Deprem tahminleri ve İstanbul

Bir TV kanalında ve ‘kenthaber.com’da İstanbul Teknik Üniversitesi Jeofizik Mühendisliği öğretim üyesi Prof. Dr. Ahmet Ercan’la deprem konusunda yapılan bir söyleşi yayınlandı.

Sayın hocamızdan öğreniyoruz ki, yer kabuğunda 30 - 50 yılda bir 9 şiddetinde, yılda 12 - 18 kez 7.0 - 7.9 şiddetinde depremler oluyor. Ne yazıktır ki dünyada deprem riski taşıyan ülkelerden beşincisi Türkiye. Anadolu’da büyük – küçük, gerçekleşen depremlerden yıllık boşalan enerjinin toplamı 30 - 100 atom bombasına denk geliyor. Marmara Bölgesinde 540 yılda bir, çok büyük şiddette depremler oluyor. 17 Ağustos 1999 Marmara depremi böylesine bir deprem. Deprem bölgelerinde oluşan şiddetli depremler ise 30 yılda bir tekrarlanıyor. Marmara Bölgesinde 1915, 1945, 2005 yıllarında oluşan depremler bu görüşü teyit ediyor. Bu görüşe göre Marmara Bölgesinde önümüzdeki yıllarda oluşacak 7’nin üzerinde şiddetteki depremin artı-eksi 2035 yıllarına rastlaması gerekiyor.

Bu hesaba güvenip ‘’Eh, daha 25 senemiz var, o zamana kadar Allah kerim’’ veya bencillikle ‘’Benden sonra tufan’’ diyecek hâlimiz yok.

Hocamız, 7’nin üzeri şiddetindeki olası bir İstanbul depreminde en az 60 bin kişinin öleceğini söylüyor. Bu ölümlerin suçlusu bir doğa olayı olan deprem değil, insanların inşa ettikleri niteliksiz yapılardır. Niteliksiz yapılar, ne yazık ki gelişmemiş toplumların kara yazgısı. 7,4 şiddetindeki büyük zayiat veren Marmara depreminden sonra oluşan, 7,3 şiddetindeki Los Angeles depreminde sadece bir kişi ölmüş. O da kalp krizinden. Bir kişi de panikte kolunu kırmış.

Geri kalmış bir toplum oluşumuz, teknolojik geriliğimizin yanında bu gibi makalelere gelen okur yorumlarında da kendini gösteriyor. Hocamızın bilimsel söyleşisini yayınlayan kenthaber.com’a gelen şu yorumlara ne dersiniz? Bir okur (!), Hocayı ‘’felâket tellallığı’’ ile suçluyor; ‘’deprem olursa olur, yettin artık’’ diyor. Diğer bir okur (!), ‘’bırak hoca yaa, karışma Allahın işine; her canlı ölümü tadacaktır; Rabbim imanlı gitmeyi nasip etsin’’ diyor. Bilimden nasibini almış, uygar bir okur, artık bu kadar cehalete dayanamayıp ‘’Yuh’’ çekiyor. Aydınlanma çağından kaçıp karanlığa koşan bu yoz kültür, bu gidişle başımıza belâ olacağa benziyor.

Ben bu zavallıları kınayamıyorum. Bunları cahil bırakan ve de bırakmakta ısrar eden, müspet bilimin gereklerini öğrencilerin kafasına sokamayan, belki de sokmayan eğitim sistemimizi kınıyorum. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), ‘2010 İnsânî Gelişme Raporu’ sıralamasında Türkiye dünyada 83’üncü olarak belirlenmiş; neredeyse alt sıralara düşmüş. Bu rapor, öğündüğümüz ekonomik büyüme ve gelişmemiz yanında insânî gelişmemizin buna paralel gelişme göstermediğini açık açık yüzümüze vuruyor.

Okullarımız, Atatürk’ün ‘’Hayatta en hakiki mürşit ilimdir’’ sözünün içerdiği derin anlamı çocuklara veremiyor mu? İslâm öğretilerinde sadece ‘Şekilci Müslümanlık’ mı geçerli? Peygamberimizin ‘utlubü’l – ilme minel – mehdi ile’l – lahd’ (Beşikten mezara kadar bilimi ara) hadisinden de mi haberleri yok?

