Çanakkale'de 57. Alay

Milletler tarihinde sonucu olumlu veya olumsuz olsun hafızalarda her zaman canlı ve taze kalan savaşlar vardır. Türklerin Anadolu kapılarını açtıkları Malazgirt Savaşı ( Miladi 1071), yeni bir çağın açılmasına sebep olan İstanbul'un fethi (Miladi 1453), 93 Harbi (Osmanlı-Rus Savaşı 1877-78), Çanakkale Savaşı (1914-1916) ve Kurtuluş Savaşı bu tür savaşlardandır.

Birinci Dünya Savaşı’nda kahraman Türk askeri, Çanakkale cephesinde bütün olumsuzluklara ve yokluklara rağmen destan yazdı. Bu destan, üzerinden 91 yıl geçmesine rağmen Türk Milleti'nin hafızasında perçinlenen, hatırası hep taze kalan, hâlâ büyük coşkuyla anılan, hakkında kitaplar yazılıp, filmler çekilen bir kahramanlık ve mücadelede timsalidir.

Osmanlı Devleti'nden kalan topraklar üzerine inşa edilen Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunda maddî ve manevî açıdan Çanakkale Zaferi'nin büyük katkısı vardır. Vatanı korumak için millî bir ruhla cephede savunma yapılmıştır. İşte bu millî ruh Kurtuluş Savaşı'nın zeminini hazırlamıştır.

Çanakkale Savaşı; Çeşitli renklerdeki milletleri bir araya getirerek (İngiliz, Fransız, Cezayirli, Hintli, Yeni Zelandalı, Senegalli, Nepalli ve Avustralyalı) kara, deniz ve havada çetin mücadelelere sahne oldu. Karşılıklı siperlerin zaman zaman 8-10 metreye kadar indiği dünyada bir benzeri daha bulunmayan, kendine özgü özellikleri bulunan nev-i şahsına münhasır bir savaştır.

18 Mart 1915 tarihinde Çanakkale'yi denizden geçemeyen İtilaf Devletleri, 25 Nisan 1915 günü Gelibolu ve Kumkale'ye asker çıkartarak, Çanakkale kara savaşlarını başlattı. Arıburnu'ndan karaya çıkıp, Conkbayırı'nda ilerleyen kuvvetlere karşı 19. Fırka Komutanı K. Kur. Yb. Mustafa Kemal'in “ Ben size taarruz emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman zarfında yerimize başka kuvvetler ve komutanlar geçebilir.” emrine itaat eden Türk birliklerince durduruldu.

Bu birliklerden biri de 57. Alay'dı. Manastırlı Yb. Hüseyin Avni'nin1 komuta ettiği bu Alay'ın savaşa katılan ilk kadrosu, 25 Nisan 1915’te Çanakkale’de savaşa girerek hemen hemen tamamı şehid ve yaralı olarak saf dışı kalmıştır. Bu Alay, savaş süresince ikmallerle takviye edilmiştir.

Resmini verdiğimiz2 bu sancağın şimdi Avustralya Melbourne Müzesi'nde sergilendiği bir çok sitede yayınlanmaktadır. Ve sancağın altında: “Bu Alay Sancağı Gelibolu savaş alanından getirtilmiştir, ama esir edilmemiştir. Türk Ordusu'nun geleneklerine göre bir ordunun sancağı, alayın son eri ölmeden teslim edilmez. Bu sancak, sonuncu muhafızın da altında ölü olarak yattığı bir ağacın dalına asılı olarak bulunmuştur. Kahramanlık timsali olarak karşınızda duran bu Türk Alayı Sancağını selamlamadan geçmeyin.” ibaresi yazılıdır.

Çanakkale Boğazı’nı geçemeyen İtilaf Devletleri’nin bir parçası olan Anzaklar, bu sancağı Çanakkale’de ele geçirdiklerini iddia etmekle kendi mağlubiyet duygularını bastırmaya çalışmışlardır. Halbuki bu Alay, şehitlerin ve yaralıların yerine yapılan takviyeler ile Galiçya’da ve 29 Temmuz 1917-23 Eylül 1918 tarihleri arasında Filistin’de cepheden cepheye koştu. Muhtemeldir ki bu cephelerde ele geçirilen bir sancak olabilir. Konu ile ilgili Genel Kurmay Başkanlığı’nın sorusuna Victoria Eyalet Müzesi cevabi yazısında, böyle bir sancağın ellerinde olmadığını bildirmiştir. Bu cevap da gösteriyor ki, Çanakkale’de ele geçirilmediği kesindir.

