Nobel Edebiyat kedi yazarına

Bu yılın Nobel Edebiyat Ödülünü, ünlü İngiliz yazar Doris Lessing'in kazandığı açıklandı.

2007 Nobel Edebiyat Ödülüne aday gösterilen yazarlar arasında Amerikalı Philip Roth, İsrailli Amos Oz, Japon Haruki Murakami, Fransız Jean-Marie Gustave Le Clezio, Adonis olarak bilinen Suriyeli şair Ali Ahmed Said Asbar'ın adı geçiyordu.

Nobel Edebiyat Ödülünü geçen yıl da Orhan Pamuk almıştı.

Doris Lessing kimdir

Doris Lessing ya da gerçek adıyla Doris May Tayler 22 Ekim 1919'da İran'da doğdu. Annesi de babası da Britanyalı idi. Babası I. Dünya Savaşı'nda sakatlanmış ve İran Kraliyet Bankası'nda memur olarak çalışıyordu. İngilizlerin İran Şahı ile yakın ilişki içinde olduğu yıllardı. Lessing’in annesi ise hemşire idi. Aile 1925 yılında Güney Rodezya'ya taşındı (şimdiki Zimbabwe). Lessin'in annesi Rodezya'ya varır varmaz yerleştikleri çiftliği küçük bir İngiliz uygarlığına çevirmeye soyundu. Ama babası aynı şekilde düşünmüyordu. Üstelik satın aldığı binlerce dönüm arazi de daha sonra değersiz çıkacak ve annesinin İngiliz aristokrasisine öykünen hayali kısmen gölgelenecekti.

Lessing çocukluğunun hem acı hem de tatlı bir karışım içinde geçtiğini söylüyor. Annesi onu kurallara sıkı sıkıya bağlı, aşırı titiz bir kız olarak yetiştirmek isterken o abisi Harry ile çevreyi dolaşmayı tercih ediyordu. Annesi Doris'in sıkı bir eğitim almasının uygun olacağını düşünerek Katolik olmadıkları halde kızını bir Katolik okuluna gönderdi. Ama okulun katı kuralları, rahiplerin sert tavırları Lessing'i okuldan soğuttu. Henüz 13 yaşında idi ki okuldaki başarısızlığından dolayı eğitim hayatı sona erdi. Bu durum aslında Lessing’in yazarlık yolunda ilerleyebilmesinin yolunu açacaktı.

Evde oturmak zorunda kalan ve eğitim hayatı noktalanan Lessing, annesinin baskısından ve ona verilmeye çalışılan katı disiplinden sıkıldığı bir anda çareyi kitaplarda buldu. Londra'dan kutular dolusu kitap sipariş etti. Kitapları büyük bir açlıkla okuyor ve bitirdiği kitabın ardından yeni bir kitaba başlıyordu. Bulunduğu ortamdan kaçıp kurtulmak istese de yaşı buna izin vermiyordu. O da kitaplarda bulduğu dünyalara kaçarak en azından üzerine yükü binen ortamdan uzaklaşmış oluyordu. (Lessing, Güney Afrikalı iki kadın yazar -Olive Schreiner ve Nadine Gordimer-gibi, ortaokul mezunu değildir. Kendi kişisel eğitimini kendi gerçekleştirmiştir.)


Benim Sevgili Kedilerim

Eserden Bir Bölüm

Kediler diyarında bir evde yaşamaya başladım. Eski evler, duvarlarla ayrılmış dar uzun bahçlere. Arka pencerelerimiz her iki yanda da inceli kalınlı, çeşitli yüksekliklerde on-on beş duvara bakıyor. Ağaçlar, çimenlik, bodur bitkiler ve çalılar. Farklı yüksekliklerde çatıları olan bir de küçük tiyatro. Burası tam kedilere göreydi. Duvalrlarda, çatılarda, bahçelerde daima kediler bulunurdu, mahallediki çocukların yetişkinlerce akıl erdirilmesi güç, tahmini imkansız özel kurallara göre süren yaşamları gibi, bu kedilerin de karmaşık ve gizemli bir yaşamları vardı. (S.30)