Ne acıdır ki ülkemizdeki ortalama eğitim süresi sadece 6.5 yıldır. Halkımızın çok büyük kısmı ‘’kızım 5’i bitir, yeter’’ demiyor mu? Nerede kaldı 8 yıllık zorunlu öğretim? Tabii 8 yıllık öğretim de hiç yeterli değil. (OECD ülkelerinin eğitim yılı ortalaması 11,4 yıl). Bu düşük oran içinde dahi okuma – yazma dışında bir nebze olsun bilimsel kuşku, kitap okuma zevki, yaşam kültürü, etik değerler öğretilemez mi?

Her neyse bu kısa makale içinde zavallılıklarımızı daha fazla yazacak yerimiz yok. Şimdi biraz kent bilgilerine geçelim:

İstanbul’da 3 aşağı 5 yukarı, 3 milyon konut var. Bu konutların yüzde 70’i mimarlık, mühendislik ve şehircilik standartları dışında inşa edilmiş, içlerinde yaşanmaması gereken yapılar. Bu durumdaki konut sayısı 2 milyon. Zaten 2,5 milyon yapının da belediyeden alınmış ‘iskân ruhsatı’ yok. Bu gibi yapılar, İstanbul’un en merkezi, en yaşanacak bölgelerini, gün be gün çoğalan kanser hücreleri gibi işgal etmiş durumda. Belediye Zeytinburnu’nu depreme dayanıksız yapıları tespit ve güçlendirme amacıyla pilot bölge olarak seçmiş. Bu gibi sağlıksız bölgede ve sağlıksız yapılarda yerleşik dokuyu yerinde bırakarak depreme karşı güçlendirme yapmak kanımca çok yanlış bir uygulama. Sağlıksız ortamı devam ettirecek güçlendirme, kesin bir çözüm değil. Ayrıca birçok yapı için astarı yüzünden pahalı, rantabl olmayan bir çözüm. Güçlendirme ameliyesinin binayı güçlendireceği de kesin değil.

Bu gibi bölgeleri ıslah etmek, kentsel dönüşümü sağlamak için tek çözüm var. O da alınacak radikal kararlar ve çıkarılacak yasalarla bu gibi bölgeleri tamamen yıkmak olmalıdır. Yıkım sonrası, mevcut kadastrodaki ada, parsel bölünmelerini dikkate almayacaksınız. Yapılacak imar planlarında bölgenin özelliğine göre tayin edilecek yoğunluğa uygun yeni kitleler tasarlayacaksınız. Örneğin, yıkılan alanın zemindeki yüzde 15’i konut yapımına, yüzde 15’i sosyal donatılara, yüzde 70’i ara yol ve yeşil alanlara ayrılacak, otoparklar yeraltına alınacak, üzerlerinde yeşil alan ve açık spor tesisleri yer alacaktır. Bu gibi adalarda 30 – 40 katlı gökdelen konutlar, 1 – 2 katlı sosyal tesisler yapılacaktır.

Bunları söylemesi kolay da finansman nasıl sağlanacak dediğinizi duyar gibiyim. Son yıllarda gökdelen konut inşaatı çok gelişti. Müteahhit firmalar, hem mimari kalitesi olan, hem de sağlam yapılar inşa ediyorlar. Şehir içinde arazi bulamadıkları için de ‘tilkinin bakır pislediği’ hâlî arazilere gidiyorlar. İstanbul, gün be gün devamlı genişliyor. Yüksek altyapı maliyeti ve trafikte zaman kaybı getiren bu gibi genişlemelere artık DUR demenin vakti geldi de geçiyor. Konuya uygun yasalar çıkarırsak bu gibi büyük müteahhitleri kent merkezlerine çekebiliriz. TOKİ, bu konuda öncülük yapabilir.

Burada önemli olan, binası yıkılanları mağdur etmemek, Sulukule’de yapıldığı, Tarlabaşı’nda yapılacağı gibi onları kent dışına sürgün etmek değil, yeni yerleşim içinde onlara da yer vermek olmalıdır. Örneğin, bir ada içinde iki gökdelen yapılacaksa gökdelenin biri eski mülk sahiplerine verilmeli, diğer gökdelen müteahhide kalmalı, altyapı ve ulaşım belediyeler tarafından sağlanmalıdır.

İTİZAR

Üç hafta kadar yurt dışında bulunacağımdan yazılarıma bu süre zarfında ara veriyorum. Tekrar buluşma umuduyla…

yerguvenc@gmail.com