Çünkü, zamanın Başkumandan Vekili ve Harbiye Nazırı olan Enver Paşa'nın teklifi ile 57. Alay'a Padişah tarafından madalya verilmiştir. Bu madalya 25 Nisan 1916 tarihinde Şile tarafındaki Ordugahta tören ile takılmıştır. Madalyayla alakalı Osmanlı Arşivi'nde bulunan belgenin çevirisi ve özeti şöyledir: 
 
Bâb ı Âlî
Daire i Sadâret i Uzmâ
Âmedî i Divan ı Hümâyûn
1876

İrâde i Seniyye

On Dokuzuncu Fırka'ya mensub olup Çanakkale'de fevkalâde şecâat ve yararlık göstermiş olan Elli Yedinci Piyade Alayı nâmına sancağına üzeri sarı sırma işleme "Devlet i Osmaniye ile İtilâf Devletleri harbinde Elli Yedinci Piyade Alayı'nın düşman tarafından 12 Nisan sene 1331 günü Çanakkale'de Arıburnu'na vuku bulan ilk ihracda karaya çıkmış düşman kuvvetlerinin ilerlemesine ve Kocaçimen tepelerinin düşman eline geçmesine yevm i mezbûrdaki hareket i serî‘a ve savlet i şedîde i şîrânesiyle mâni olmak ve aylarca düşman ı merkûm karşısında hatt ı harbde kalarak ona karşı kahramanâne muharebeler icrâ etmek suretiyle gösterdiği fevkalâde şecâat ve yararlığın hatırasıdır." ibaresini hâvî ve murassa‘ imtiyâz nişân ı âlîsi kurdelesi ebadında nısfı yeşil ve nısf ı diğeri kırmızı bir kurdele ile kılıç ve levhayı muhtevî altın ve gümüş imtiyâz ve harb madalyaları i‘tâ olunmuşdur.
Bu irâde i seniyyenin icrâsına Harbiye nâzırı memurdur.
Fî 22 Muharrem sene 1334 Fî 17 Teşrîn i Sânî sene 1331 / [Miladi 30 Kasım 1915]3


Başkumandan Vekili ve Harbiye Nâzırı
Enver


Sadrazam
Mehmed Said

Mehmed Reşad

Özeti: Arıburnu'ndaki savaşta üstün gayret ve cesareti görülen 19. Fırka'ya bağlı 57. Alay'a Padişah tarafından gümüş imtiyaz ve harp madalyası ile altın levha verilmesi.4

57. Alay Şehitliği Arıburnu’nda Merkeztepe’dedir. Cennet vatanımızı kanlarıyla sulayarak savunan tüm şehitlerimize yüce Mevla'dan rahmet diliyorum. Ruhları şâd olsun.

Kaynak:

1-Eski Hava Kuvvetleri Komutan Orgeneral Tekin Arıburnu'nun babasıdır.

2-Bakınız: www.turkyasam.com, www.milliegemenlik.gov.tr.

3-Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İrade Harbiye, 1334. M/118.

4-1918’de Yeni Mecmua'nın Çanakkale Savaşları üzerine çıkardığı Özel Sayı bu savaşları her yönden öğrenmek isteyenler için mükemmel bir kaynaktır. Hazırlayanlar: Muzaffer Albayrak-Ayhan Özyurt, Yeni Mecmua Çanakkale Özel Sayısı, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2006. Çanakkale Savaşı ile ilgili diğer belgeler için bakınız; Muzaffer Albayrak,-Mustafa Çakıcı-Salih Kahriman-Recep Uzundağ-Yılmaz Karaca, Osmanlı Belgelerinde Çanakkale Muharebeleri, l- ll, Ankara 2005. Ayrıca roman tadında Çanakkale Savaşı için bakınız; Mehmet Niyazi, Çanakkale Mahşeri, İstanbul 2004.