Ergenlik çağının başlaması ile yatak hikayeleri genç kız Lessing’in daha çok ilgisini çekmeye başladı. Ama hayatında bu dönemde bir kişi daha vardı ki, anlattıkları ile onun hayal dünyasına yazılı olmasa da sözlü hikayeler sokuyordu. Bu kişi babası idi ve babası durmaksızın ona 1. Dünya Savaşı'ndan söz ediyordu. Lessing hatta ileride babasının onu 1. Dünya Savaşı anıları ile adeta ‘zehirlendiğini’ yazmıştır. Ama bir yandan kitaplar bir yandan babasının öykülemeleri Lessing’de edebi anlatımın da zeminini hazırlıyordu.

Okul hayatı sona ereli 2 yıl olmuştu ve kitaplarla örülü dünyasının bu şekilde sürmesini istemeyen annesinin ise baskısı daha da artmıştı. 15 yaşına geldiğinde annesi ile olan anlaşmazlığı bir gün ciddi bir noktaya ulaştı ve Lessing evi terk etti. Hemşirelik yapmaya karar verdi. Ailesinin itirazlarına rağmen kararından vazgeçmedi. Hemşire olarak çalıştığı işyerindeki yöneticisi ise Lessing’in yazarlık yaşamına bir başka katkı sağlayacktı. Yöneticisi Lessing'e okuması için politika ve sosyoloji ile iglili kitaplar veriyordu. O zamana kadar daha çok romanlarla haşır neşir olan Lessing bu kez dünya görüşü oluşturmasına katkı sağlayacak kitapları eve götürüyordu. Artık yazmanın zamanı gelmişti ve Lessing öyküler yazmaya koyuldu. Cesaretini topladığı bir zamanda da bu öyküleri dergilere, gazetelere göndermeye başladı. İki öyküsünü bu dönemde Güney Afrika'da yayınlanan dergilerde yayınlandı ve hatta bundan dolayı kendisine telif ücreti bile ödendi. Bu Lessing’in yazarlık yolunda ilerlemesini teşvik eden bir gelişme idi.

Düşünsel yeteneği gün geçtikçe artan Lessing, kadın olmanın da güçlüğünü ve kadınlara yönelik ayrımcılığın etkisini daha bir anlamaya başlamıştı. Dönemin kadınları ikinci plana atan ve asıl olarak ev hanımlığına zorlayan kültürel dokusunu reddediyordu. Biyolojik ve kültürel zorunluluklarla savaşmaya karar verdi ve evlilik ile anne olma fikirilerine benimsediğini artık açık açık söylüyordu. Kadın kuşakları arasında derin uçurumlar olduğunu farketmişti. "Bir kadının evlenmesi ve çocuk sahibi olması onun için ulaşılacak yeterli şeydir" şeklindeki genel inançtan rahatsız idi. Ama aşk ona oyununu oynayacak ve bir çiftçi olan Frank Wisdow ile 19 yaşında evlendi ve iki çocuk yaptı ama Wisdow ile dünyası açılmayan Lessing evlenmekle bir hata yaptığını anladı ve 10 yıl sonra oğlunu alarak Wisdow’u terk etti.

Terk etmesi gereken bir yer de Rodezya idi. Lessing Salisbury'ye yerleşti. Solcu Kitap Kulubüne katıldı, orada kitap okuma günleri düzenleniyordu ve Lessing kültürel açlığının tekrar farkına varmıştı. İngiltere’ye gelişinden kısa bir süre sonra “the Grass is Singing”i yazdı. Küçük bir kasabada dışlanan bir kadının yaşadıklarının anlatıldığı bu ilk eseri çok dikkat çekti. Aşk Lessing’İn kapısını ikinci kez çalacaktı ve okuma günlerinde tanıştığı solcu Gottfried Lessing ile kısa bir süre sonra evlenecekti.

