına kemerli bir kapıdan, ikinci kata ise merdivenlerle çıkılmaktadır. Arazi yapısından ötürü bazı evler ise Tol ismi verilen kemerli taş tonozlar üzerinde teraslar halinde yapılmıştır. Bu tonozların bulunduğu yere de ahır, depo, samanlık yerleştirilmiştir. Ayrıca tüf kayaların oyulması ile oluşturulan depo ve kilerler evin dışında yer almıştır. Bazı evlerde zemin katlarda büyük kemerli ocağın bulunduğu mutfak ve hizmet birimleri bulunmaktadır. İkinci katlarda çoğunlukla sokağa bakan sofalar ve bunların çevresinde de geniş ve yüksek tavanlı odalar sıralanmıştır.

Eski Niğde evleri plan tipini iç sofalar oluşturmaktadır. Tek katlı evlerde doğrudan doğruya sofaya geçilmektedir. Evin merkezini oluşturan bu sofaya da bütün odalar açılmaktadır. Azınlıklardan kalan bazı evlerin sofaları ise haç biçimindedir.

Sokağa yönelik evlerin cepheleri çıkmalarla hareketlendirilmiştir. Niğde evlerinde değişik biçimlerde çıkmalarla karşılaşılmaktadır. Bu çıkmalar dikdörtgen, üçgen ve yarım daire şeklindedir. Bazı örneklerde ise taş konsollar üzerine binen çıkmalara da rastlanmaktadır. Cephedeki pencereler demir parmaklıklarla ve kafeslerle kapatılmıştır. Buradaki demir kafesler S harfi şeklinde kıvrımlar meydana getirmiş, ayrıca damın üzerine yerleştirilen değişik formlardaki çörtenler de cephenin zengin bir görünüm kazanmasına neden olmuştur.

Niğde evlerinde bezeme olarak taş süslemeler ön plandadır. Katları birbirinden ayıran mukarnaslı profilli silmeler, pencere aralarındaki mukarnas ve iyon başlıklı sütuncuklar pencereleri çevreleyen silme ve kemerler de görülmektedir. Çıkmaların üzerine oturduğu konsollar stilize edilmiş arslan, ejder, at gibi şekillerde yapılmıştır. Bazı çörtenler de bunlara benzer şekilde arslan başlarını andırmaktadır. İç mekânlarda dolap ve yüklükler ile tavan göbekleri ahşap bezemelerle kaplanmıştır.

Niğde’de yeni yapılanmanın yoğunlaşmasından ötürü eski evlerden çok az örnek günümüze gelebilmiştir. Bu evlerin başında Kadıoğlu Konağı, Resul Özkul Evi gelmektedir. Bununla beraber Kültür Bakanlığı ildeki 55 evi tescil ederek koruma altına almıştır. Niğde’nin Aşağı Kayabaşı Mahallesi’ndeki Kadıoğlu Sokağı ile Sungur Mahallesi’ndeki Cullas Sokağı evleri koruma altında olup, Niğde evlerinin tipik örnekleri burada bulunmaktadır.

Kenthaber Kültür Kurulu

Fotoğraflar, Kenthaber fotoğraf arşivi ve www.nigde.gov.tr adresinden alınmıştır.