Savaş sonrası yıllarda Lessing komünizmin etkisi altında kaldı. Ama 1954'te bu hareketi terketti. Yazdıkları genelde otobiyografiktir ve Africa'daki deneyimlerine dayanır. Çocukluk anılarına dönerken sosyal ve politik konulara değinir. Kültür çatışmaları, adaletsizlikler ve ırk ayrımcılığını konu edinir. Bireysel vicdan ile mülk edinme arasındaki ikilemi tartışır. Anlatılan öykülerin, romanların genellikle mekanı Afrika'dır. Güney Afrika'nın siyahları hiçe saymasını ve siyahların beyazlar tarafından nasıl strelize edilmeye çalışmasını eleştirel bir dille anlatır. Bu sebepleırkçı politikalar güden Güney Rodezya ve Güney Afrika 1956 yılında Lessing'i istenmeyen kişi ilan ettiler.

1960’lı yıllarda ise Lessing “the Golden Notebook” isimli eseri ile öne çıktı. Feminizme inanmıştı ve 60’lı yılların özgürlükçü rüzgarları Lessing’e özlediği dünyayı belki de getirebilirdi. Ama Lessing kitabının önemli başarısına karşın muhafazakar çevrelerce kadınsı olmayan kadın kızgınlığı ve saldırganlığı ile suçlandı. O ise bu saldırıları şöyle yanıtladı : “Bu davranışı erkekler gösterdiğinde ödüllendiriliyor, kadınlar gösterdiğinde ise nörotik nefret edilen kişiler olarak suçlanıyor.”

1970’lerde mistizmle 1980’lerde ise kozmik fantezi ile yazılarında daha çok ilgilenir oldu. Sufi mistizmi de Lessing’i etkileyen akımlardan biri idi. Britanya İşçi Partisi Lideri ve Britanya Başbakanı Tony Blair, Lessing’e danışmadan ismini Kraliçe’nin asil ilan edebileceği kişiler arasında ekledi. Ama Lessing’in tepkisi sert oldu ve asalet ünvanını reddetti.

Şimdilerde Doris Lessing, Londra’da mütevazı bir evde yaşıyor. 87 yaşında ve her sabah beşte kalkıyor, yürüyüşlere çıkıyor, parklarda kuşları besliyor ve saat dokuzda yazmak için masasının başına oturuyor.

Doris Lessing'in Türkçe'ye çevrilen eserleri

1. Kedilere Dair

Doris Lessing

Metis Yayınları, Aralık 2004, 2. Hamur


2. Türkü Söylüyor Otlar

Doris Lessing

Can Yayınları Kelepir Kitaplar, Mart 2004, 2. Hamur


3. İçinde Yaşamayı Seçtiğimiz Hapishaneler

Doris Lessing

Çitlembik Yayınevi, 2003, 2. Hamur


4. Mara ile Dann

Doris Lessing

Can Yayınları Kelepir Kitaplar, 2001

5. 8. Gezegen Argostaki Kanopus Arşivleri 4

Doris Lessing

Çiviyazıları, 2000
6. Sirius Deneyleri Argostaki Kanopus Arşivleri 3

Doris Lessing

Çiviyazıları, 2000


7. Altın Defter (2 Cilt Takım)

Doris Lessing

Can Yayınları Kelepir Kitaplar, 1998

8. Evlilikler Argostaki Kanopus Arşivleri 2

Doris Lessing

Çiviyazıları, Eylül 1999

9. Altın Defter Cilt: 2

Doris Lessing

Mitos Yayınları, 1973

10. Altın Defter Cilt: 1

Doris Lessing

Mitos Yayınları, Kasım 1992

11. Gene Aşk

Doris Lessing

Can Yayınları Kelepir Kitaplar, 1997


12. Şikasta Argostaki Kanopus Arşivleri 1

Doris Lessing

Çiviyazıları, Ocak 1999

13. Terörist

Doris Lessing

Afa Yayınları, Haziran 1992


14. Cehenneme İniş İçin Açıklama

Doris Lessing

Öteki Yayınevi